Ақыл-ойы терең зақымдалған балаларды оқыту және тәрбиелеу мәселелері

ӘОЖ 37.018:347.162

АҚЫЛ-ОЙЫ ТЕРЕҢ ЗАҚЫМДАЛҒАН БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУ ЖӘНЕ

ТӘРБИЕЛЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Қарашева  Ж.Б.

М. Өтемісов атындагы 

БҚМУ магистранты

Қазіргі  уақытта  әлем  бойынша  дамуында  кемшіліктері  бар  балалар  мен 

жасөспірімдерді  қоғамға  элеуметтік  бейімдеу  мэселесіне  назар  аударылуда.  «Бала 

құқығы»  туралы  Конвенцияда  мемлекет  толық  жетілмеген  баланың  құқығын  ерекше 

қамқорлыққа алу ерекше қарастырылған.

Шетелдік  ғалымдар  Г.В.Цыкота,  А.Р.Малер,  Л.М.Шипицына  жэне  т.б.  атап 

көрсеткендей  түзету  тэрбиелік  жұмыстарының  негізгі  мақсаты  терең  ақыл  -   ойы 

кемістігі бар балаларды элеуметтік, еңбектік оңалтуға бағыттау.

Ақыл  -   ой  кемістік  -   этиологиялық,  патологиялық,  клиникалық  көріністер 

бойынша эр түрлі  болып  келетін  кең  ауқымда таралған  топ  түрі  болып  келеді.  Жалпы 

осы жағдайларға келесілер тэн:

- 

бүкіл организм мен бас миының дизонтогенезінің нәтижесі.

бастапқы бұзылыс интеллектуальды түрде артта болуы 

(абстрактілі  ойлаудың  әлсіздігі,  интеллектісінің  бұзылысы  айқын  көрінуі  немесе 

эмоциялық сферасының жетіспеушілігі).

-  прогредиептиостың болмауы (Г.Е.Сухарева  1965, В.В.Ковалев  1979)  [2, 33  б.].

Ақыл -  ой  кемістігінің дэстүрлі  түрде  интеллектуальдық  кемістігінің  тереңдігіне 

орай үш  дәрежеге бөлінеді. Дебильдер -  жеңіл түрдегі бүзылыс, имбецильдер -  орташа 

түрі, нақүрыстар -  интеллектуалдық жетіспеушіліктің ауыр түрі болып табылады. Бірақ 

МКБ ВОЗ, 8 жэне 9 -  онда, ақыл -  ойы кемістіктің Земес 

4 түрі қарастырылған.

Интеллектуальды  жетіспеушілік  психометрикалық  тестілеу  жолы  арқылы  және  ондық 

интеллектуальды коээфициент (психикалық жастың паспорттық жасқа қатынасы) жасы 

арқылы  айқындалады.  МКБ  -10  ВОЗ  үсынысы  бойынша  (1994  ж)  онның  келесі 

көрсеткіштері қабылданады:  0,69 -  0,5 -  жеңіл түрі, 0,49 -  0,35 -  орташа түрі, 0,34 -  0,2

-   ауыр  түрі,  0,19  -   төмен,  өте  терең  (ауыр  түрі).  Интеллектуальдық  жетіспеушіліктің 

сандық  дәрежесін  анықтау  практикалық  мақсатты  қанағаттандырғанымен,  кемістік 

құрылымы  мен  этиологиядан  II  патогенезге  дейінгі  клиникалық  көрінісін  көрсетпейді. 

Бірақ  он  көрсеткішін  айқындау  диагноздың  негізгі  емес.  Әсіресе,  егер  ақыл  —  ойы 

кемістіктің  жас  ерекшелік  динамикасы  мен  балалардың  кемтарлығымен  жэне 

элеуметтік 

реабилитациясымен 

байланысты 

сұрақтарды 

ескеріп, 

кешенді 

психологиялық-медициналық -  педагогикалық диагностикалық қызмет ететін болады.

Ақыл  -   ойы  кемістіктің  көп  мөлшердегі  клиникалық  формаларының  болуы 

зерттеушілерді  осы  ақыл  -   ойы  кемістіктің  классификациясын  ашуға  жол  ашты.  Осы

көп  мөлшердегі  классификациялардың  ішіндегі  біздің  елде  жалпы  қабылданганы  -  

Г.Е.Сухареваның 

жүйесі  (1965)  жэне  МКБ  ВОЗ  (1994)  болып  табылады.  Осы 

классификация  негізіне  Г.Е.Сухарева  тұрғысынан  екі  басты  критерий  негізделген: 

«Хроногенді  фактор»,  яғни  зиян  жэне  зияндық  әрекеті  өткен  эмбриогенез  этапы.  Бұл 

классификация  бір  жағынан  этиопатогенездік  екінші  жағынан  клиникалық  мазмұнға 

ие.  Осы  ақыл  -   ойы  кемістігінің  барлық  клиникалық  формалары  (олигофрения 

Г.Е.Сухарева  бойынша)  3  негізгі  топқа  жэне  тағы  бір  топқа  (төртінші  топ  деп 

есептелгенімен, нақты төртінші деген фономальды реті жоқ) бөлінген.

Бірінші  топ:  эндогендік  табиғаттағы  олигофрения  (ата  — ананың  гиперактивтік 

жасушаларының зақымдалуы).

-   Лангдон -  Даун ауруы;

-   Микроцефалия;

-   түрлі 

зақым 

алмаудың 

бұзылысынан  туындаған 

тұқымқуалаушылық 

олигофренияның  энзимопатикалық  формасы  (фенелпровиноградная  олигофрения; 

галактоземия, сукрозурия жэне т.б. олигофренияның энзимопатикалық формалары);

-   олигофрения формасы сүйек, тері дамуының жетіспеушілігімен жэне құрамдас 

болатын түрі (дизостозикалық жэне ксеродермиклық олигофрения).