А. Т. Сағынаев МҰнай мен газдың физикасы және химиясы
Арендердің химиялық қасиеттері
жүктеу/скачать 6,98 Mb. Pdf көрінісі
|
S4
| 7.2. Арендердің химиялық қасиеттері
Арендерге тән реакциялар электрофилді орынбасу: нитрлеу, суль- фирлеу, галогендеу, Фридель-Крафтс бойынша алкилдеу мен ацирлеу. Бұл реакциялардың бәрі ортақ бір механизм бойынша жүреді. Электрофилді бөлшек (Х + ) пайда болу үшін реакцияны катализатордың қатысында жүргізеді. Катализатор ретінде H 2 SO 4 (галогендеу, нитрлеу, сульфирлеу) және Льюис қышқылдары (алкилдеу, ацирлеу) қолданылады. Мысалы, нитрлеу реакциясында электрофилді бөлшек нитроний-катион азот және күкірт қышқылдарының әрекеттесуі нәтижесінде түзіледі: Сульфирлеу кезінде концентрлі күкірт қышқылының иондануынан SO 3 немесе HSO 3 + электрофилді реагенттер түзіледі: 90 Галогендену күшті қышқылдардың немесе Льюис қышқылдарының (FeCl 3 , AlCl 3 , SnCl 4 т.с.с.) қатысында жүреді, нәтижесінде оң зарядты галоген ионы түзіледі: Фридель-Крафтс бойынша алкилдеу кезінде галогеналкандар алдымен Льюис қышқылдарымен полюстенген комплекс түзеді, сонан соң ионданып карбкатион түзіледі: Алкендермен алкилдеу кезінде де карбкатион түзіледі: Пайда болған электрофил Х + (R-C + H-CH 3 ) ароматты қосылыс молекуласымен тез арада алдымен тұрақсыз π-комплекс, одан әрі тұрақтырақ σ-комплекс түзеді. σ-Комплексте электрофил ароматты қосылыс молекуласымен ковалентті байланыс түзеді, нәтижесінде бензол сақинасында толық оң заряд пайда болады. Реакцияның соңғы сатысында σ-комплекстен протон бөлініп, орынбасқан арен молекуласы түзіледі: π-комплекс σ-комплекс Арендердің қанықпағандық дәрежесі жоғары болғанымен, олар қосылу реакцияларына қиын түседі. Мысалы, алкендердің гидрлену жағдайында бензол реакцияға түспейді. Реакция сутегінің қысымында никель катализаторының қатысында ғана жүреді. Бензолдан циклогексан түзіледі: Фотохимиялық әдістерді немесе қоздырғыштарды қолдану арқылы бензолға хлорды қосуға болады: 91 Полициклді арендер де бензолға тән электрофилді орынбасу реакцияларына түседі. Сонымен қатар, олардың қанықпағандық қасиеттері жоғары болғандықтан қосылу реакцияларына оңай түседі. Мысалы, антраценнің 9, 10 көміртек атомдарында қосылу жеңіл жүреді: жүктеу/скачать 6,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|