32
Ғылым мен өнер прогресі адамгершіліктін жақсаруына ықпал етті ме? (1749);
Қазіргі оның мәдениетіне қарсы, әлеуметтік теңсіздік қарсы тез шықты.
Адамдардың арасындағы негізгі теңсіздік және шығу тегі туралы пікір (1777);
Юлия, немесе жаңа Элоиза (1761);
Қоғамдық шарт немесе қоғамдық құқықтың принципі (1762);
Эмиль, немесе тәрбие жөнінде (1762);
Савой викария сенімІне шокынды. Польшаны баскару туралы жэне оның ойластырған реформасы туралы пікірі (1772).
Табиғат адамдарды тең, қайырымды және бақытты етіп жаратады, ал қоғам оларды бақытсыз етедІ деп дәлелдеуге тырысады. Феодалдык кұрылысқа тән көптеген кемшіліктерді, жалған көзқарастарды, әлеуметтік теңсіздікті айыптайды. Мемлекеттің пайда болуы және негізі туралы, халықтың бөтен емес егемендігі туралы, халық билігі туралы идеяларды дамытты. Үстем сословиесінін баланы тәрбиелеудің практикасын сынға алды және өзінің табиғи құқық теориясы рухында жаңа адамды тәрбие жоспарын жасады. Католик шіркеуіне қарсы шықты. Халық билігі туралы сұракқа оралып және ұлттың бала тәрбиелеу туралы құнды пікір айтты.
Э
33
МИЛЬ, НЕМЕСЕ ТӘРБИЕ ЖӨНІНДЕ.
Жнаұяда тәрбие қандай болу керек
Әйел адамның тәрбиесі
1. Еркін
2. Табиғи қарапайым.
3. Тәрбие мынаған тәуелді:
1). табиғаттар (тәрбие адмгершілік қабілеттің ішкі дамуы сезім мүшелерінің даму жолымен жүзеге асады);
2). адамдармен тәрбиелену
(адамның өзінің табиғи қабілеттер мен сезім мүшелерінің дамуын қолдану туралы айтылады);
3).Заттар (адамның жеке тәжірибиесі тәрбиеленеді, заттармен қарым-қатынас түскенде қалыптасқан, олармен қақтығысқан.
Үйде тәрбиелену керек.
Ешқандай күрделі ақыл-ой жаттығуларын қолдануға болмайды.
Басқа адамның ойына келісе және бөтеннің еркіне бағыну.
Жас ерекшелік кезеңі.
2 жасқа дейінгі балалық шақ.
1-12 жасқа дейінге сананың ұйықтау кезеңі.
12-15 жасқа дейінгі кезең.
15 жастан кәмелеттік жасқа дейін рухани тәрбие кезеңі –
(«құмарлық пен боран» кезеңі).
Тәрбиенің міндеттері
Денелік тәрбиенің негізі.
Баланың сыртқы сезімдерін дамытып, баланың денсаулығын бекіту.
Ақыл-ой және тәрбиесін жүзеге асыру.
Қайырымды сезімдерді тәрбиелеу
Қайы-
рымды сынауға
тәрбие-
леу.
Қайы-
рымды ерікке тәрбиелеу
34
Тәрбиенің құралдары
Баланы
анасы
асырау керек.
Баланың
еркін айыруға, табиғаты на кесел келтіруге
болмайды
Сөздердің тіке мағына-
сын үйрету керек емес
Тәрбие-
леушінің
ролі мысалда маңызы зор.
Баланың қызығушылы-
ғынан шыға отырып затты таңдау.
Көрнектілігін
барлық жағынан көп қолдану. Еңбек – тәрбие құралы.
Адамның қайғысын, қажеттілігін
көре отырып, жас жігіт оның қайырымды мысалын көреді.
Ұлы адамның
өмірін оқу, тарихты оқу.
Қайыр-ымды істерді орындау.
Қоғамнан тыс тәрбие.
Рухани тәрбиені тек қоғамда ғана беруге болады.
35
Иоганн Генрих Песталоцци (1746-1827)
Дүниетанымы демократиялық көзқараста болды, бірақ тарихи шектеулі болды. Халықтың ағартушылық және тәрбиелеу жолымен өркендеуін армандады.
Өмірбаяны
Тәрбие,білім беру
Әдістемелер
Швейцарияда
Цюрихте дүниеге келген.
Оқыған орындары:
Бастауыш, латын орта мектептері, коллегиум
(философиялық-
филологиялық
факультет).
1769 жыл-
Нейгофта «Кедейлерге арналған мекемені»
ұйымдастырды.
1798жыл-
Швейцария республикасында жетім балалар үшін балалар үйін ашты.
1799 жыл-
Бургорф мектептерінде эксперименттік жұмыстар жүргізілді.
1805 жыл – Ивердонда институт ашты.
1825 жыл – Нейгофқа оралу.
Тәрбие мақсаты- адамдардың барлық табиғи күші мен қабілеттерін дамыту.
Тәрбие міндеті- үйлесімді дамыған адамды қалыптастыру.
Тәрбиенің негізгі принципі –табиғатпен келісімділігі.
Тәрбие құралдары-еңбек, ойын, оқу.
Қарапайым білімнің теориясы: тәрбие қарапайым элементтері:
сан-есеп: бірлік; форма-өлшем: кесінді;
сөз-дыбыс: сөйлеу.
Ақыл-ой білімі. Құрал- арнайы жаттығулар жүйесі (оқытудың әрбір деңгейі үшін). Олар ақыл-ой күші мен қабілеттілікттерді дамытады. Негізі –бақылау және тә-жірибе.
Оқытудың негізі –көрнекілік.
Негізгі принциптері – қатаң жүйкелілік, концентрілік, күшжетерлік.
Дене тәрбиесі – балалардың дамуы үшін үлкендердің ойлы әрекетінің алғашқы түрі, қозғалысқа ұмтылуға негізделген барлық денелік мүмкіндіктерін дамыту және бекіту (әскери жаттығулар, ойындар, саптық жаттығулар, туристік топсеруендер).
Еңбек тәрбиесі – оқытуды өнімді еңбекпен байланыстырады, мына сапаларды қалыптастырады: дәлдік, шындық, балалар мен үлкендер арасында және балалардың бір-бірімен өзара дұрыс қарым-қатынасын қалыптастыру.
Ана-тілі:
Тілді дамыту және сөздік қорды байыту, қатесіздікке оқытудың дыбыстық әдісі.
жазу:
Түзу және қисық сызықтарды салу әріптің элементтері, өлшем нәтижелерін суреттеу; түзу сызық бұрыш, текше (оның бөлшектері).
Арифметика
Әрбір бүтін санның элементтерін бастап сандарды үйрету, бөлшектер-текшенің бөліктерінің арақатынасының үлгісі
(«арифметикалық жәшік»).
36
жұмыстары:
Гертруда өзінің балаларын қалай оқытады;
Аналар кітабы:
қалай олардың балаларын бақылауға және сөйлеуге үйрету керек;
Көрнекіліктер әліппесі (өлшемдер туралы көрнекілі оқыту);
Сан туралы көрнекілі оқыту;
Аққулар әні;
Лингард және Гертруда.
Адамгершілік тәрбиесі - жұмыс кезінде басқаларға пайда әкелетін жаттығулар.
Барлық тәрбиенің орталығы болып табыла-ды.
Діни тәрбие – ресми дінге және оның дәстүрлеріне қарсы: моральдық сезімдер мен адамгершілікті дамытатын табиғи дінді жақтаушы.
Дамытушы тәрбиелеуші оқыту- «оқыту тәрбиелеуге бағынышты болуы керек», «Басты рольдерді мұғалім мен кітаптар алатын мектептер – ешқандай пайда бермейді».
«Мұғалім оқушыда жасампазды тәрбиелеп... ыдыс
сияқтандырып даяр білімдерді құюға тиіс емес»
География: жақыннан алысқа, қоршаған ортаны бақылаудан күрделіге, балшықтан жергілікті рельефтер
- содан кейін карта.
Бастуыш білімінің жеке әдістемелері мен бастапқы оқытудың жалпы негізін жасады.
37
38
Иоганн Фридрих Гербарт (1776-1841)
Еңбектері
Ғылымға
енгізген
ұғым-дары
Педагоги-
каның
филосо-
фиялық
және психоло-
лық негіздері
Тәрбиелеу
мақсаттары
Міндеттері
Оқыту
Бас-қару
Тәрбиелеу
мақсатына
шығарыл-
ған
жалпы педагогика
(1816) Психология
оқулығы
(1816)
Педагоги каға психология-
лық қосымша
хаттары
(1813); Педагогика
бойынша
лекция очеркі (1835)
Ассоциа-ция Апперцеп-ция
Тәрбиеле-уші
оқыту.
Филосо-
фиядан
тәрбиелеу мақсатын шығарды Психоло-
гияның көмегімен оның мақсаттарының жетістік жолын орнық-
тырды.
Эстетикалық теорияны құрастыра-ды. Психика-
лық әрекеттің процесіне механи-
калық комби-
нация түсінігіне апарды.
Педагогикалық қайта алатын
Тәрбиелеу мақсаты дегеніміз –
орнатыл-
ған құқықты, тәртіпті сыйлайтын және қалыптас
қан қатынасқа бейімделе алатын ізгілікті адамның қалыптасуы. Мақсаттар мынаған бөлінеді:
-болашақ мамандық-
қа мүмкін қажет болатын.
-кез-келген салада қажетті, керекті.
Тәрбиелеу мақсаты көп жақты қызығушы-
лықтың
Бала-
лар-
дың көп жақты қызы
ғушы-
лықта-
рын одан әрі дамуы бар-
лық оқу пән-
дері мен оқыту әдісте-
месін
ірік-
теп сабақ беруге байла-
нысты
Ол
әдеби-
еттің тарих-
тың, ежелгі тілдер
Бала-
лар-
дың тәртіптілік-ке келті-
ру олар-
дың қылқ
тары мен тілек-терін реттеу «бала
лар-дың тағылық тәрізді тентектігін басу»
Басқаруды тек тәртіп
дамуымен
және бар құрылы-
сты қорғай алатын тәрбиелеу өнері туралы ғылым ретінде түсінеді.
және 5 өнегелі ой басқаратын бұл базада туындаған бүтіндік өнегелі сипатпен жетеді:
Ішкі
бостандық-
та, құқықтар мен әділдіктер.
мен математика-ның оқыты-луын
жоғары
бағалады.
тілікті орнату тәрбиелеудің амалы мен нәтижесі деп қарас
тырмады.
Дидактикалық кеңестер
1. Жаңа сабақты түсіндіруге көшер алдында жаңа мәтінді меңгеру үшін оқушылардың ойында түсініктер болу қажет.
2. Сабақ беруде көрнектіліктерді кең ауқымды қолдану қажет.
3. Мұғалімнің мазмұнында бірінші соңғысымен байланысу қажет.
4. Оқыту өте қиын болмау қажет, бірақ оның артық жеңілдігі жұмысқа тек зиянын келтіреді.
5. Түсіндірілген материал ұмытылмау үшін қолдан келгеннің бәрін істеу қажет.
39
Мектеп-тердіңтиптері
Қызығушы-лықтардың
түрлері
Басқару
әдістері
Зейін-нің
түр-лері
Окыту-дың
түрлері
Адамгер-шілік
тәрбиенің міндеттері
40
1.Элемен-тарлы
2.Қала-лық
3.Гимна-зия
Қызығушы-лық оқыту-дың негізі:
I группа:
Эмпирика-лық, дерек-сіздік, ойша
жорытушы-
лық, эстети-калық.
II группа:
симпатика-
лық (ұнамды),
әлеуметтік,
діни.
1.Негізгі-лері:
қорқыту,
қадағалау,
бұйыру,
тыйымдар,
жазалау,
денелік
жазалау
2.Қосал-қылары: бедел,
махаббат.
Ерік-сіз:
прими-тивті,
аппер-цепция
Ерікті
Суретте-мелі: Баланың
тәжірибе-сін
шығару және оны
толық-тыру.
Аналитикалық:
Оқушы-нын
ойларын
дұрыстау
және жетіл-діру
Синтез-дік:
ойдың дұрыс
жүйесін құру
1.Тәрбиелену-шіні ұстап тұру
2.Тәрбиелену-шіні анықтау.
3. Мінез құлықтын анық ережесін
орнату.
4.Тәрбиелену-шінің ақиқатка
күдіктенуіне негіз бермеу.
5. Баланың мақұлдау
және ұялту арқылы
жанын толғандыру.
6.Тәрбиелену-шіге насихат беру, оның
мүлт кеткен
жерлерін көрсету,олар-ды дүрыстау.
Еңбек тәрбиесі жоқ -
қайраткерді емес,
ойшылды тәрбиелеуге
ұмтылды.
Діни тәрбиеге үлкен зейін
бөлді.
Балалардағы діни
Қызығушылық-тарын ертерек ояту керек және оны ылғи да
дамыту керек. Дінге «бас ұсыну сезімін» талап етеді және
шыдамды бастау ретінде қажет болады
Оқытудың сатылары
1. Анықтық - тыныш Шоғырланған Жаңа материалға
Жағдайына тереңдеу зейін кіріспе
2. Ассоциация - қоз- Күту Жаңамен ескінің
ғалыс жағдайына арасындағы
тереңдеу байланыстың
орнауы.
3. Жүйе - ескі түсін- Іздену қорытындылау,
тен байланысқа жаңа жалпылау, анық-
білім негізіндегі заң- тау.
дарды анықтау.
4. Әдіс-қозғалыс жағ- Әрекет білім, іскерлікті
дайына ұғыну, алын- қолдану.
ған білімді жаңа фактіге,
жағдайға, қүбылысқа
қолдану.
Егерде педагогикалық теорияны меңгеруге әкелсе, онда педагогикалық жүмыс табысты өтеді. Тәрбиелеу өнері күнделіктіпедагогикалық әрекетпен ие болады.
41
Фридрих Вильгельм Адольф Дистервег
(1790-1866)
Өмірбаяны
Еңбектері
1790 жылы Вестфалийдегі Зиген қаласындағы шенеулік заңгер отбасында дүниеге келді.
1808 жылы алғашқыда
Герборндағы университетке
түсіп, кейін Тюбендегі
университетке ауысты.
1811 жылы университетті
тәмамдап, философия докторы
дәрежесін алды.
1813 - 1818 жылдары
Франкфурта - на - Майне
қаласындағы үлгілі мектепте
оқытушы болды. Мұғалімдер
семинарларын басқарды. Алдымен Мерсе - на - Рейнеде кейін Берлинде педагогика, математика, неміс тілдерінен сабақ берді.Семинарларда үлгілі бастауыш сыныптардың ұстазы болды. Педагогикалық әрекетті әдебиетпен, әдістемелік
жұмыстармен біріктірді.
1847 жылы Берлиндегі
семинарлар директоры
қызметінен босатылды.
1850 ж демалысқа шыкты.
Неміс мұғалімдерінің жетекшісі
болып қалды. Германия мұғалім одағының председателі.
1827 - 1868 жылдары тәрбие
және оқыту жөніндегі Рейн
беттерін шығарып тұрды.
1851 жылы «Педагогикалық
жылнамалықты» шығарды.
1835 жылы неміс мұғалімдерінің
білімін жетілдіруге басшылық
шығарды.
1862 жылы оның Элементарлы
геометриясы орыс тілінде
басылды.
Математика, география,
астрономия, неміс тілі т.б. 20 дан
аса оқулықтардың авторы. Ол
200 ден аса еңбек жазды.
Олардың ішінде тәрбиенің
табиғатқа сәйкестігі, мәдениетке
сәйкестігі, педагогика мен
мұғалімдердің ұмтылысы туралы 3 мақаласы және т.б.
42
Тәрбие туралы
Оқыту туралы
Окытудың
принциптері
менталаптары
Мұғалімге
қойылатын
талаптар
Мектеп
міндеттері:
-адамгершілігі
мол адамдар-ды тәрбиелеу
- саналы
азаматтар
тәрбиелеу
- бір мезгілде
адамзатқа
және халқына
деген
махаббатты
тәрбиелеу.
Тәрбиенің
мақсаты мен
принциптері:
Тәрбиелеу яғни ояту. Тәрбиенің
маңызды принципі
табиғатқа
сәйкестігі:
- адамның
табиғи даму
процесін
қадағалау
- оқушының
жеке және
жас
ерекшелігін
43
ескеру
Оқытудың
басты міндет-тері: баланың ақыл - ойы мен
қабілеттерін
дамыту.
Құрал-жабдық-пен байланыс-қан формальді
білім. Оқыту
адамды жан -
жақты дамуына
және оның
адамгершілігінің
дамуына әсер
етеді.
Оқыту пәндері:
отандық тарих,
география,ана
тілі,жаратылыс-тану ғылымдары,
математикалық
ғылымдар.
Бастауыш
мектеп
міндеттері:
- дағдысын
қалыптастыру-
ға зейін бөлу.
- Ақыл- ойы
мен
-табиғатка
сәйкесті
оқыту.
-баланың
тәрбие
ерекшелігі-
не сай
оқыту.
-үлгі
көрсетуден
талапқа
қарай жүру.
-пәннен
оның
мағынасына
-қарапайым-
нан
күрделіге
-жеңілден
қиынға
- білетіннен
білместікке
-көрнекіге
оқыту
-оқытылған
материалды
саналы
меңгеру
-материалды
бекіту
қабілеттер
дамыту.
-өз пәнін терең
меңгеру, өз
мамандығын және балаларды жақсы көру, өз білімін жетілдіру
-оқушылар акыл -
ойын дамытып,
ерік - жігерлерін
беріктендіріп,
мінез - кұлқын
қалыптастыру үшін белсенді болу керек.
- міндетті түрде
қатал әрі үздіксіз
өзінің тәрбие
принциптерін
жүргізу
-үнемі өзді -өзіне
жұмыстану
- қатал мінез -
құлқы болу қажет
-талап қойғыш,
қатал әділ болу
керек
-нағыз азамат
болып,прогрессив
тұжырымымен
азаматтық кайра-ты болу керек.
-педагогикалық
білімдер мен
дағдылардың барлығын игерген
-тәрбие мен
қоғамдық өмір
арасындағы
тығыз
байланысты
орнату
- «Адам - менің
атым, неміс -
жалған атым.»
Тәрбиеге
қойылатын негізгі талаптар: бала бойындағы өз бетті тәрбие
