5В080100 «Агрономия» мамандығына арналған

1.Ауаның ылғалдылығы, өлшемдері?

2.Ауаның ылғалдылығының көрметкіштері, олардың өлшем бірліктері?

3.Абсолюттік ылғалдылық?

4.Салыстырмалы ылғалдылық?

5.Ауа ылғалдылығының өлшеу әдістері?

6.Психрометрлік өлшеу әдісі?

7.Гидрометрлік өлшеу әдісі?

8.Бұлттарды бақылау?

9.Ауа ылғалдылығын өлшейтін аспаптар?

10.Жауын-шашынның ауылшаруашылығына әсері?

11.Жауын-шашынды өлшейтін аспаптар?

12.Қар жамылғысына бақылау жүргізу?

8 жұмыс ТОПЫРАҚ ЫЛҒАЛДЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУ

ЗЕРТХАНАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 8-9

Сабақтың мақсаты: Топырақ ылғалдылығын анықтау тәсілдері,аспаптарымен танысу, ылғалдылықты өлшеу және алынған мәліметтер арқылы топырақ ылғалдылығын есептеу, сипаттама беру.

Топырақ құрамындағы су мөлшері оның ылғалдылығын көрсетеді, оған бақылаулар жүргізудің ауылшаруашылығында маңызы үлкен.

Топырақтың ылғалдылығы көп тәсілдермен анықталады, соның ішінде, бүгінгі таңда көп таралған мына тәсілдер пайдаланылады:

1. 
   Көзбен жобалау әдісі – қолменұстағанда қолға жабысу дәрежесі арқылы. Ол үшін топырақты 10-12 см тереңдіктен алады;
   
2. 
   Инмтрументалды тәсіл1-1,5 тереңдікке дейін әр 10 см қабаттан топырақ бұрғысының (бур) көмегімен топырақ алынып , арналған стакандарға (бюкске) салынады. Алынған топырақ өлшеніп, 105 температурасында 6-8 сағ (жеңіл), 8-10 (ауыр топырақ) бойында кептіріледі. Құрғақ топырақты қайталап өлшеген соң, буланған судың мөлшерін анықтап топырақ ылғалдылыған мына формула есептейді:
   

Мұнда : Р – топырақ ылғалдылығы, %

А – топырақтан буланып кеткен судың салмағы, г;

В – құрғақ топырақтың салмағы (ыдыссыз);

Топырақ ылғалдылығы декада (10 күндікте) бір рет, әр декаданың 8, 18, 28 күндері анықталады.

1 – Тапсырма

Топырақ ылғалдылығын анықтау

Танап _______ Дақыл ___________ Күні ____________________

Өсімдік пайдаланбайтын ылғалдың мөлшерін білу үшін топырақтың агрогидрологиялық қасиеттерін білу керек:

1. 
   Көлемдік салмақ (d), г/см³;
   
2. 
   Солу коэффициенті (К) % немесе мм.
   

12-кесте

3. 
   Ең жоғары ылғал тартқыштықты(максимальды гигроскопиялық) 1,34 коэффицентіне көбейтіп, солу коэффицентінің мәнін табуға болады.
   
4. 
   Топрырақтың ылғал сиымдылығы немесе еркін су сиымдылығы(ЕСС) дегеніміз – топырақтың суды сіңіріп, оны ұстап тұру қабілеттілігі. ЕСС әр түрлі топтардағы мәндері:
   

1. 
   Сандық топырақтар үшін 0-100см =170-180мм
   
2. 
   Құмдауыт топырақтар үшін =150-160 мм
   
3. 
   Құм топырақтар үшін =80-120 мм
   

W=0.1*d*h*P, мм

Мұнда: Р – топырақ ылғалдылығы , %

d – топырақтың көлемдік салмағы, г/см³, (1,0-1,29);

h – топырақ қабаты, 10 см;

0,1 – мм-ге айналдыратын көбейткіш.

Өсімдік пайдалана алатын ылғалдылықтың қоры (W₁) мына формуламен анықталады:

W₁= 0.1*d*h*(P-K), мм

Мұнда: К – солу коэффиценті (%).

Бір метр тереңдіктегі топырақтың ылғалдылығының қоы сол топырақтың ЕСС 60% төмен болатын болса, ол жерде егілген ауылшаруашылық дақылдардың өнімі төмен болады, 60-70% аралығында болса – қанағаттандырылған, ал 70-90% аралығында болса – жақсы деген баға беріледі (топыраққа байланысты).

2 Тапсырма

Жалпы топырақтағы су мөлшері (W) және өсімдік пайдаланылатын су мөлшерін (W₁) есептеу

W және W₁ есеп жүргізу

Пункт ________ жыл ____________ дақыл ________

Топырақ ______________________________

Терендігі, см	Тұрақты көрсеткіштер			Орташа ылғалдылықтың % (Р)			Ылғалдылықтың жалпы қоры (W)			Өсімдікке пайдаланылатын ылғал, мм (W1)
	Солу ылғалдылығы, (К,%)	Көлемдік салмақ г/см3,(d)	Пайдаланбайтын ылғал, мм (K)	8	18	28	8	18	28	8	18	28
10
20

Топырақ ылғалдылығын анқтау үшін әрбір студент өзінің жүргізген өлшемдерінің мәліметтеріне сүйенеді, мысал ретінде мына кестенің мәліметтері

14 – кесте

Топырақ ылғалдылығын анықтауға берілген бір вариант

Топырақ үлгісін алу тереңдігі, см	Бюкстің №	Салмағы (г)						Орташа ылғалдылық, %
		Ылғалды топырақтығ (және бюкстың)	Құрғақ топырақтың (және бюкстың)	Бюкс ыдысының	Буланған судың	Үлгідегі құрғақ топырақтың (бюкссыз)	Топырақ ылғалдылығы, %
10	1	51,1	47,1	22,2
20	2	53,9	50,0	22,0
30	3	50,6	45,8	22,1
40	4	58,4	53,4	22,3

Бақылау сұрақтары

1. 
   Топырақ ылғалдылығының өсідіктерге әсері?
   
2. 
   Топырақтың су құбылымын(режимін) реттеу жолдары?
   
3. 
   Топырақ ылғалдылығын анықтау әдістері?
   
4. 
   Топырақтағы жалпы және өсімдік пайдалана алатынсу мөлшері, оларды есептеу?
   

Республикамыздың аймақтарында температураның әр түрлі болуы, жер бетіндегі ауа қысымының өзгеруіне әкеледі. Соның әсерінен атмосферадағы ауа массалары бір орыннан екінші орынға жылжый бастайды да, жер бетінде жел пайда болады.

Жел дегеніміз, ауаның көлденең бағыттағы қозғалысы. Желді келесі элементтермен сипаттайды:

Бағыты, румб;

Жылдамдығы, м/сек;

Күші, балл.

Желдің бағытын – қай жақтан соғуын румба немесе градуспен өлшейді. Метеорологияда румбаны қолданған кезде дүниенің төрт бұрышына, яғни солтү

стік (С), оңтүстік (О), шығыс (Ш), батыс (Б) арқылы желдің бағытын анықтайды. Екі румбаның ортасындағы желдің бағытын анықтау үшін екеуінің де, бірақ бірінші болып негізгі румб аталады (СШ, ОШ). Мысалы, желдің бағыты солтүстік пен батыс аралығында болса, онда СБ, ал егерде солтүстік-батыс және батыс болғанда, онда БСБ.

Румбалар

СШ О СБ

ШСШ ОБ

ООШ Б

Желдің жылдамдығы метр өлшемімен, яғни 1 секундта (м/сек) ауа ағынының өтетін қашықтығы, кейбір кезде жел км/сағ көлемінде көрсетіле береді.

1. 
   Вильд флюгері;
   
2. 
   Третьяков жел өлшеуіші;
   
3. 
   Қол анемометрі;
   
4. 
   Анеморумбометр.
   

23-Вильда флюгері

1-өзегі; 6-рамка;

2-түтік; 7-тақта;

3-флюгарканың қос алқығы 8-доға;

4-салмақ реттеуіш; 9-салмақ реттеуіш;

5-румбаларды көрсеткіш;