9 арман пв баспасы

104
Бұл­та­би­ға­ты­жа­ғы­нан­бір­күш­бо­лып­та­бы­
ла­ды,­де­мек:­
g
G
M
R
=
2
,
мұндағы­
g­
–­ Жер­ бетіндегі­ еркін­ түсу­ үдеуі,­
­
–­Жердің­массасы,­
­
–­Жердің­радиусы.
­
­­­
Бар лық де не лер бір-бі рі не, олар дың мас са ла ры ның кө бей тін ді сі не 
ту ра жә не денелердің массалар центрі арасындағы ара қа шық тық-
та ры квад ра ты на ке рі про пор цио нал күш пен тартылады.
­Жер­бе­ті­нен­
h
­қа­шық­тық­та­ор­на­лас­қан­мас­
са­сы­
m
­ де­не­ үшін­ бү­кі­лә­лем­дік­ тар­ты­лыс­ за­ңы­
мына­түр­де­бо­ла­ды:­
F
G
Ì ò
R
h
æ
æ
=
+
(
)
2
,
мұн­да­ғы­
ж
­ ­Жер­мас­са­сы,­
R
ж
­ ­Жер­ра­диусы,­
­ ­
ж
­+­
h
­ ­Жер­дің­цент­рі­нен­де­не­нің­мас­са­лар­
цент­рі­не­дей­ін­гі­ара­қа­шық­тық.
V Мас са – гра ви та ция өл ше мі
р­кін­тү­су­үдеуі­аспан­денесінің­­мас­са­сы­на­
ту­ра­ про­пор­ ио­нал.­ Де­не­лер­ бір-бірінен­ алыс-
та­­­ған­ кез­де­ үдеу­ мәні­ ара­қа­шық­тық­ квад­ра-
ты­на­про­пор­ ио­нал­ке­ми­ді.­
Алын­ған­тәу­ел­ді­лік­
мас­са­сы­мен­өл­шем­де­рі­бел­гі­лі­бол­ған­жағ­дай­да­
кез­ кел­ген­ ас­пан­ де­не­сі­нің­ бе­тін­де­гі­ ер­кін­ тү­су­
үдеуін­анық­тау­ға­мүм­кін­дік­бе­ре­ді.
Есеп­теу­лер­ еркін­ түсу­ үдеуі­ Юпи­тер­ үшін­
g­ ­­25­м/с
2
,­Ай­үшін­g­ ­1,67­м/с
2
­екенін­көрсетеді.­
Есте сақтаңдар!
G
H ì
êã
=
⋅
⋅
−
6 67 10
11
2
2
,
F
F
M
M
m
m
1 6-су­рет.­
Ай­на­лық­
шағылдырғышы­­
бар­ай­нал­ма­лы­та­ра­зы
Бұл қызық!
Гра­ви­та­ция­лық­ тұ­рақ­ты­ны­
ең­ ал­ғаш­ тә­жі­ри­бе­лік­ жол­
мен­ 1798­ жы­лы­ ағыл­шын­
ға­лы­мы­ Ген­ри­ Ка­вен­диш­
анық­та­ды.­Ол­бұл­ша­ма­ны­
анық­тау­ үшін­ ай­нал­ма­лы­
та­ра­зы­ны­қол­дан­ды.­Ку­лон­
күш­те­рін­ анық­тау­ға­ қа­ра­
ған­да­ бұл­ тә­жі­ри­бе­нің­
қи­ын­ды­ғы­ гра­ви­та­ция­лық­
күш­тер­дің­ бір­ша­ма­ әл­сіз­
ді­гінде­ бол­ды.­ Тәжірибе­
үшін­ ай­на­лық­ шағылдыр­­
ғышы­ бар­ өте­ се­зім­тал­
ай­нал­ма­лы­
та­ра­зы­лар­
қа­жет­ бол­ды­
(1 6­су рет)
.
Ка­вен­диш­
мас­са­ла­ры­
бел­гі­лі­ шар­лар­дың­ өза­ра­
әре­ке­т­те­су­кү­шін­се­ріп­пе­нің­
ай­на­лу­ бұ­ры­шы­ ар­қы­лы­
анық­тап,­
гра­ви­та­ция­лық­
тұ­рақ­ты­ны­анықтады.
Есте сақтаңдар!
ү­кі­лә­лем­дік­тар­ты­лыс­за­ңы­ның­қол­да­ны­лу­шек­те­рі.
а ­
а)­ ма­те­рия­лық­нүк­те­лер­үшін;
ә)­ шар­тә­різ­ді­пі­ші­ні­бар­де­не­лер­үшін;
б)­ өл­шем­де­рі­шар­өл­ше­мі­нен­бір­ша­ма­кі­ші­де­не­
лер­мен­әре­кет­те­се­тін­ра­диусы­үл­кен­шар­үшін­
қолдануға­болады.
а ­
а)­ шек­сіз­өзек­пен­шар­дың­әре­кет­те­суі­үшін;
ә)­ денелер­және­шек­сіз­жа­зықтықтар­үшін­қолдануға­
болмайды.
Есте сақтаңдар!
Нью­тон­заң­да­ры­тек­инер­ция­лық­са­нақ­жүй­еле­рін­де­ға­на­әре­кет­ете­ді.

жүктеу/скачать 8,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: