8-сынып; “Қазақ тілі” пәні 2019-2020 оқу жылы 1-тоқсан Бөлім бойынша жиынтық бағалау Бөлім: «Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы»
Оқу мақсаты
8.2.2.1 Публистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану
8.3.6.1 БАҚ материалдары негізінде стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған сөз оралымдарын талдап, стильдік түзетулер жасау, редакциялау
Білім алушы • Публицистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы таниды.
•
Ойлау дағдыларының деңгейі
Қолдану
Орындау уақыты
15 -20 минут
Тапсырма 1-тапсырма. Мәтін стилін анықтаңыз. Көне Түркі жазуының мазмұны
Көне Түркі жазуының құпиясын ашқан даниялық ғалым Вильгельм Томсен болатын (1893 жылы бастап). Кейін орыс түркітанушылары аударып, көп зерттеді. Оған 20 ғасырда Түркі елдерінің ғалымдары – татар, өзбек, түрік, қазақ, әзірбайжан зерттеушілері қосылды. Кейде «руна (руникалық) жазулары» деп аталады. Оның себебі жазудың құпиясы ашылмай тұрғанда, бұл жазулар бір қарағанда ежелгі скандинавия халықтарының жазбаларына ұқсайтын еді. Алайда ғылыми зерттеулер Түркі жазулары екенін анықтады. Томсен ең алғаш рет «Түрк» және «Теңрі» сөздерінен бастап оқыған екен. Бұл жазулардың жалпы көлемі ұзақ. Қазіргі өлшеммен алғанда орта көлемдегі кітапты құрайды. Көптеген тарихи, мәдени, жағраппиялық, саяси деректер бар, сол кездегі халықтың өмірінен, таным-түсінігінен, дүниетанымы мен салт-дәстүрінен хабар береді. Тарихи оқиғалар тізбегі Ұлы қағандардың жорықтары жыраулық-жорықтық үлгідегі әдемі, көркем тілмен баяндалған. Сондықтан көптеген зерттеушілер оларды Көркем шығармаларға жатқызады. Жазбаларды Көне Түркілер мен Көк Түркілер дәуіріндегі болған оқиғалар сипатталып, жағрапиялық атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен оналасу, таралу аймағы көрінеді. Өкініштісі, Түркі жазба ескерткіштері манихейшіл Ұйғыр қағандығы кезінде аяусыз қиратылған.
Ғылыми стиль 2-тапсырма. Берілген үзінділерде кездесетін стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған сөз орамдарын редакциялап, түзетіп жазылған мен сәйкестендіріңдер.
1.Түркі қағандығының ел құраған қайраткерлері мен ел қорғаған қолбасылары Білге қаған, Тоныкөк, Күлтегіннің ерлікі стері ескерткіш тілінде ерлікті, туған жер, атамекенді сүюді ұлығылайтын мол дүние деп есептейміз.
