Салыстырмалы шырайлардың жасалауы

68 
Кішірейткіш мән беру үшін 
less
және 
least 
сөздері пайдаланылады 
(орыс тілінде
менее (азырақ)
және 
наименее
(
ең аз) 
сөздеріне сәйкес 
келеді): 
difficult 
less
difficult 
the least
difficult 
қиын 
азырақ қиын ең аз қиыны 
Бұл ережеге 
good
(жақсы),
bad
(жаман),
little (кішкентай) 
сын 
есімдері бағынбайды. Оларды жаттап алған жөн:
 
good 
better 
the best 
bad 
worse 
the worst 
little 
less 
the least 
Сын есімдердің салыстырмалы шырайларын жасаған кезде 
қоллданылатын үш негізгі құрылымды есте сақтаңыз: 
as
high (difficult) 
as
... 
... 
сияқты
биік (қиын)
not so
high (difficult) 
as
.
.. … сияқты 
аса биік (қиын) емес

high
er than.
… қарағанда биігірек 
more
difficult than … қарағанда қиынырақ 
Етістік
Етістіктің әртүрлі шақтарын дұрыс жасау үшін, етістіктің үш 
негізгі тұлғасын және етістіктердің осы шақта жіктелуін білу қажет. 
Негізгі етістік тұлғалары 
Етістік тұлғаларын түсіну оңай болу үшін, оларды келесі 
сұрақтарға жауап береді деп елестетейік: 
-ed
суффиксы былай айтылады: 
• [ɪd] 
t 
және 
d
кейін: 
to start — start
ed
['stɑ:tɪd] — start
ed
['stɑ:tɪd]
I тұлға 
II тұлға 
III тұлға 
Инфинитив 
Жай өткен шақ 
Өткен шақтағы 
есімше 
не істеу? 
to translate 
аудару
не істеді? 
translated 
аударды
қандай? 
translated 
аударылған
Етітіктердің көбінде бұл тұлғалар -
ed
суффиксы арқылы жасалады. 

69 
to end — end
ed 
['endɪd] — end
ed 
['endɪd] 
•
[d] дауыстылардан кейін және 
d
әрпінен басқа дауыссыздардан 
кейін: 
to stay — stay
ed
[steɪd] — stay
ed
[steɪd] 
to live — liv
ed
[lɪvd] — liv
ed
[lɪvd] 
•
[t] t әрпінен басқа қатаң дауыссыздардан кейін:
to ask — ask
ed
[a:skt] — ask
ed 
[a:skt] 
Егер тұйық етістік алдында дауыссыз тұрып, 
-у
әрпіне аяқталса, 
онда 
у
әрпі 
і-
ге өзгереді: 
to tr
y
— tr
i
ed — tr
i
ed 
Егер тұйық етістік 
-е
әрпіне аяқталса, онда 
-ed
суффиксының 
жалғануымен бұл әріп түсіп қалады: 
to translate — translat
ed 
— translat
ed
-ed
суффиксының жалғануымен соңғы дауыссыз қосарланады: 
•
бір дауыссызға аяқталатын бір буынды етістіктерде:
to sto
p
— sto
pp
ed — sto
pp
ed 
to pla
n
— pla
nn
ed — pla
nn
ed 
•
бір дауыссызға аяқталатын көп буынды етістіктерде алдында 
қысқа дауысты дыбыс тұрып, екпін соңғы буынға түскен 
жағдайда. 
to admi
t
— admi
tt
ed — admi
tt
ed 
•
тұйық етістік –l әрпіне аяқталса:
to trave
l 
— trave
ll
ed — trave
ll
ed 
Бірінші тұлғада, яғни инфинитивте, етістіктің алдында 
to
демеулігі 
бар, од жеке тұрып мағынаға ие болмайды, бірақ ол тұйық етістіктің 
көрсеткіші болып табылады. Егер ағылшынша, мысалы, «түсіну» деп 
айтқымыз келсе, 
understand 
сөзін ғана қолдануға болмайды. 
To 
демеулігін қосу қажет (-
ть
аяқталатын орыс етістіктерімен 
салыстырыңыз): 
to
speak — разговарива
ть
(сөйлеу), 
to
understand — понима
ть 
(түсіну) және т.б. 
Салт етістіктердің үшінші тұлғасы (
болу, жүру
сияқты) 
не істеген?
деген сұраққа жауап береді. Мысалы, 
been болған,
gone
кетіп қалған 
және т.б.
Сабақтас етістіктердің үшінші тұлғасы 
қандай?
деген сұраққа 
жауап береді және пассивті мәнге ие. Мысалы,
taken
алынған
(
алған 
емес
),
asked
сұралған, сұралатын
(
сұраған 
емес
)
және т.б. 
Негізгі тұлғалары ережеге бағынбай жасалатын бұрыс етістіктер 
деп аталатын бірқатар етістіктер бар. Оларды негізгі үш тұлғасы 
бойынша жаттап алу қажет. 

70 
Мұндай етістіктердің толық тізімі кез келген сөздікте бар. Мына 
жерде олардың жиі кездесетіндері ғана берілген: 
* 
was 
тұлғасы жекеше түрде 
(был, была)
, ал
were 
тұлғасы
 
көпше түрде 
қолданылады 
(были). 
Етістіктің осы шақта жіктелуі 
 
Осы шақта дұрыс етістіктер де, бұрыс етістіктер де былай өзгереді: 
-es
жалғауы тұйық етістік ызың дыбысқа (жазуда 
-s, -ss, -x, -sh, -ch, 
-tch
) аяқталған жағдайда пайда болады.
 -(e)s
жалғауы зат есімнің көпше 
түрінің жалғауы сияқты ережелер бойынша айтылады: 
he wash
es
, he catch
es
және т.б. 
Егер тұйық етістік дауыссыздан кейін 
-у
дыбысына аяқталса, онда 
у
і 
дыбысына өзгеріп, 
-es
жалғауы жалғанады: 
to tr
y 
— he tr
ies
to hear 
heard 
heard 
есту
to see 
saw 
seen 
көру
to speak 
spoke 
spoken 
сөйлеу
to say 
said 
said 
айту
to tell 
told 
told 
әңгімелеу
to eat 
ate 
eaten 
жеу
to drink 
drank 
drunk 
ішу
to go 
went 
gone 
жүру
to come 
came 
come 
келу
to have 
had 
had 
бар болу
to do 
did 
done 
жасау
to take 
took 
taken 
алу
to give 
gave 
given 
беру
to understand 
understood 
understood 
түсіну
to read [ri:d] 
read [red] 
read [red] 
оқу
to write 
wrote 
written 
жазу
to be 
was, were* 
been 
болу
I 
translate, write
We 
translate, write
He
She
translates, writes
It 
You
translate, write
They
translate, write
(Яғни, жекеше түрде 3-жақта етістікке 
-s
немесе 
-es
жалғауы жалғанады.) 

71 
Егер 
у
әрпінің алдында дауысты тұрса, онда 
-s
жалғауы жалғанады: 
to pla
y
— he pla
ys
Тo do
және 
to go
етістіктеріне 
-es
жалғауы жалғанады: 
he do
es
[dʌz]
, he go
es
[gәʋz]
Санаулы модальды етістіктер ғана басқаша жолмен жасалады. 
Оларға жекеше түрде 3-жақта ешқандай жалғау жалғанбайды. Олар 
туралы алда сөз етіледі. Әзірге оларды жай ғана есте сақтау қажет. Ол 
етістіктер: 
can
(істей алу),
may
(істей алу, рұқсат болу),
must
(міндетті, тиіс болу),
ought to
(міндетті, тиіс болу),
need (қажет). 
Модальды етістіктерден басқа етістіктерден 
–ing 
жалғауымен актив 
есімшелер де жасалады: translat
ing (аударушы),
go
ing (жүріп бара 
жатқан
) және т.б. 
Етістік шақтарының жүйесі 
Етістіктердің үш негізгі тұлғасын және осы шақтағы тәртібін есте 
ұстай отырып, барлық қалған шақ тұлғаларын құруға болады: 
Ағылшын тілінде, орыс тіліндегідей, осы шақ — Present Tense, 
өткен шақ — Past Tense және келер шақ — Future Tense бар. 
Ағылшын шақтарының орыс шақтарынан басты айырмашылығы – 
ағылшын тілінде етістіктің білдіретін іс-қимылы немесе жай-күйі төрт 
түрде болуы мүмкін. Орыс тілінде, білетініміздей, іс-қимылдың екі түрі 
ғана бар, мысалы «оқыдым» (аяқталған түрі) және «оқып болдым» 
(аяқталған түрі).
Іс-қимылдың немесе жай-күйдің бұл төрт түрі ағылшын тілінде 
былай аталады: 
1.
Simple (Indefinite)
Жай (белгісіз) 
Фактіні білдіреді: 
Жаңбыр
 жауады
(жиі, сирек, таңертең
және т.б.). 
2. Continuous 
Жалғаспалы 
Белгілі бір уақытта жалғасатын іс-
қимылды білдіреді: 
Жаңбыр 
жауып тұр
(осы сәтте). 
 
3. Perfect 
Аяқталған 
Осы сәтте аяқталып болған іс-қимылды
білдіреді: 
Жаңбыр
 жауып болды
. 

72 
Кестенің соңы 
4.
 
Perfect Continuous 
Аяқталған-жалғаспалы 
Perfect-тен айырмашылығы – іс-
қимылдың әлі аяқталмағанын білдіреді, 
ал Continuous-ден айырмашылығы — іс-
қимылдың қазіргі сәтте жалғасып 
жатқанын ғана емес, сондай-ақ бұрын 
басталып, қазір қандай да бір нәтижесі 
не мерзімі бар екенін білдіреді:
Жаңбыр 
таңертеңнен бастап жауып 
тұр
(
үш сағат
және т.б.) 
Осы барлық төрт жай-күй кез келген уақытта көрініс табуы мүмкін. 
Осылайша, етістік шақтары төрт топқа бөлінеді: 
Барлық топтардың келер шағын жасауға 
shall
(1-жақта) мен 
will 
(барлық жақтарда) және 
to
демеулігінсіз 
етістік инфинитиві қатысады. 
Барлық жақтарда өткен шақты жасаған кезде екінші тұлғадағы 
негізгі немесе көмекші етістік қолданылады (жоғары қараңыз: «Негізгі 
етістік тұлғалары»). 
Continuous тобын жасауға 
to be
(болу)
көмекші етістігі тиісті шақта 
(өткен, осы немесе келер) және 
-ing
жалғауымен негізгі етістік 
қолданылады. 
Perfect тобын жасауға 
to have
(бар болу)
көмекші етістігі тиісті 
шақта (өткен, осы немесе келер) және негізгі етістіктің III тұлғасы 
қолданылады.
Perfect Continuous тобын жасауға 
to be
(болу)
көмекші етістігі 
Perfect тұлғасында, яғни 
to have
(
бар болу
) көмекші етістігі тиісті 
шақта (өткен, осы немесе келер) + 
to be (been)
етістігінің ІІІ тұлғасы 
және 
-ing
жалғауымен негізгі етістік қатысады.
Simple 
Present 
Past 
Future 
 
Present 
Continuous 
Past 
 
Future 
 
Present 
Perfect 
Past 
 
Future 

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: