8 тақырып. Тұлғаның денсаулық психологиясы Жоспар
жүктеу/скачать 20,39 Kb.
|
8 дәріс Психология
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.Психика мен дененің өзара байланысы және өзара ықпалы
|
№8 тақырып. Тұлғаның денсаулық психологиясы Жоспар 1. Психика мен дененің өзара байланысы және өзара ықпалы. 2. Аурулардың пайда болуы мен денсаулықты нығайтудың психологиялық факторлары. 3. Психикалық белсенді заттарды қолдану мен зиянды әдеттер денсаулықты әлсіретуші фактор ретінде. 4. Салауатты өмір салты тұлғаның жетістікке жету негізі ретінде. 1.Психика мен дененің өзара байланысы және өзара ықпалы Қазіргі психологиялық әдебиеттерге талдау көптеген зерттеушілердің денсаулықтың психологиялық аспектілерін осыған ұқсас терминдерді қолданып қарастырғанын көрсетеді: «психикалық денсаулық» (Б.С.Братусь), «психологиялық денсаулық» (И.В.Дубровина), «тұлғалық денсаулық» (Л.М.Митина), «рухани денсаулық» (Ю.А.Кореляков), «жанның саулығы» (О.И.Даниленко) және т.б. Бүкіләлемдік денсаулық қорғау ұйымының пайымына сай, психика саулығы дегеніміз адам ақыл-ойының, физикалық және эмоционалдық дамуының толыққанды жетілуіне ықпал етуші күй болып табылады. Адам психикасының саулығын білдіретін нормалар мен аномалиялардың көрсеткіштерін анықтау – аса күрделі мәселелердің бірі. Мәдени-әлеуметтік дәстүрлердің норма көрсеткіштері болып есептелетін жағдай тарихи түрде қалыптасып қалған. Бірдей психикалық көрініс барлығына ортақ норма ұғымына қатысты қалыпты да, аномальды да болып саналуы мүмкін. Қазіргі заманғы ғылым психика саулығын медициналық және психологиялық көрсеткіштер қосындысы, сондай-ақ әлеуметтік нормалар мен құндылықтар арқылы анықтайды. Адам денсаулығының осы аспектісімен шектелетін жағдайлары психикалық көріністердегі ауқымды зерттелуі қиындыққа соғатын топқа жатады. Клиникалық түрде нақты көрінбеген психикалық ауытқу мен психикалық саулық арасындағы шекараны айқын ажыратып көрсету қиын. Оларды өзара ажыратып, сондай-ақ өзара жалғастырып тұрған шекара аумағы айтарлықтай кең болады, ал ауруды денсаулықтан бөліп тұрған шекара тұрақсыз әрі белгісіз болып табылады. Кейбір авторлардың мәліметтері бойынша, зерттелген адамдардың 20-26 пайызынан психикалық ауытқулар, 40-62 пайызынан – шекаралық жағдай анықталып, 13-15 пайызынан ешқандай психикалық бұзылыстар байқалмаған . Психика саулығы дегеніміз – адам мен сыртқы дүние арасындағы тепе-теңдік жағдайы, оның әлеуметтік ортаға, физикалық, биологиялық және психикалық ықпалдарға қатысты реакциясының сай болуы, жүйкелік реакция күші мен сыртқы тітіркендіргіштер арасындағы сәйкестігі, адам мен оның айналасындағылар арасындағы үйлесімділік, адамның шынайы объективтілік жайлы пікірінің басқа адамдардың пікірлерімен ұштасуы, өмірдің кез-келген жағдайына сын көзбен қарауы. Адам психикасының саулығын білдіретін үш деңгей бар: - психофизиологиясының саулық деңгейі (орталық жүйке жүйесінің қызметімен, жағдайымен анықталады); - жеке психологиясының саулық деңгейі (психикалық іс-әрекетінің жағдайымен, қызметімен анықталады); - тұлғасының саулық деңгейі (адам қажеттіліктері мен әлеуметтік орта талаптары, мүмкіншіліктері арасындағы қатынаспен анықталады); Адам психикасының әрбір деңгейінде норма мен аномалиялар көрсеткіштерінің өзіндік медициналық-психологиялық және әлеуметтік құндылықтар жүйесі болады. Жағымсыз өзгерістердің барлық үш деңгейде де орын алуы мүмкін. Психофизиологиялық саулық деңгейіндегі ауытқулар орталық жүйке жүйесінде де, перифериялық жүйелерде де (мигрень, невралгия, неврит, полиневрит және т.б.) пайда болатын алуан түрлі жүйке аурулары түріне білінеді. Жеке психологиясының саулық деңгейіндегі ауытқулар бірқатар психикалық ауруларды (қабылдау, ойлау, есте сақтау және т.б. қабілеттіліктерінде ауытқулар) тудырады. Тұлға саулығының деңгейіндегі ауытқулар тұлғаның өзін қоршаған әлеуметтік ортамен қалыпты түрде өмір сүру бағытындағы өзгеріске (нашақорлық, ішімділік, қылмыс т.б.) әкеліп соғады. Психикалық аурулар мен ақыл-ой кемістігі түрлерінің бірқатары тұқым қуалайды. Баланы дүниеге әкелуді жобаламас бұрын, оның тұқымындағы психикалық аурудың орын алу-алмауын анықтау үшін медициналық-генетикалық қеңес беру пайдаланылады. Бұл белгілі бір ата-ананың ауру баланы дүниеге әкелуінің мүмкіндігін (тәуекелділігін) анықтайтын ерекше медициналық көмек түрі болып табылады. Психологиялық денсаулықтың негізгі өлшемдері қамтиды: 1. Өзгелермен қарым-қатынас жасау қабілеті. Бұл қарым-қатынастар сенімділікке және оң көзқарасқа негізделеді (адамдардың шағын топтарымен). Бұл категориядағы адамдар – идеализациядан және негізсіз талаптардан аулақ болуға, жанжалды жағдайларды тиімді шешуге, бір нәрсені қабылдауға ғана емес, сонымен қатар беруге да мүмкіндігі болуы шарт. Бұл тек ерлі-зайыптылардың жеке қатынастарына ғана емес, сонымен қатар балаға және ата-аналарға да қатысты. Маңыздысы – қарым-қатынастың қатерсіз, зорлық-зомбылықсыз болуы керек. Салауатты қарым-қатынастар тек өнімділікті сақтайды. Бұл сондай-ақ «экологиялық достық» – адамның өзі үшін ыңғайлы ортаны таңдауға қабілеттілігін қамтиды. 2. Қажеттілік және еңбекке қабілеттілік. Кәсіби қызметте ғана емес, сонымен қатар шығармашылық жағынан қоғамға қосқан үлесі болып табылады. Адамның өзі, оның отбасы және қоғам үшін ақылға қонымды құнды нәрселерді жасауы адам үшін маңызды. 3. «Ойнауға» қабілеті. Ойын ересек адам үшін кең түсінік болып табылады, сондықтан оның құрамына мынадай маңызды түсінік кіреді: – метафораларды, әзілді еркін пайдалану; – би, ән, спорт, басқа шығармашылықтың сыртқы байқаушысы емес, белсенді ойыншысы болу. 4. Автономия. Дені сау адам қаламаған нәрсені жасамайды. Ол өз таңдауы бойынша әрекет етеді және оған жауапты болады, тәуелділіктен зардап шекпейді, екіншісінде гипербақылау арқылы өмір салаларының біреуіне бақылаудың жоқтығын өтеуге тырыспайды. 5. Этикалық нормаларды түсіну. Ең алдымен, сау адам оларды ұстанудың мағынасы мен қажеттілігін біледі, алайда ол бұл тұрғыда икемді – белгілі бір жағдайларда мінез-құлқын өзгертуге мүмкіндік береді (ақылға қонымды). 6. Эмоционалдық тұрақтылық. Бұл эмоциялардың қызуын басу қабілетінде көрінеді – оларға өздерін билетуге мүмкіндік бермейді. Кез келген жағдайда ақылмен байланыста болу. 7. Қорғану механизмдерін қолданудың икемділігі. Әрбір адам қолайсыз өмір сүру жағдайымен бетпе-бет келеді және психикаға ұқсас нәзік құрылымды алып жүруші ретінде оны қорғау құралдарын пайдаланады. Сау адам тиімді әдістерді таңдап, әртүрлі жағдайларда қолайлы таңдауды жасайды. 8. Хабардар болу, басқаша айтқанда, ақылдылық. Ақылды сау адам шынайы сезімдер мен басқа адамдардың көзқарастары арасындағы айырмашылықты көріп, басқа біреудің сөзіне деген реакциясын талдай алады, ол басқа адамның өз ерекшеліктері мен айырмашылықтары бар жеке адам екенін түсінеді. 9. Ойлану қабілеті. Уақыт өте келе өз жеке өмірідегі белгілі бір оқиғалардың себебін талдай білу, әрі қарай қалай жалғасатынын және ол неге әкелетінін түсіну үшін – бұл дағдылар салауатты тұлғаны ажырата біледі. 10. Тиісті өзін-өзі бағалау. Психикалық денсаулығының құрамдас бөліктерінің бірі шынайы мінез-құлық пен өзіндік қасиеттерге, өзіне деген көзқарасқа, өзінің әлсіз және күшті мінез-құлығын шынайы түсінуге байланысты өздігінен өзін-өзі тану болып табылады. Демек, өзін-өзі бағалаудың жеткіліксіздігі жоғары немесе төмен үміттерді тудырады, басқалармен үйлесімді қарым-қатынас орнатуға кедергі келтіреді. жүктеу/скачать 20,39 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|