Алматы экономика және статистика академиясы пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені

Кәсіпорынның еңбек және капитал шығынының өндiрiстiк функция кестесi

Кестеден көретiнiмiз еңбек шығыны 10 ( L=10), капитал шығыны (K=15) болған жағдайда өнiм шығару көлемi Q=22 бiрлiк болып табылады.

Фирма белгiлi ресурстарды қолданып өнiм өндiрген кезде белгiлi шығындармен iске асырады. Яғни фирманың өндiрiсi мен шығындары арасында тiкелей байланыс орын алады. Мысалы: нан заводын алатын болсақ, яғни нан өнiмдерiнiң өзгерiсi тек қана жұмыс күшiнiң өзгерiсiне байланысты. Мұнда 1 жұмысшы 50 бөлке пiсiрсе, ал 2 жұмысшы қосылып 90 бөлке пiсiре алады. Егер 5 жұмысшы қызмет етсе деп алсақ олардың өндiрiс көлемi келесi кесте және графиктен көруге болады.

2. 
   Шығындар есебі әдісінің өзіндік құнға, пайдаға және өндірістік қорларды бағалауға әсері.
   

Кейінгі калькуляция өнім шығарылғаннан соң бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша жасалынады.

Олар нақты шығындарды көрсетеді. Оларға нақты және шамаланған калькуляция жатады.

Өнімнің өзіндік құнының нақты калькуляциясы нақты шығындармен сипатталады, ал ол жоспарлыдан кәсіпорынға байланысты себептер бойынша (өнімді өндірудің орындалуы немесе орындалмауы, кейбір шығындар түрлерінің артық немесе кем жұмсалуы) және оған байланыссыз себептер бойынша (материалдарға бағаның өзгеруі, амортизациялық аударымдардың нормасы, суға, газға, жылуға, электр энергиясына тарифке өзгерістер енгізілуіне байланысты) ауытқуы мүмкін.

Калькуляцияның бұл түрі нақты шығындар туралы есептік мәліметтер негізінде дайындалады.

Шамаланған калькуляция нақты шығындар және тоғыз айдың ішінде алынған өнімдер немесе басқа да кезеңге есептелінген шығындар деңгейінде жасалады.

Калькуляцияның бұл түрі ағымдағы жылдағы өндірілген өнімнің нәтижесін алдын-ала бағалау үшін пайдаланылады.

Калькуляциялау кезінде өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын және шығындарды есептеу обьектісін дұрыс белгілеу өте үлкен роль атқарады.

Сонымен, іс жүзінде пайдаланылатын калькуляциялық өлшем бірлігін келесі топқа біріктіруге болады:

-натуралды бірліктер-дана, метр, килограмм, тонна, литр және тағы басқа;

-ірілендірілген бірлігі-тігін бұйымының прейскуранттық номері, белгілі бір артикулдағы жүз жұп аяқ киімі және тағы басқа;

-өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау үшін пайдаланылатын шартты натуралды бірлік, ондағы пайдалы заттың құрамы әр-түрлі тербелісте болуы мүмкін;

-құндылық бірлігі;

-орындалған жұмыс бірлігі (километр, машина-күні, ай-күні);

-пайдалы нәтиженің бірлігі-қуаты, өнімділігі және тағы басқа.

Өнімнің өзіндік құнының әдісіне әсер ететін негізгі факторлар реттінде мыналарды атауға болады:

-өндіріс типі;

-өндірістің күрделілігі;

-шығарылатын өнімнің номенклатурасы мен сипаты;

-өндіріс циклының ұзақтылығы;

-аяқталмаған өндірістің қолда бары, құрамы және көлемі.

Өнімнің, жұмыстың және қызметтің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығындарды есепке алудың қарапайым әдісі.

Өнімнің, жұмыстың және қызметтің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығындарды есепке алудың бөлістік әдісі.

Дайын өнім немесе жартылай фабрикаттарды шығарумен аяқтайтын технологиялық процесті бөлістік әдіс деп атайды. Бөлістік әдіс өндіріске кеткен шығындар олардың әрбір кезеңі, фазасы, ауысымы, яғни бөлісі бойынша есептелінеді. Әрбір бөлістен кейін жартылай фабрикат шығарылады, ал түптеп келгенде дайын өнім алынады.

Бөлініс тізбесі пайдаланылатын жабдықтар, өндіріс процесстерінің арасындағы үзіліс-іркілістер; шығарлатын жартылай фабрикаттардың өнімнің сипаты мен басқа да өзіне тән жағдайлары ескеріле отырып, технологиялық процесстер туралы деректердің негізінде белгіленеді. Бұл орайда; бөлініс жөніндегі шығындарды жоспарлау мен есепке алуды, аяқталмаған өндірісті есепке алу мен бағалауды ұйымдастыру, өзі өндірген жартылай фабрикаттар мен дайын өнімдердің өзіндік құнын калькуляциялау мүмкіндігі ескеріледі.

Тікелей шығыстар (шикізат, негізгі материалдар, жартылай фабрикаттар, өндіріс жұмысшыларының жалақысы т.б.) әдетте, бөлістер бойынша, ал әрбір бөлістердің ішінде-шығарылатын өнім түрі бойынша есепке алынады. Бөлістік әдісті қолданған кезде нормативтік әдістің негізгі элементтері-нақты шығындардың ағымдағы нормадан жүйелі түрде ауытқуын, сондай-ақ нормалардың өзгеру есебін және олардың себебін табуды қолдану керек.

Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығынды есепке алудың бөлістік әдісінің екі нұсқасы пайдаланылады; жартылай фабрикаттық және жартылай фабрикатсыз.

Жартылай фабрикаттық нұсқа әрбір бөлістер бойынша есептік калькуляция жасайды және оған құжаттық шығындарды қоса есептейді. Жартылай фабрикатсыз нұсқада бірінші қайта жасауға жұмсалынған материалдық және еңбек шығындарына одан кейінгі қайта жасаулардан туындаған өңдеу шығындарын қосып, содан соң өнімнің өзіндік құны анықталады.

Бөлістік әдіс кезінде өндірістегі шығындарды есепке алу өндіріс есебінің карточкаларында немесе әрбір қайта жасауға ашылатын ведмостарында жүргізіледі.

Алғашқы шикізаттан өндірістің бір процессінде әртүрлі сорттағы немесе маркадағы өнім түрі алынады, сондықтан олардың өзіндік құнын анықтау үшін, түзету коэффициентін пайдаланылады.

Кейбір кемшіліктерді жою үшін нормативтік әдіс қолданылады, бұл кезде өнімнің бір өлшемінің және бүкіл шығарылымның өзіндік құны нормативтік өзіндік құнмен салыстырылады. Ал нормативтік өзіндік құнның жоспарлы өзіндік құнынан айырмашылығы: осы кезде жұмыс істеп тұрған технологиялық процесстің, сондай-ақ материалдық, еңбек және басқа да шығындардың прогресшіл нормаларының негізінде анықталады.

Нормативтік калькуляциялауға технологияны жетілдіру және өндірісті ұйымдастыру жөніндегі ұйымдық-техникалық жоспарлы шараларын жүзеге асыру дәрежесіне қарай нормалардың өзгерістері енгізіледі. Шығындарды есепке алу былайша құрылған: шығындардың нормасынан материалдық, еңбек және басқа шығындардың ауытқуларын ескеріп, оларға тікелей өндіріс процессінде ықпал етуге бар мүмкіндігін жұмылдырады.

Өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормативтік әдісін негізінен жаппай өндіріспен шұғылданатын кәсіпорындар пайдаланылады.

Өндірістегі шығындарды есепке алу өнімнің өзіндік құнынын калькуляциялаудың нормативтік әдістері бойынша жұмыстардың технологиялық және нормативтік карталардан жасаудан басталады. Ол карталарда материалдың, жалақының жұмсалуы және өнімді дайындауға қажетті басқа да шығындар айқындалады.

2. 
   Маржиналды және толық шығындар есебін қолдану арқылы ұйымдардың пайдасы мен залалы есебі.
   

Маржиналдық табыс коэффициенті =

Табыс
Мысал
Компанияның сатудан түскен табысы 300 000 ш.б. Айнымалы шығындар 120 000 ш.б. құрайды. Маржиналдық табыс коэффициентін табу керек.
Талап етіледі: Маржиналдық табыс коэффициентін анықтау.
Шешуі:
300 000 – 120 000

Маржиналдық табыс коэффициенті = = 60%

300 000

Шығынсыздық нүктесі табыс шығындарға тең болған кезде немесе айнымалы және тұрақты шығындарды алып тастағанда, табыс нөлге тең болған жағдайдағы компания қызметінің деңгейін білдіреді.
Шығынсыздық нүктесі ақшалай түрде де, бірлікте де болады.
Ақшалай түрдегі шығынсыздық нүктесі тұрақты шығындарды маржиналдық табыс коэффициентіне бөлумен анықталады.
Тұрақты шығындар

Ақшалай түрдегі шығынсыздық нүктесі =

Маржиналдық табыс коэффициенті
Мысал

Өткізу бағасы 0,50 ш.б.

Айнымалы шығындар өткізу бағасынан 40%

Тұрақты шығындар 12 000 ш.б.

12 000 ш.б.

Ақшалай түрдегі шығынсыздық нүктесі = = 20 000 ш.б.

(100% - 40%)

Тұрақты шығындар + Мақсатты пайда

Табыс =

Маржиналдық табыс коэффициенті

Айнымалы шығындар өткізу бағасынан 40%

Тұрақты шығындар 12 000 ш.б.
Компания 6 000 ш.б. сомасында пайда алуды жоспарлап отыр.
Талап етіледі: Мақсатты пайдаға жету үшін ақшалай түрдегі табысты анықтау.
Шешуі:

12 000 ш.б. + 6 000 ш.б.

Ақшалай түрдегі шығынсыздық нүктесі = = 30 000 ш.б.

(100% - 40%)

Бірлік түріндегі шығынсыздық нүктесі =

Бір бірлікке маржиналдық табыс
Мысал
Өткізу бағасы 0,50 ш.б.

Айнымалы шығындар өткізу бағасынан 40%

Тұрақты шығындар 12 000 ш.б.
Талап етіледі: Бірлік түріндегі шығынсыздық нүктесін анықтау
Шешуі:

12 000 ш.б.

Бірлік түріндегі шығынсыздық нүктесі = = 40 000 ш.б.

0,50 ш.б. х (100% - 40%)

Табыс =

Айнымалы шығындар өткізу бағасынан 40%

Тұрақты шығындар 12 000 ш.б.

Компания 6 000 ш.б. сомасында пайда алуды жоспарлап отыр.

12 000 ш.б. + 6 000 ш.б.

Бірлік түріндегі шығынсыздық нүктесі = = 60 000 ш.б.

0,50 ш.б. х (100% - 40%)

Ақшалай түрдегі қауіпсіздік маржасы (жиегі) = Жалпы табыс - Шығынсыздық нүктесіне жететіндегі табыс

Ақшалай түрдегі қауіпсіздік маржасы (жиегі)

% түріндегі қауіпсіздік маржасы (жиегі) =

Жалпы табыс
Мысал
Төменде А компаниясы бойынша ақпарат келтірілген
ш.б.-де % түрінде

Табыс 200 000 100

Айнымалы шығындар 150 000 75

Маржиналдық табыс 50 000 25

Тұрақты шығындар 40 000

Пайда 10 000

2. Қауіпсіздік маржасы (жиегі), ш.б.-де = 200 000 ш.б. – 160 000 ш.б = 40 000 ш.б.

2. Шығындар есебі әдісінің өзіндік құнға, пайдаға және өндірістік қорларды бағалауға әсері.

3. Маржиналды және толық шығындар есебін қолдану арқылы ұйымдардың пайдасы мен залалы есебі.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   “Шығын-өнім көлемі-пайда” талдауының мәнін түсіну
   
2. 
   Шығынсыздық нүктесін анықтап және оған анықтама беру
   
3. 
   Маржа қауіпсіздігін және операциялық тұтқаны анықтау
   
4. 
   “Шығын-өнім көлемі-пайда” талдауына шектеулерді көрсету
   

1. 
   Апчерч А. Управленческий учет: принципы и практика. Пер. С англ.М.:Финансы и статистика, 2008 г.
   
2. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов.Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2000 ж. 180 б.
   
3. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
4. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
5. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

1. 
   Зиянсыздықты талдау:оның мақсаты мен тәсілдері.
   
2. 
   Пайданың табыстар мен шығыстарға тәуелділігін талдау әдістері
   

1. 
   Зиянсыздықты талдау:оның мақсаты мен тәсілдері.
   

Коммерциялық кәсіпорындар үшін табысты жоспарлау барысында шығындардың өтелу шегін анықтау маңызды. Шығындардың өтелу шегінен бастап кәсіпорын өнім өндіруден табыс ала бастайды. Бұл үшін залалсыздық нүктесін анықтап алу қажет. Залалсыздық нүктесін табу кәсіпорындарға өнім шығарудан зиян шекпейтін шегін көрсетеді. Жоспарлаулың бұл әдісі шығындарды шартты тұрақты және шартты айнымалы деп бөлу принциптеріне, сондай-ақ маржиналды табысты есептеуге сүйенеді. Өнімді өткізуден алынған сомадан шартты айнымалы шығындар алынып, маржиналды табыс анықталады. Содан кейін маржиналды табыстан шартты тұрақты шығындар алынып, қаржылық нәтиже анықталады. Залалсыздық нүктесі – бұл кәсіпорын ешқандай зиян және ешқандай табыс көрмейтін өндіріс көлемі болып табылады. Залалсыздық нүктесі түсінікті түрде 2.1-суретте бейнеленген.

2.6-кесте

Жоспарлауға қажетті бастапқы мәліметтер

мың теңге

Маржиналды табыстың өнімді өткізуден түскен сомасына пайызын анықтаймыз:

Залалсыздық нүктесі бұл жағдайда тұрақты шығындардың өткізілім көлеміндегі маржиналды табыс үлесіне қатынасы ретінде анықталады:

100 : 50% · 100% = 200 мың теңге.

Өндірістік левередж әсері маржиналды табыстың табысқа қатынасы ретінде есептеледі. Біздің мысалымызда өндірістік левередждің әсер ету күші мынаған тең болады:

250 : 150 = 1,67.

Басқаша айтсақ, өткізілім көлемінің кез-келген өзгерісі табыстың 1:1,67 қатынасындағы өзгерісіне алып келеді. Айталық, кәсіпорын өнімді өткізуден түсетін соманы 10%-ға арттыруға мүмкіндік алды. Онда табыс 16,7%-ға өседі:

Өнімді өткізуден алған сома	500 · 1,1 = 550 мың теңге
Айнымалы шығындар	250 · 1,1 = 275 мың теңге
Маржиналдық табыс	550 – 275 = 275 мың теңге
Өнімді сатудан алған табыс	275 – 100 = 175 мың теңге
Табыс 25 мың теңгеге, немесе 16,7%-ға өсті.

Қазіргі таңда өндірістік левередждің әсер ету әдісі табысты жоспарлауда кеңінен қолданылады. Тұрақты дамып келе жатқан экономика жағдайларында бұл әдіс кәсіпорын табысын ұзақ мерзімге (3 жылдан 5 жылға дейін) жоспарлауға мүмкіндік береді.

2. 
   Пайданың табыстар мен шығыстарға тәуелділігін талдау әдістері
   

Жалпы пайданың құрамында кәсіпорынның барлық қызмет түрлерінен алынған пайдатары кіреді. Бірінші кезекте жалпы пайда өнімді өткізуден, яғни негізгі қызметтен алынған пайдаты қамтиды. Бұл пайда жалпы өнімді өткізуден түскен сомадан қосылған құн салығы мен акциздерді және өнімді өндіруге, өткізуге кеткен шығындарды шегеріп тастау арқылы анықталады.

Екіншіден, жалпы пайданың құрамына тауарлық емес өнімдерді сатудан алынған пайда, яғни кәсіпорынның балансында есептелетін қосалқы өндірістердің (ауыл шаруашылық өндірісінің, көлік шаруашылығының және басқа да шаруашылықтардың) пайдатары кіреді.

Үшіншіден, жалпы пайданың құрамына негізгі қорларды және өзге де мүліктерді сатудан түскен пайда кіреді.

Сондай-ақ, жалпы пайда өткізілімнен тыс алынған пайдатар мен шығындарды, яғни тауарды немесе қандай-да бір активті сатудан тыс операциялардың нәтижесін қамтиды.

Кәсіпорынның қарамағында қалатын жалпы пайдасы әрі қарай үлестіру объектісі ретінде қарастырылады. Оны үлестіруді пайданың бір бөлігін мемлекеттік бюджетке және басқа да міндеттемелерді өтеуге, ал қалған бөлігін кәсіпорынның стратегиялық мақсаттарына сәйкес мүдделеріне бағыттау деп түсінуге болады. Пайдаты үлестіру заңдылығы – салықтар мен басқа да міндетті төлем шарттары түрінде түрлі деңгейдегі бюджетке түсетін бөлігі. Содан кейін қалатын пайдаты үлестірудің бағытын анықтау кәсіпорынның құзіретіне жатады.

Пайдаты үлестірудің негізгі принциптері келесілер:

• 
  кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық, қаржылық және инвестициялық қызметтерден алынған пайдасы шаруашылық субъектісі ретінде мемлекет пен кәсіпорын арасында бөлінеді;
  
• 
  мемлекет қазынасына түсетін пайданың бөлігі салықтар және алымдар ретінде мемлекеттік бюджетке түседі. Салықтардың құрамы, мөлшерлемелері және сәйкес деңгейдегі бюджеттердің есебіне түсу тәртібі заңды түрде белгіленеді;
  
• 
  салықтардан кейін шаруашылық субъектінің қарамағында қалатын пайда мөлшері өндіріс көлемінің арттыруға және өндірістік-шаруашылық, қаржылық, инвестициялық қызметінің жақсаруына, сонымен қатар, кәсіпорынның қаржы қызметінің жақсаруына мүдделілігін арттыруға жетерліктей болуы керек;
  
• 
  шаруашылық субъектінің қарамағында қалатын пайда әуелі кәсіпорынның әрі қарай дамуын қамтамасыз ететін қорларға, ал қалған бөлігі тек тұтыну қорларына кетеді.
  

Тұтыну қорларына бағытында қолданылатын пайда кәсіпорынның мүлкін арттыру мақсатында өндірістік активтерді, жаңа технологияларды енгізуге, сондай-ақ, қосымша еңбек ресурстарын тартуға жұмсалады. Кәсіпорынның капиталын ұлғайтуға орналастырылған пайда өндірілген өнімнің көлемін арттыруға, өнімнің өзіндік құнын төмендетуге, түптеп келгенде шаруашылық субъектінің келешектегі әлуетті (потенциалды) пайдалылығығын арттырудың алғы шарты болып табылады.

Сондай-ақ, пайда тек өндіріс процессіне орналастырылып қана қоймай, сонымен қатар, жұмысшылар мен қызметкерлердің әлеуметтік мұқтаждықтарын қамтамасыз етуге, олардың біліктілігі мен жауапкершілігін арттыруға, оларға қосымша сыйақылар төлеуге, басқа да әлеуметтік сала объектілерін қаржыландыруға жұмсалады. Бұл, өз кезегінде, қызметкерлер тарапынан еңбекке деген ынтасын арттыруға септігін тигізеді.

Жинақталу қорларына бағытталатын пайда алуан түрлі қосымша қорларды қалыптастыруға жұмсалады: әлеуметтік сақтандыру қоры, резервтік қорлар, экологиялық қор және тағы да басқа қорлар. Бұл кәсіпорындардың келешекте болуы ықтимал күтпеген шығындар мен зияндардың орнын толтыруға, қоғам өміріне өндіріс барысынан келетін зияндарды өтеуге, сондай-ақ, қолайлы жағдайлары туындаған кездерде резервтік қорлардағы қаражаттар есебінен қосымша күтпеген пайдатарды алу мүмкіндіктерін жүзеге асыруына көмегін тигізеді.

1. 
   Зиянсыздықты талдау:оның мақсаты мен тәсілдері.
   
2. 
   Пайданың табыстар мен шығыстарға тәуелділігін талдау әдістері
   

1. 
   Апчерч А. Управленческий учет: принципы и практика. Пер. С англ.М.:Финансы и статистика, 2008 г.
   
2. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов.Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2000 ж. 180 б.
   
3. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
4. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
5. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

12 ТАҚЫРЫП Кешенді өндіріс шығындарының есебі және тарату әдістері. Жанама өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау.

Дәріс мақсаты: Кешенді өндіріс шығындарының есебін және оның тарату әдістерін, сонымен катар жанама шығындарды айқындау
Сұрақтары:

1. 
   Бірлесіп өндірілетін және жанама өнімдер түсінігі.
   
2. 
   Технологиялық үрдістегі бөліну нүктесі мен бөлек шығындар.
   
3. 
   Бірлесіп өндірілетін өнімдер арасында кешенді шығындарды тарату әдістері
   
4. 
   Жанама өнім есебі.
   

1. 
   Бірлесіп өндірілетін және жанама өнімдер түсінігі.
   

Жанама шығындарды бөлу базаларды таңдау негізінде жүргізіледі, яғни барлық өнімге жалпы болып табылатын ұйымдастырылған компания немесе қызмет, бір сөзбен айтқанда компания өзінің клиенттеріне көрсеткен қызметтері.

• 
  Өндірістік қызметкерлерді қосымша дайындауға кеткен шығындар;
  
• 
  Құрылғыларды қосымша дайындау шығындары мен уақыт шығыны;
  
• 
  Еңбек шығындары;
  
• 
  Өндірілген өнім бірлігі
  

1. 
   Жалпы заводтық және жекелеген цехтар бойынша жанама шығындарды бөлу ставкалары
   

Жалпы заводтық жалғыз ставка өндірістік жанама шығындардыбөлуде кәсіпорын толығымен қолдана алады. Мысалы белгілі бір мерзім ішінде жанама шығындар көлемі 100000 у.е. және 50 000 сағат негізгі еңбек қызмет істелген болса, онда жанама шығындарды бөлу 100000 у.е. / 50 000 еңбек-сағат. = 2 у.е./еңбек сағат болады. Жанама шығын бұл жерде осы ставка арқылы барлық өнімге беріледі. Мысалы өнімді өндіруде 18 сағат қолданылды, онда өнім жанама шығындарды қоса есептегенде 36 у.е. болады.

2. 
   Жанама шығындарды анықтауда жоспраланған ставакаларды қолдану.
   

Жанама шығындарды бөлудің ставкаларын тікелей жолмен есептеуде келесідей мәселелер орын алады:

• 
  Тапсырыстардың өзіндік құны есептеу есептік мерзімнен бұрын анықталуы керек, яғни жанама шығындар және оның өндірістегі көлемін алдын ала анықтау мүмкін емес.
  
• 
  Жама шығындар және өндірістік шығындар ай және мерзім бойынша өзгерісте болып отырады. Яғни кейбір кездерде оның ставкасының мөлшері жоғары болып кетуі мүмкін.
  

Өндірістік жанама шығындарды бөлуді есептеуде келесі қадамдар атқарылуы керек.

• 
  Жанама шығындардың жоспарлан көлемін анықтау;
  
• 
  Жанама шыығндарды бөлудегі базаларды таңдаау;
  
• 
  Жанама шығындарды жоспарлағанда мерзімдердің ерекшеліктерін ескеру;
  
• 
  Жанама шыығндардың жоспарланған ставкасының нәтижелерін өнім түрі бойынша нақты ставкамен салыстырып талдау.
  

Тәжірибе бойынша жоспарланаған ставкалар нақты ставкалармен көбінесе сәйкес келе бермейді. Бұл не нақты ставкалардан асып кетуі немесе кем болуымен көрініс табады.

1. 
   «Сатылған өнімнің өзіндік құны» корректировкалау есебі;
   
2. 
   үш есеп корректировкалары бойынша «Аяқталмаған өндіріс», «Дайын өнім» және «Сатылған өнімнің өзіндік құны».
   

2. 
   Технологиялық үрдістегі бөліну нүктесі мен бөлек шығындар.
   

Негізгі материал, негізгі еңбек, өндірілетін Өнім А

үстеме шығындар

Өнім Б

Бөліну нүктесі

1. 
   Жалпы кірістің пайызын есептеу.
   

Кешенді өндіріс шығыны және бөлек шығындар 70 000 у.е.

Жалпы кіріс 10 000 у.е.

Жалпы кіріс пайызы 12,5%

2. 
   Кешенді өндірістің шығынын бөлу және өндірілген өнімнің өз бағасын анықтау
   

	Өнім А	Өнім Б	Барлығы
Сатылым бағасы	40 000	40 000	80 000
Минус жалпы кіріс (12,5%)	5 000	5 000	10 000
өндіріл.өнім. өз бағасы	35 000	35 000	70 000
Минус бөлек шығындар	16 000	24 000	40 000
Кешенді өндіріс шығыны	19 000	11000	30 000

3. 
   Бірлесіп өндірілетін өнімдер арасында кешенді шығындарды тарату әдістері
   

2. Кешенді шығындарды бөлу әдістері.

Негізінен кешенді шығындарды бөлуде келесі әдістер қолданылады.

1. 
   Сатылым бағасы әдісі
   

Мысалы:

	Бірлік саны	Бөліну нүктесіндегі бірліктің нарықтық бағасы у.е.	Сатылымның жалпы бағасы у.е.
Өнім А	100	20	2000
Өнім Б	400	15	6000
Барлығы					8000

Өнім А бөлінген 1000 у.е. (2000 у.е./8000 у.е.)=250 у.е.

Өнім Б бөлінген 1000 у.е. (6000 у.е./8000 у.е.)=750 у.е.

Кешенді шығынның жалпы бөлінісі 1000 у.е.

2. 
   Таза көрсеткіштер әдісі
   

Мысалы:

Бірлік саны

Өнім А 100

Өнім Б 400

Өнім Б бөлінген 1000 у.е. (400 у.е./500у.е.)=800 у.е.

Кешенді шығынның жалпы бөлінісі 1000 у.е.
3) Таза өнім бағасы әдісі

Кешенді шығындар өнімнің таза бағасының негізінде бөлінеді. Өнімнің таза бағасын анықтауда бөліну нүктесінен кейінгі өндірілген өнімнің есепке алынған бағасы қосымша шығындар қажет.

Кешенді шығындар 30 000 у.е.

Бөлек шығындар

Өнім А 16 000

Өнім Б 24 000

	Бірлік саны	Дайын өнімнің бағасы у.е.	Сатылымның жалпы бағасы у.е.	Бөлек шығындар		Өнімнің таза бағасы у.е.
Өнім А	1600	25	40000	16000		24000
Өнім Б	800	50	40000	24000		16000
Барлығы							40000

Өнім Б бөлінген 30000 у.е. (16000 у.е./40000 у.е.)=16000 у.е.

Кешенді шығынның жалпы бөлінісі 40000 у.е.

3. 
   Жалпы өнімнің тұрақты үлесі әдісі.
   

Бұл әдіске мыналар жатады;

1. 
   Жалпы кірістің пайызын есептеу
   
2. 
   Кешенді өнімнің шығындарын бөлу және өнідірлген өзіндік бағасын анықтау.
   

Кешенді шығын 30 000

Бөлек шығын

Өнім А – 16 000

Өнім Б - 24 000

40000

	Бірлік саны	Бөліну нүктесіндегі бірліктің нарықтық бағасы у.е.	Сатылымның жалпы бағасы у.е.
Өнім А	1600	25	40000
Өнім Б	800	50	40000
Барлығы					80000

4. 
   Жанама өнім есебі.
   

Сатып алу процесі қажетті материалдарға сатып алу туралы тапсырыс берген уақытынан басталады. Тапсырыс құрамы қажетті материалдардың сипаттамасы мен мөлшерінен тұрады. Осылайша дайындалған тапсырыстың көшірмесі сатып алу бөліміне жіберіледі. Сатып алу бөлімінің сенімді тұлғалары тапсырыс бойынша материалдарды жеткізушілерді тағайындайды, әрине олардың сатып алынатын материалдар туралы толық хабары болуы керек.

Қоймаңын жауапты қызметкерлері материалдар бойынша келесі жауапкеріліктерді атқарады:

• 
  Қолданысқа олардың жарамдылығы;
  
• 
  Олардың сапаларының сақталуы, өрт пен ұрлықтан сақталуы;
  
• 
  Сақтауды экономды үйлестіру.
  

Көптеген жағдайларда қойма қызметкерлері қоймалық есеп карточкаларын қолдану арқылы материалдардың түсімін, шығарылымын және қалдықтағы көлемін есептеп отырады.

Материалдарды өндіріс цехтарына жіберу арнайы бақылаушы құрал материалдарды өндіріске жібері тапсырысымен іске асып отырады. Тапсырыс келесі қызметтерді жүзеге асырады:

• 
  Қойма қызметкерлеріне материалдарды жіберуге рұқсат береді;
  
• 
  Қойманың есеп карточкасы және негізгі кітапқа барлық материалдар бойынша олардың тізімі еніп отырады.
  

• 
  Қалдық есеп кітабының пайдаланылған құндылықтардың жазбаларын енгізу;
  
• 
  Жіберілген материалдардың көлемін фиксациялау, яғни тапсырыстар мен өндіріс есептер бойынша.
  

1. 
   Өндірістік материалдардың құнын анықтау
   

Мерзім аралығындағы барлық қалдықтардың құны орташа мән бойынша есептелінеді.

кеткен шығын у.е.

у.е.

2 наурыз 2000 4,00 8000

30 наурыз 2000 4,75 9500

Қолдағы барлық қалдықтар 10000 43900

Бірліктің орташа есептелген құны

43900/10000 = 4,39

Мерзім соңы бойынша қалдық, бірлік 6000 бірлік

Мерзім соңы бойынша қалдық, у.е. 6000*4,39 = 26340 у.е.
Материалдардың өзіндік құны 43900 у.е.
Минус: соңғы қалдық 26340 у.е.
Өндірістегі материалдардың өзіндік құны 17560 у.е.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Бірлесіп өндірілетін және жанама өнімдер түсінігі.
   
2. 
   Технологиялық үрдістегі бөліну нүктесі мен бөлек шығындар.
   
3. 
   Бірлесіп өндірілетін өнімдер арасында кешенді шығындарды тарату әдістері
   
4. 
   Жанама өнім есебі.
   

1. 
   Апчерч А. Управленческий учет: принципы и практика. Пер. С англ.М.:Финансы и статистика, 2008 г.
   
2. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов.Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2000 ж. 180 б.
   
3. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
4. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
5. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

Дәріс мақсаты: жоспарлаудың мақсаты мен міндетін, бюджет құру этаптарын, бюджеттік бақылау проблемаларымен таныстыру

1. 
   Бюджеттеудің мақсаты мен міндеттері.
   
2. 
   Ұйым бюджетінің функциялары.
   
3. 
   Бюджеттеу үрдісінің сатылары.
   
4. 
   Бюджет түрлері: негізгі бюджетті құрудағы негіз ретіндегі сату бюджеті.
   

Бюджеттендіру - бүді кәсіпорын бөлімшелерінің қызметін келісіп басқарудын жеке-жеке тарамдарға бөлінген жүйесі. Бюджеттендірудің шешуші сәтіне үйлестіру, адрестік және шығынды бағалау жатады. Бюджеттендіру бюджет жүйесіне негізделеді.

Бюджет - кәсіпорынныц қаржылық, инвестициялық, шаруашылық (операциялық) қызметтерінен түскен қаражат пен шығынды көрсететін операциялық қаржы жоспары.

Ол басшылардың сандық жобаларын сәйкестендіріп, нақтылайтын кәсіпорын қызметінің және дамуының жоспарын сандық тұрғыдан білдіреді; кәсіпорын қандай нұсқалар арқылы пайда түсіре алады деген сауалға жауап береді.

Бюджетті қолдану мына артықшылықтарды қалайды:

1. 
   Стратегиялық тұрғыдан да, тактикалық тұрғыдан да жоспарлау өндіріс ахуалын бақылауға көмектеседі.
   
2. 
   Бюджет басқарушылық бақылаудың құрамдық бөлігі болып табылады, тұтас ұйымның және оның бөлімшелерінің қызмет нәтижелерін бағалаудын объективті негізін қалайды.
   
3. 
   Бюджет кәсіпорынның әр түрлі бөлімшелерінің қызметтерін үйлестіру құралына қызмет етеді.
   
4. 
   Бюджет - жауапты орталықтардың жоспарды қалай орындағанын бағалайтын бағаның негізі: менеджерлердің жұмысы бюджетті орындау туралы есеп беру бойынша бағаланады; бюджет деректерімен нақты нәтижелерді салыстыру менеджерлердің қызметін қай салаға бұру керек екенін көрсетеді.
   

• 
  ұйымның алдына қойған мақсатына қол жеткізуді қамтамасыз ететін операцияларды жоспарлау;
  
• 
  әр түрлі қызмет түрлерін және бөлімшелерді үйлестіру.
  
• 
  Тұтас ұйым бойынша топтардың және жеке қызметкерлердің мүдделерін бір арнаға салу;
  
• 
  өз жауапты орталықтардың мақсаттарына жеткізу үшін барлық деңгейлердегі басшыларды ынталандыру;
  
• 
  ағымдағы қызметті бакылау және жоспарлы тәртіпті қамтамасыз ету;
  
• 
  жауапты орталықтар мен оның басшыларының жоспарды қалай орындағанына баға берудің негізі;
  
• 
  менеджерлерді оқыту құралы;
  
• 
  ақпарат және басқару.
  

3. 
   Бюджеттеу үрдісінің сатылары.
   

• 
  бірінші кезекте назар аударуды талап ететін проблемалық саланы сәйкестендіру;
  
• 
  бюджетті әзірлеу процесінде қарастырылмаған жаңа мүмкіндіктерді анықтау;
  
• 
  бастапкы бюджеттің біршама деңгейде нақты еместігін көрсету.
  

- ақпарат - кәсіпорынның жоғары басшылығы сметаның көмегімен өзінен төменгі сатыдағы басшыларға өзінің ниетін хабардар етеді әрі барлық қызметкерлер үлкен басшының ниетін түсініп, оны жүзеге асыру үшін өз қызметтерін үйлестіреді;

• 
  жоспарлауға әзірлеу;
  
• 
  жоспарлау;
  
• 
  бақылау.
  

• 
  төмендеу индексі және белгілі бір тауар бағасының өсу индексі;
  

• 
  сату көлемінің өсуі және проценттегі шығын;
  
• 
  өнімдердің ассортименттері;
  
• 
  кредит бойынша процент мөлшерлемесі;
  
• 
  валютаның айырбас бағамы.
  

Жоспарлау процесі шектеуші факторларды ("осал жер") іріктеуден басталады. Көптеген кәсіпорындар үшін бұл бәсеке аумағы мен клиент санын қоса ескеріп нақты қол жеткізуге болатын сату көлемі болуы мүмкін. Бәлкім, бұл болжам жасауға келе бермейтін қиын сала шығар, десе де ол дұрыс есептеуде әлдеқайда маңызды орын алады. Ал қалған жоспарлар негізінен өткізу жоспарына, әсіресе, тікелей шығын және ақша ағынына байланысты болады.

3. 
   Бюджет түрлері: негізгі бюджетті құрудағы негіз ретіндегі сату бюджеті.
   

• 
  ұйым алдына қандай мақсат қояды;
  

• 
  жалпы экономикалық және салалық факторлардың, бәсекелестердің ықпалы;
  

• 
  кәсіпорынның ұйымдық құрылымы;
  
• 
  қандай қаржы құрылымы қолайлы.
  

Тактикалық бюджет әдетте өндіру немесе сату (функциялық бюджет терминдері осыдан шыққан) немесе құрылымдық бөлімшелер (мысалы, бөлімдер мен филиалдар) сияқты ұйымның жекелеген функциялары ретінде болатын әрбір бюджеттік орталықтар үшін жасалады. Бюджеттік орталықтарына бөлу ұйымның құрылымымен анықталса да, ол әрдайым менеджерлердің. жауапкершілігіндегі салаларға сәйкес келеді. Мәселен, кәсіпорынның өндіріс бөлімінің бастығы әдетте цех басшыларының жауапкершілігіне және өндіріс функцияларының аясындағы қатысушыларға сәйкес келетін өз кезегінде элементтерге бөлінетін өндіріс бюджетінің орындалуына (әзірлеуге жиі қатысып) жауап береді. Мұндай жағдайда бюджеттік орталықтарды жауапты орталықтар деп атайды. Бұл арада мынаны айта кету керек: біз қарастырып отырған функциялық бюджет, қарапайым тілмен айтқанда, ұйымдык құрылымдар мен жылдық деректерге негізделеді. Алайда ұйымды басқару, тиімді жоспарлау және бюджет деректерін бақылау бейінделуі (профиль) керек. Өндіріс бюджеті үшін жылдық нәтиже ай бойынша, барлық шығарылған бұйымдардың номенклатурасы бойынша және қор түрлері бойынша бөлшекте нақтыланады. Нақтылау - қызметтердің маусымдық ауытқу параметрлерін көрсетеді және мысал ретінде шикізат сатып алу кестесін айтуға болатын, кәсіпорынның өндіріс функцияларымен шектесуші орындаудың (выполнения смежных) оңтайлы кестесін әзірлеуге мүмкіндік береді. Стратегиялық бюджет те, мысалы, стратегиялық жоспарлаудың барлык мезгілі аясында жыл бойыншабеиінделуі ықтимал.

Ендігі жерде өндіріс көлемі туралы деректерді ескере отырып (есте ұстап), еңбек және материалдардың тікелей шығынының бюджетін әзірлеуге кірісе беруге болады.

• 
  есептік кезеңнің басындағы материал қорлары;
  
• 
  өндіріс бюджетін орындау үшін материалдарға қажеттілік.
  

Сатып алу бюджетінде өндірістік міндеттердің орындалуына кажетті шикізат пен материалдардың саны мен сатып алудың мерзімі анықталады.

Тікелей еңбек шығынын (сомасын) құндық бағалау бір сағаттың төлем мөлшерлемесіндегі адам-сағат сандарының туындысы ретінде болады.

Қорларды ақша түрінде бағалау үшін өнім бірлігінің жоспарлы өзіндік құнын есептеу керек.

Өз кезегінде жоспарланған кезеңде өндірілген өнімдердің өзіндік құндары былайша есептеледі.

1. 
   Бюжет дегеніміз не?
   
2. 
   Бюджеттің үздіксіз жасалуы деген не?
   
3. 
   Бюджеттің артықшылығы қандай?
   
4. 
   Бюджеттің қандай түрлері бар?
   

2Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. – М.: «Аудит», Издательское объединение «ЮНИТИ» 2000 г.

3.Друри К. Управленческий и производственный учет (Перевод с англ.) М. ЮНИТИ, 2003.

4.Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық – Алматы, Экономика 2008 ж.

5.Төлегенов Э.Т. Басқару есебі. Оқу құралы. Алматы 2006 ж.

6.Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж., Ш.Датар «Управленческий учет», Питер, 2007

14. 
    тақырып Басқару шешімдерін қабылдау
    

1. 
   Шешімдер қабылдау үрдісіндегі есептік ақпарат. «Релевантты ақпарат» түсінігі.
   
2. 
   Басқару шешімдерін қабылдауда қолданылатын шығындардың жіктелімі
   
3. 
   Баға қалыптастыру бойынша шешімге әсер етуші негізгі факторлар.
   
4. 
   Арнайы тапсырыстың бағасын қалыптастыру.
   

1. 
   Шешімдер қабылдау үрдісіндегі есептік ақпарат. «Релевантты ақпарат» түсінігі
   

Менеджерлер өткізу бағасы, өзгермелі және тұрақты шығындар, ресурстарды сатып алу және пайдалану туралы шешімдерді ұдайы қабылдауларына тура келеді. Егер оларда анық ақпарат болмаса, онда олардың қызметі залал келтіруі, тіпті күйретуші салдарға ұрындыруы мүмкін. Әдетте бұл шешімдер қысқа мерзімді сипатта болады: қанша бірлік өндіру; канша жұмысшыны жалдау; жарнамаға қанша шығын жұмсау? Алайда жаңа зауыт немесе қүрал-сайман сатып алу сияқты ұзақ мерзімді шешімге де шығындар, өндіріс көлемі мен табыс қатынасы туралы талданған ақпарат керек.

• 
  өткізу бағасын түсірудің табысқа тигізетін ықпалы қандай;
  
• 
  бұйымды өткізу көлемін ұлғайтудың табысқа тигізетін ықпалы қандай;
  
• 
  өндірісті ұлғайту туралы топшылауға байланысты қосымша тұрақты шығындардың орнын толтыру үшін сату көлемі қандай болуы керек.
  

Дұрыс шешім қабылдау үшін ең алдымен барлық баламалы нұсқалар бойынша келешекте кездесетін шығындар туралы ақпараттың болуы аса қажет. Кейде есептеу барысында кәсіпорынның жіберіп алған пайдасы ескеріледі.

Бухгалтерлік басқару есебі бастапқы ақпараттарды өңдеуге және қорытындылауға мүмкіндік беретін әдістер мен тәсілдердің тұтас арсеналына ие.

Басқарушылық есептің ақпаратын пайдалану барысында мыналар шешіледі:

• 
  өндірістің залалсыздығын талдау;
  
• 
  өнім шығарылымы мен өткізу көлемін және ассортиментін жоспарлау;
  
• 
  шектеу факторларын ескеріп, кұрылымды анықтау;
  
• 
  "сатып алу немесе өзімізде өндіру" міндеттерін шешу;
  
• 
  баға белгілеу бойынша шешім қабылдау.
  

• 
  капитал салу туралы шешім қабылдау;
  
• 
  бизнесті қайта құрылымдау туралы шешу;
  
• 
  жаңа өнім өндіру бойынша шешім қабылдау.
  

Бухгалтерлік басқару есебінің әдістері мен тәсілдері кәсіпорынның алдында тұрған мәселені шешуде дұрыс ұсыныс береді.

2.Басқару шешімдерін қабылдауда қолданылатын шығындардың жіктелімі

Басқарушылық есептің жүйесінде ақпаратты мүдделі тұлғаларға дүрыс шешім қабылдау ушін кәсіпорын ішінде әзірлеп, үсынады. Әдетте шешім келешектегі оқиғаларға қатысты болғандықтан, деректерді алу (жинау) жүйесінде көп назар аударылатын болжалды шығындар мен болашақтағы табыстар туралы толық ақпарат аса кажет. Егер өткен шақтағы және болжанған шығындар мен табыстар бірдей болатын болса, онда шешім қабылдау үшін пайдалы ақпарат алуға болады.

Шешім қабылдау және жоспарлау барысында қолданысқа таңдап алынған баламалы нұскаларды егжей-тегжейлі талдау үшін шығындар мен табыстардың сипаттамасы толық болуы керек. Сондықтан шығындар мен табыстарды жүйелендірудің (жүйеге келтіретін) мынадай мақсатқа лайықты схемасы беріледі:

• 
  өзгермелі, тұрақты;
  
• 
  бағалау есебіне қабылданатын және қабылданбайтын алдағы кезең шығындары;
  
• 
  қайтарылмайтын шығындар және аяқталған кезең шығындары;
  
• 
  жүктелген шығындар (вмененные затраты);
  
• 
  инкременттік және маржиналдык шығындар;
  
• 
  маржиналдық табыс;
  
• 
  жоспарланған және жоспарланбаған шығындар;
  
• 
  релеванттық және релеванттық емес шығындар;
  
• 
  өндіріс көлеміне қатысты шығын динамикасы.
  

Өзгермелі және тұрақты шығындарға нақты шектеу қою, іс жүзінде мүлдем мүмкін емес, өйткені олардың кейбіреуі жартылай тұрақты немесе жартылай өзгермелі болады. Сондықтан олар шарттьі - тұрақты немесе шартты-өзгермелі деп жиі аталады.

Есепке алынған шығындар мен табыстар бұл шешім қабылдауға әсерін тигізген алдағы кезеңнің шығындары мен табыстары, ал есепке алынбағаны - қабылданған шешімге катысы болмайды.

6. 
   Инкрементті және маржиналдық шығындар мен табыстар. Инкрементті шығындар мен табыстар қосымша болып табылады және өнім бірліктерінің қандай да бір қосымша топтарына дайындау және сату нәтижесінде пайда болады. Ол көп жағынан маржиналдық шығындар мен табыстарға ұқсас. Олардың арасындағы негізгі айырмашылық соңғысы өнім бірлігінің қосымша шығындары мен табыстарын білдірсе, алдыңғысы өз мәнінде қосымша шығын болып, өнім бірлігінің тұтас тобын өндіру көлемін ұлғайтудың, нәтижесі болып табылады.
   
7. 
   Маржиналдық табыстар бүл өнімді сатудан түскен түсім мен өзгермелі шығындар бойынша есептелген оның толық емес өзіндік құндары арасындағы айырмашылық. Маржиналдық табыстың құрамына кәсіпорынның табысы мен тұрақты шығыны кіреді. Маржиналдық табыстан тұрақты шығынды шегеріп тастағаннан кейін операциялық пайданың көрсеткіші қалыптасады.
   
8. 
   Жоспарлы бұл нормативтерге, лимиттерге сәйкес өндірістің белгілі бір көлеміне есептелген шығындар. Ол өнімнің жоспарлы өзіндік құнына қосылады.
   
9. 
   Жоспарланбаған - өнімнің нақты өзіндік кұнында көрсетілетін шығындар.
   

3. 
   Баға қалыптастыру бойынша шешімге әсер етуші негізгі факторлар.
   

• 
  Сырттан әсер ететін факторлар;
  
• 
  Ішкі факторлар
  

Нарық экономикасының жағдайында бағаны құру ғылыми негіздерден гөрі өнерге жақындау. Себебі: бағаның деңгейін анықтау: нарықтың жағдайын үсінуге, тұтынушылардың реакциясын анықтай білуге, қойылған баға деңгейіне сәйкес сұраныс бола ма т.б. факторлар әсерін анықтауға байланысты. Егер баға деңгейіне қарсылықтар көп болған жағдайда баға тұтынушының сұраныс деңгейіне дейін түсіріледіде, шығындар деңгейі де соған сәйкестендіріледі. Осыған байланысты бағаның бірнеше деңгейі анықталады.

Негізі бағаның «Ұзақ мерзімді төменгі деңгейі» және «Қысқа мерзімді төменгі деңгейі» анықталады.

Бағаның ұзақ мерзімді төменгі деңгейі. Шығындарды толық жабу негізінде құрылады, яғни тікелей, тұрақты және мерзім шығындарының сәйкес.

Бағаның қысқа мерзімді төменгі деңгейі «директ-костинг» жүйесінің негізінде анықталады.

Өнім немесе қызмет бағасы сұранысқа байланысты.

Тауар мен қызметтің сұранысқа ие болуына 3 фактор әсер етеді:

4. 
   Арнайы тапсырыстың бағасын қалыптастыру.
   

Баған қалыптастырудың бірнеше тәсілі бар. Олар төмендегі көрсеткіштер арқылы құрылады:

• 
  айнымалы шығындар негізінде;
  
• 
  жалпы таза пайда негізінде;
  
• 
  сату тиімділігі (рентабельность) негізінде;
  
• 
  ативтердің тиімділігі (рентабельность) негізінде;
  

мәлімет келтірілген.

Айнымалы әкімшіліктік шығындары 2

Тұрақты өндірістік үстеме шығындары 70 000

Тұрақты әкімшіліктік үстеме шығындары 30 000

Өнімнің бағасын анықтау.

• 
  Толық шығын плюс қосымша үстеме
  

Негізгі материал 6

Ауыспалы ПНР 3

Ауыспалы әкімшіліктік шығын 2

Тұрақты әкімшіліктік шығын 3

Барлығы 25

Компания өнімнің өз бағасына 20% үстеме қосып, нақты бағаны белгілейді.

Толық шығын - 25

Кіріс пен шығыс жөніндегі есеп

Өндірілген өнімнің өз бағасы (10 000 едх20 у.е.) - 200 000

Өндірістік шығын 20

Өндірілген өнімнің өз бағасы (10 000 едх20 у.е.) - 200 000

1. 
   Икемді сметамен статикалық сметаның айырмашылықтары.
   
2. 
   Ауытқуды басқарудың тиімді жақтары.
   
3. 
   Нормативтік шығындарды калькуляциялауды түсіндіре алу.
   
4. 
   Матермалдар, негізгі еңбек бойынша және үстеме шығындар бойынша ауытқуды есептеу.
   

2. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. – М.: «Аудит», Издательское объединение «ЮНИТИ» 2000 г.

3.Друри К. Управленческий и производственный учет (Перевод с англ.) М. ЮНИТИ, 2003.

4.Карпова Т.П. Управленческий учет, Москва «Аудит»,Изд. объединение «ЮНИТИ», 1998 г.

5.Кондратова И.Г, Основы управленческого учета, Москва «Финансы и статистика», 1998 г.

6. Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық – Алматы, Экономика 2008 ж.

7.Төлегенов Э.Т. Басқару есебі. Оқу құралы. Алматы 2006 ж.
15–Тақырып Ұзақ мерзімді инвестициялық шешімдер қабылдау

Дәріс мақсаты: қаржы салымдары сметасын құруды, инвестицияларды бағалау әдістерін оқыту

Сұрақтары:

1. 
   Күрделі қаржы салымы сметасын құрудың мақсаты мен сатылары.
   
2. 
   Инвестицияны бағалаудың дисконттық емес әдістері өтелімділіқ әдісі және өтелімділіктің есептік коэффициенті.
   
3. 
   Инвестицияны бағалаудың дисконттық әдістері
   

1. 
   Күрделі қаржы салымы сметасын құрудың мақсаты мен сатылары.
   

Сол себепті ұйым ең алдымен күрделі каржы жүмсалымы туралы үсыныстың экономикалық тиімділігін бағалап, кәсіпорындағы ақшалай қаражаттың айтарлықтай артық бөлігін (үлесін) қажет ететін процесс туралы әлдеқайда нақты болжам жасауға тырысады. Әдетте күрделі каржы шығын көзіне карыз қаражаты жатады, сондықтан да кәсіпорын мүндай жұмсалымның мақсатқа лайықты екеніне инвестордың көзін жеткізіп, оның өтелуін мұқият есептеуі керек.

1. 
   Ақша түрінде көрініс табатын мақсаттар - пайданы немесе тауар айналымын арттыру, шығындар мен инвестициялық шығыстарды кеміту.
   
2. 
   Ақша түрінде көрініс таппайтын мақсаттар - әйгілі болуға, мәртебелі орынға ұмтылу, тиісті нарық сигментін жаулап алу, тәуелсіздік немесе қандай да бір әлеуметтік
   бағдарламаны жүзеге асыру.
   

2. 
   Инвестицияны бағалаудың дисконттық емес әдістері өтелімділіқ әдісі және өтелімділіктің есептік коэффициенті.
   

Статистикалық әдісті қолдану барысында барлық қарастырылатын инвестициялық жобалар салыстыруға келетіндей болуы керек, яғни критерийлік көрсеткішті (пайда, шығын және пайдалылық) қоспағанда барлық жобаның көрсеткіштері бірдей болуы керек. Орташа жылдық пайда орташа жылдық табыс пен орташа жылдық шығын арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Дәстүрлі шығын бабынан басқа шығындардың құрамында белгілі бір жобаға капиталды ұзақ мерзімді жұмсаудағы инвестор табысының ысырап болуы ескеріледі.

Жоспарлау - бұл тек бір жағдайды ғана емес, барлық кәсіпорынның қызметін тұтастай қамтитын шешім қабылдау процесінің срекше тұрпаты. Ол қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болуы мүмкін. Алдағы кезеңге құрылған жоспар төрт-бес жылдың ішіндегі, тіпті одан да ұзақ кезендегі келешектегі оқиғалардың дамуына қатысты әкімшіліктің ұйғарымдарын жиынтықтайды. Ұзақ мерзімді жоспарлаудың міндеті - бүгінгі танда немссс жақын арада арнайы шараларды қабылдауды талап ететін кажеттіліктер мен сұрау салуларды қарастырады (мысалы, қуаттылықты арттыру немесе жаңатауар шығару немесе жаңа өткізу нарығын ұйымдастыру мақсатындағы жаңа кәсіпорынға күрделі қаржы жұмсау). Кәсіпорын ұзақ жылдардың ішінде қандай да бір оқиғаның дамуына аяқ астынан ұрылып қалмауы керек. Кәсіпорын басшылығы болашаққа қам жасауы керек, өйткені кәсіпорынның негізгі өнім түрі, айталық он жылдың ішінде жеткілікті дәрежеде пайда әкеледі деп кесіп айту қиын. Жоспарлау процесінде мына сауалдарға жауаптар әзір болуы керек: кәсіпорын неге ұмтылады; алдына койған міндеттерін қашан және қалай шешеді? Егер басшылық бұл мәселелерде бір келісімге келетін болса, онда ұзақ мерзімді және қыска мерзімді жоспардан тұратын қолданысқа енгізетін бағдарламаны әзірлеуге кірісуі керек. Қысқа мерзімді жоспар рет-ретімен жасалатын жылдық бюджетті білдіреді (яғни, кәсіпорынның ұзақ мерзімді жоспарын жақын келешектегі қажеттіліктерге колданып, нақтылай түседі).

Бақылау және реттеу - ауытқуларды анықтау және алшақтықтарды түзету мақсаттарында жоспарлы көрсеткіштер мен нақты нәтижені салыстыруды білдіреді. Бұл келтірілген нақты нәтижелердің жоспарлануына сәйкес бағытталған немесе одан әрі жүзеге асыруға жарамайтыны анықталса, жоспарды қайтадан қарастыратын әрекет түрінде де көрінуі мүмкін. Бакылау және реттеу процесі ұзақ мерзімді жоспардың жүзеге асатынын немесе аспайтынын бағалауға мүмкіндік береді; күрделі проблемаларды шешеді; келешекте зиянды болдырмау үшін мақсаттар мен міндеттемелерді өзгерту шараларын қабылдайды. Егер алдыға койған мақсатқа қол жетпейтіні анықталатын болса, онда бақылау мен реттеу процесінде алынған мәліметтерді компанияның мақсаттары мен ұзақ мерзімді жоспарын қайтадан қарастыруда қолданады.

3. 
   Инвестицияны бағалаудың дисконттық әдістері
   

Сондықтан, шешім қабылдағанда уақыт факторын есепке алу қажет яғни, шығындарды бағалау, түсімді, пайданы қандай да болмасын жобаның іске асуындағы экономикалық тиімділікті уақытша өзгерістерді есептей отырып, бағалау керек. Бұл операция шығындарды дисконттау деп атайды да, мұны әдетте бірнеше бара-бар варианттарға жасайды, яғни мезгілдегі шығындарды белгілі бір уақытқа келтіру процесі.

Дисконттаудың негізі болатыны қандай да болмасын сома келешекте алына ма, бүгінгі күнінде де объективті пайдалылығы төмен болады, егер осы соманы айналысқа салып кіріс әкелуге жұмсасақ, онда ол бір жылдан соң, екі, үш жылдан кейінде де сақталып қана қоймай, ол өсе береді.

Дисконттау арқылы қазіргі соманың ақшалық эквивалентін келешектегі алынатын сомадан анықтауға мүмкіндік болады. Ол үшін, келешектегі күткен соманы, күрделі процент ережесі бойынша, белгілі мерзімдегі өсетін табысқа азайту керек. Егер, біз бүгін 100000 теңгені 10% жылдықпен инвестицияласақ, онда бір жылдан кейін біздің алатынымыз -100.000 теңге х (100%+ 10%), немесе, сондай - 100.000 теңгені х (1+0,1) = 110.000 теңге. Екі жылдан кейін: 100 000 теңге х (1 + 0,1) х (1 + 0,1) = 121.000 теңге және тағы әрі қарай осылай. Мұндай капиталды инвестициялауды, одан алынған табыспен қоса, тағы да келесі кезеңдерде көп табыс алу үшін жүргізілген процесті "проценттерді қосу" деп айтады да, оны мына формуламен көрсетеді:

КС = БСх(п + г), мұндағы -

КС - келешектегі ақша сомасы (келешек құн);

БС - бастапқы (қазіргі, күнделікті) құны;

г - процент төлемі немесе табыс нормасы;

п - табысты қосып есептейтін жылдар саны.

Келешек ақша сомасы мен проценттік төлемді білу арқылы, осы формула бойынша, осы ақша сомасының қазіргі кездегі құнын анықтауға болады, алдыңғыдан шығатын.[17;168]

Шетел инвестициясы Қазақстанға не үшін керек және қандай пайда келтіреді? Ірі инвестициядан алғашқы табысты ең кем дегенде үш-бес жылда ғана алуға болады. Қайтарым кезеңі бірнеше жылға созылған Қазақстандағы инвестиция инвесторлар үшін ешқандай қызықты емес, өйткені олар қысқа мерзімді инвестицияларға мүдделі. Әлемнің бұл ауданында өз нарығын кеңейткісі келетін компанияларға Қазақстан керек. Алайда Қазақстанның өзі де шетел инвестицияларын қажет.

Бірінші кезекте, шетел инвестициялары бұрынғы мемлекеттік кәсіпорындар үшін берік валюта әкеледі.

Екіншісі және шетел инвестициясымен ере келетіндерің ең маңыздысы - технология мен кәсіпорын қызметкерлерін оқыту. Оқытылған жұмысшылар жақсы жұмыс істейді де, жоғары жалақы алады. Оның үстіне, оқытылған жұмысшылардың бизнесін ашу үшін жақсы мүмкіндігі бар. Оқыту - кәсіпкерлер қатарынан көбеюіне және шағын бизнестің қанат жаюына өріс ашады. Ақырында, қаншалықты қисыны байқалмаса да, инвестициясы елдің тәуелсіздігін нығайтуға қызмет етеді, Дербес жекешелендірудің жобасындағы бірінші оқиға болған темекі комбинатын Филип Морис компаниясының қолға алуы елге 300 млн. доллардың қолма-қол әрі инвестиция түрінде келуіне жол ашты.

Сөйтіп, инвестициялар - Қазақстан экономикасының қозғаушы күші екенін ұғынуымыз керек.

1. 
   Баға белгіленімі бойынша шешімдерге әсер ететін негізгі факторларды көрсету
   
2. 
   Шығындар-қосу баға белгіленімін қолдану
   
3. 
   Мақсатты баға белгіленімін қолдану
   
4. 
   Қандай жағдайларда арнайы баға белгіленімі қолданылатынын түсіндіру.
   

2.Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. – М.: «Аудит», Издательское объединение «ЮНИТИ» 2008 г.

3.Друри К. Управленческий и производственный учет (Перевод с англ.) М. ЮНИТИ, 2011.

4.Карпова Т.П. Управленческий учет, Москва «Аудит»,Изд. объединение «ЮНИТИ», 2008г.

5.Төлегенов Э.Т. Басқару есебі. Оқу құралы. Алматы 2006 ж.
Алматы экономика және статистика академиясы


«_Есеп және аудит_» кафедрасы

Тәжірибелік сабақтарын орындау үшін әдістемелік нұсқау

«Басқару есебі» пәні бойынша

«5В050800-Есеп және аудит» мамандығы

Алматы, 2012

Тақырып 1. Басқару есебі туралы негізгі түсінік.

1.Басқару есебі нені оқытып үйретеді?

2.Басқару есебінің мәні, маңызы неде?

3. Басқару есебінің объектілері, тәсілдері мен міндеттерін қалай түсінесіз?

4. Басқару есебінің құрамдас бөліктері мен принціптерін анықтаңыз.

5. Ұйымның ақпараттық жүйесіндегі басқару есебінің алатын орыны қандай?

6. Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы дегеніміз?

7. Қабілетті инженер-электроншы Марат Құдайбергеновке өндіріс басқарушысының көмекшісі ретінде жоғарлатқалы жатқанын айтты. Марат бірсәтте қуанды да алаңдады.

Негізінде оның бухгалтерлік есеп танымы онша терең емес еді.

Ол «Қаржылық есеп» курсын оқыған, бірақ басшылықта тағайындалған басқару есебінің курсын алмаған еді.

Сондықтан да Құдайбергенов басқару есебі курсына тезірек жазылуды жоспарлады. Ал әзірше бас бухгалтердің көмекшісі Таушан Айдананы оған қаржылық және басқару есебінің негізгі 3 немесе 4 айырмасын анықтап беруді және оған кейбір нақты мысалдар келтіруді өтінеді.
Практикалық тапсырмаларды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар

1-6 тапсырмаларға берілген материал және бірінші тақырып бойынша дәріс және соған ұсынылған әдебиеттер негізінде жауаптар беру.

7 тапсырманы орындау кезінде бас бухгалтердің көмекші ретінде Колхейнске жазбаша түрде жауап жазыңыз.
Тақырып 2. Шығындардың жіктелуі

Тапсырмалар

Тапсырма № 1.

Төменде көрсетілген зауыттың өнімін тікелей (Д) немесе жанама (И) шығындарына байланысты, сондай ақ ауыспалы (В) немесе тұрақтылығы (Ф) байланысты өнімді өндіру көлемінің өзгерісі кезінде шығынның көлемі өзгереді ме? Егерде күмән туындаған жағдайда әрқайсысын келесідей негізге байланысты, өнім өндіру көлемі көп мөлшерде өзгерсе шығынның көлемі де өзгеруіне байланысты таңдап ал. Әр он шығындар үшін сізде екі жауап болуы қажет Д немесе И, және В немесе Ф.

1. 
   зауыттың кафетериясы үшін өнім
   
2. 
   өндірістік ғимарат үшін жал төлем
   
3. 
   зауыттың қоймашысының айлығы
   
4. 
   менеджерлері дайындау программасы
   
5. 
   үстіңгі тазартпалық үшін материал (наждачная бумага, и.т.д.)
   
6. 
   машиналық цех үшін резцы-насадки
   
7. 
   зауыттың жумыскерлері үшін сақтандыру – компенсациясы
   
8. 
   цементшінің аппараты үшін цемент
   
9. 
   доменттік печтер үшін металлолом
   
10. 
    зауыттық душтар үшін қағаздық сүлгі.
    

Төменде көрсетілген зауыттың өнімін тікелей (Д) немесе жанама (И) шығындарына байланысты, сондай ақ ауыспалы (В) немесе тұрақтылығына (ф) байланысты өнімді өндіру көлемінің өзгерісі кезінде шығынның көлемі өзгереді ме? Егерде күмән тудырған жағдайда әрқайсысын келесідей негізге байланысты, өнім өндіру көлемі көп мөлшерде өзгерсе шығынның көлемі де өзгеруіне байланысты таңдап ал. Әр он шығындар үшін сізде екі жауап болуы қажет Д немесе И, және В немесе Ф:

1. 
   «General Electric» компаниясының тоңазытқышы үшін листик сталь
   
2. 
   жинау цехндағы қарапайым уақыт
   
3. 
   мүлік салығы
   
4. 
   станоктар үшін салқындатқыш сұйытқыш
   
5. 
   бақылаушылардың, цехты жинаушылардың айлығы
   
6. 
   «Форд» компаниясынан сатып алынған жинатқыш жанармай насостары
   
7. 
   Түзу сызықты амортизациялық станоктар мен жабдықтар
   
8. 
   зауыттың жұмысшылары үшін пикник
   
9. 
   қоймадағы жүкмашиналарына жанармай
   
10. 
    ерткіш өндірісте қолданылатын, материалдар.
    

«Эвита» компаниясында 2 жылдың 5 ай бойы келесідей шикізатты сатып алулар мен босатулар орын алды:

5 ай үшін өндіріске босатылған шикізаттар мен шикізат қоры құнын кезең соңына бағалаңыз

Төмендегі көрсеткіштерді пайдалана отырып, өндірілген өнім мен сатылған өнімнің өзіндік құны туралы есептілік дайындаңыздар.

Көрсеткіштер 31/12/2006 31/12/2007

Негізгі материалдар, теңге 7000 5000

Аяқталмаған өндіріс, теңге 4000 3000

Дайын өнім, теңге 10000 13000

2009 жылы төмендегідей өндірістік шығындар шығарылды: жұмсалынған материалдар 30000 тг, еңбекақы 13000 тг, өндірістік үстеме шығындар: жанама еңбек 5000 тг, коммуналдық шығындар 2000 тг, жабдықтың амортизациясы 3000 тг, өзгеде шығындар 6000 тг.

Тапсырма № 5.

Кесімді еңбекақыны анықта: жұмысшының сағаттық ставкасы 500 тг., жұмысшы ағымдағы айда 1000 бөлшек жасап шығарған. Сапалы әр бөлшек үшін жұмысшыға 50 тг. төленеді.

Практикалық тапсырмаларды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар

1,2 тапсырмаларды орындау барысында шығындар динамикасын пайдаланыңыз.

3 тапсырманы орындау үшін қорларды бағалаудың ., Орташа құн әдістерін қолданыңыз.

4 тапсырманы орындауда өндірілген өнім мен сатылған өнімнің өзіндік құны туралы есептерді бөлек дайындаңыз.

5 тапсырманы орындау кезінде кесімді еңбекақыны есептеудің мәніне көңіл бөліңіз.
Тақырып 5. Тапсырыстық калькуляция.

Бақылау сұрақтары

1. 
   Тапсырыстық әдістің мәні.
   
2. 
   Тапсырыстық тәсілде калькуляциялаудың объектісі не болып табылады?
   
3. 
   Тапсырыстық тәсілдің кемшілігі.
   
4. 
   Тапсырыстық әдіс бойынша негізгі бухгалтерлік жазбалар.
   
5. 
   Келесі процеске және аяқталмаған өндіріске жіберу кезіндегі өндіріс шығындарын орташа құн әдісімен бағалауға сипаттама береңіз.
   

1. 
   Келесі процеске және аяқталмаған өндіріске жіберу кезіндегі өндіріс шығындарын . әдісімен бағалауға сипаттама береңіз.
   
2. 
   Эквивалентті бірлік қашан қолданылады?
   
3. 
   Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың процестік әдісі тапсырыстық әдісінен айырмашылығын атаңыз
   
4. 
   «Директ-костинг» жүйесінің негізінде салынған басты принципі қандай?
   

Жоғарыдағы 1-3, 5-9 сұрақтарға жауап беру үшін дәрістік кешен мен ұсынылған әдебиеттерді қолданыңыз. 4 тапсырманы жазбаша екі жақты жазу әдісін қолданып орындаңыз.

Компанияны сатудан түскен табыс 300 000 теңге.Айнымалы шығындар 120 000 теңге.

Анықтау қажет: Маржиналды табысты.

Тапсырма № 2

Сату бағасы 0,50 теңге.

Айнымалы шығындар 40 % сату бағасынан

Тұрақты шығындар 12 000 теңге.

Анықтау қажет: Ақшалай өлшемдегі зиянсыздық нүктесін.
Тақырып 8. Шығындар баптары бойынша ауытқу есебі мен талдауы.

Тапсырма №1

.Сату бағасы 0,50 теңге.

Айнымалы шығындар 40 % сату бағасынан

Тұрақты шығындар 12 000 ш.б.

Компания 6 000 ш.б. сомадағы пайданы жоспарлап отыр.

Анықтау қажет: Мақсатты пайдаға жетудегі ақшалай өлшемдегі табысты анықтау.

Жоғарыдағы есептерді шығару үшін зиянсыздық нүктесі, мақсатты пайда ұғымдарын дәрістен оқып білу қажет. Маржиналды табыс формуласын еске түсіріңіз.

1. 
   «Стандарт - кост» жүйесі шығындар есебі
   
2. 
   Калькуляциялаудың нормативтік әдісінің жалғасы ретінде дегенді қалай түсінесіз?
   
3. 
   Стандарттық өзіндік құн алгоритмі.
   
4. 
   Ауытқуларды есептеу және оларды талдау.
   

1. 
   Зиянсыздықты талдау:оның мақсаты
   
2. 
   Зиянсыздықты талдау тәсілдері.
   
3. 
   Пайданың табыстар мен шығыстарға тәуелділігін талдау әдістері
   

Залалсыздық нүктесіндегі табыс 100 000 шартты бірлікке тең делік. Тұрақты шығындар 400 000 шартты бірлікке тең.

Маржиналдық табыс деңгейінің мағынасын анықтаңыздар.

Егер бірлік өнімге деген өзгермелі шығындар 12 шартты бірлікке тең болған жағдайда бірлік өнімнің сатылу бағасының мағынасын анықтаңыздар.

8000 бірлік өнім сатылды делік. Маржа қауіпсіздігінің (жиек қауіпсіздігінің) мағынасын анықтаңыздар.
Практикалық тапсырмаларды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар

Жоғарыдағы есептерді шығару үшін зиянсыздық нүктесі, мақсатты пайда ұғымдарын дәрістен оқып білу қажет. Маржиналды табыс формуласын еске түсіріңіз.

Жиһаз өндіретін ұйым сатып алушылардың тапсырысы бойынша жиһаз шығарады. Ол 3 өндірістік және 2 қызмет көрсету бөлімшелеріне ие. Нормативті тұрақты жөнелтпе шығындары алдағы жылға мынандай, ш.б:

С 50 000 ш.б. сатылды. А, В және D тауарлары әрі қарай тазартылып, содан кейін олар да сатылды. Желтоқсан бойынша келесі мәліметтер бар:

А тауары	50 000 ш.б.
В тауары	30 000 ш.б.
D тауары	70 000 ш.б.

100 000 ш.б. көлемінде келесі кешенді шығындарды тарату әдістерін қолдана отырып, желтоқсанда сатылған әр бір тауар бойынша жалпы табыстың үлес % есептеңіз:

а. Бөлу нүктесіндегі сатудың құн әдісі

b. натурал көрсеткіштердің әдісі

c. сатудың таза құн әдісі

«Саншайн Ойл» А, В және D тауарлары туралы басқа шешім қабылдағанда, желтоқсан айында операциондық пайданы көбейтуге мүмкіндік болды ма? Операциондық пайдаға ұсынылған өзгерістердің әсерін көрсетіңіз.

«Гаррисон» корпорациясы 3 тауарды өндіреді: Альфа, Бета және Гамма. Альфа мен Гамма кешенді шығындар болып табылады, ал Бета – Альфаның қосалқы тауары. Қосалқы тауарға кешенді шығындар таратылмайды. Жыл бойы өндірістік процестер келесі түрде көрсетіледі:

1-цехта 120 000 ш.б. көлеміндегі 110 000 кг негізгі материалдардың қайта өңдеуі боллып жатыр. Қайта өңдеуден кейін 1-цехта бірліктердің 60% 2-цехқа өтеді, ал қалған 40% (енді Гамма) 3-цехке аударылды.

2-цехта материал 38 000 ш.б. қосымша шығындармен қоса келесі өңдеуден өтеді. Одан кейін осы бірліктердің 70% (енді Альфа) 4-цехқа аударылады, ал 30% кг 1,2 ш.б. тұратын Бета қосалқы тауар ретінде болып қалады. Бетаның сатылуына кеткен бөлінбелі шығындар 8 100ш.б. тең.

4-цехте 23 600 ш.б. көлеміндегі қосымша шығындармен қоса Альфаның өңдеуі болып жатыр. Осы өңдеуден кейін килограмы 5,00 ш.б. тұратын Альфа сатылуға дайын.

3-цехта 165 000 ш.б. көлеміндегі қосымша шығындармен қоса Гамманың өңдеуі болып жатыр. Осы цехта Гамма сапалы бірліктерінің шығарылымын 10% құрайтын нормативті жоғалтулар пайда болды. Одан кейін Гамманың килограмы 12,00 ш.б. тұратын сапалы өндірісі сатылды.

Табу керек:

Сатудың күтілетін таза құн әдісін қолданып, Альфа және Гамма арасындағы кешенді шығындарды тарату графигін дайындаңыз. Бета сатудың күтілетін таза құны кешенді шығындардың 120 000 ш.б. азаятын сумма ретінде қарастырылуы тиіс.

1 пунктегі тапсырманың жауабына тәуелсіз 102 000 ш.б. тең жалпы кешенді шығындар Альфаға таратылды деп алыңыз. Сонымен қатар сатылуға дайын Альфаның 48 000 кг және Бетаның 20 000кг бар деп есептеңіз. Келесі меәліметтерге сүйене отырып, Альфадан түсетін жалпы табысқа дейін қаржылық-шаруашылық қызмет туралы есептемені дайындаңыз:

Жыл бойы сатылуға дайын Альфаның сатылуы кг санының 80% құрады.

Сатылуға дайын Ббетаның сатудың күтілетін таза құны Альфаға кеткен шығындардан шегеріледі. Кезең соңында Альфа қорының құны өндіріске кеткен таза шығындарға негізделуі тиіс.

Қалған шығындар және баға туралы мәліметтер А-D пункттерінде берілген.

Практикалық тапсырмаларды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар

Тапсырмаларды орындау үшін дәріс кешені мен ұсынылған әдебиеттер бойынша бөлу нүктесіндегі сатудың құн әдісі, натурал көрсеткіштердің әдісі, сатудың таза құн әдістерін қайталап, оларды пайдаланыңыздар.

1. 
   Бюжет дегеніміз не?
   
2. 
   Бюджеттің үздіксіз жасалуы деген не?
   
3. 
   Бюджеттің артықшылығы қандай?
   
4. 
   Бюджеттің қандай түрлері бар?
   

«Фруктовый сок» ұйымы әр іс-сапарға тасымал шығындарын бөлідің жаңа әдісін тиімді қолдануды үйренуді шешеді. 1 жыл бойына бюджеттік жанама шығындар былай болады:

Іссапардың тек бюджет шығындары мен бюджет саны есептелгенде бір іссапарға екі шығын тобын қолдану барысында жанама шығындардың бөлу мөлшері неге тең? Пункт 1 нәтиижелерін осы және 2 тапсырмамен салыстырыңыз. Бөлу тұрғысынан «Апельсиновый сок» қосарлы ставка әдісін қолдануы дара ставка әдісін қолдануға қарастыруда қандай эффектілерге ие.

Практикалық тапсырмаларды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар.

Сұрақтарға жауап беру үшін дәріс кешені мен ұсынылған әдебиеттерді қолданыңыз.

Тапсырманы орындау барысында шығындар іссапардың нақты санын ауыспалы шығындар мен бюджет ставкасына көбейтілген, іссапарддың бюджеттік санын ауыспалы шығындарға көбейтілген ставкасын қолданумен бөлінетіндігін ескеріңіз.

Тақырып 14. Басқару шешімдерін қабылдау

Тапсырма 1

140000 теңге тұратын жабдықтық қол операциялардың орнына жұмыс атқарады, олардың бір жылдық шығындары 40000 теңге құрайды. Жұмыс жасау уақыты 5 жыл, осы мерзімнің аяғында қалдық құны болмайды.

Есептеу қажет:

Ақша қаражаттарының дисконттық ағымының орнын толтыру коэффициенті;

Ақша қаражаттарының дисконттық ағымының орнын толтырудың 12 пайыздық коффициентіне жету үшін жылдық қордың деңгейі

Капитал құны 10 пайыз құрағандағы таза келтірілген құнды.

Кестеде көрсетілген капитал салымдарының үш мүмкінді жобаларын қарастырайық. Оның ішінде біреуін қабылдау керекпіз.\

Жыл аяғында қолда бар ақшаның күтілетін түсімдері:

1жылдың 80000 100000 55000

2жылдың 70000 70000 65000

3жылдың 65000 50000 95000

4жылдың 60000 50000 100000

5жылдың 55000 50000

Компания өз капиталының құнын 8 пайыз деп бағалайды және дисконттау коэффициенті құрайды: 1-жылда – 0,84475; 2 жылда-0,7182; 3 жылда - 0,6086; 4 жылда – 0,5158; 5 жылда – 0,4371.

Әр жобының орнын толтыру мерзімін анықтаңыз;

Әр жобының орнын толтырудың есептік-коэффициентін есептеңіз;

Әр жобаның таза келтірілген құнын есептеңіз;

Қандай жобаны қабылдану қажет екенін түсіндіріңіз;

Басшыларға жоба бойынша соңғы шешім қабылдау алдындағы қаржылық факторларды қосқандағы қандай факторларды ескеру қажет екенін түсіндіріңіз.

Практикалық тапсырмаларды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар

Жоғарыдағы тапсырмаларды орындау үшін капитал салымдарының орнын толықтыратын ішкі коэффициентті есептеу, орнын толтыруды, оның есептік коэффициентін, таза келтірілген құнды есептеу және сапалы факторларды талқылау қажет.

Тақырып 15. Ұзақ мерзімді инвестициялық шешімдер қабылдау

Нақты сатып алынған материалдар 200 бірлік

Пайдаланылған нақты материалдар 110 бірлік

Нақты шығарым үшін нормативтік саны 100 бірлік

Инвестиция көлемі 10000 тг/

Нақты баға 8 тг/бірлік

Нормативтік баға 10тг/бірлік

Анықтау керек: жағымды және жағымсыз ауытқуларды анықтаңыз

Практикалық тапсырмаларды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар

1-4 сұрақтарға дәріс және ұсынылған әдебиеттер бойынша дайындалыңыз.

Тапсырманы орындау үшін материалдар бағасы және пайдаланылған материалдар бойынша ауытқуларды анықтау қажет.

Алматы экономика және статистика академиясы
«_Есеп және аудит_» кафедрасы

СТУДЕНТТІҢ ОҚЫТУШЫМЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫН ОРЫНДАУЫ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

«Басқару есебі» пәні бойынша

«5В050800-Есеп және аудит» мамандығы

Алматы, 2012

1 тақырып. Басқару есебі туралы негізгі түсінік.

Төмендегі сұрақтар бойынша консультация беру:

1.Басқару есебі нені оқытып үйретеді?

2.Басқару есебінің мәні, маңызы неде?

3. Басқару есебінің объектілері, тәсілдері мен міндеттерін қалай түсінесіз?

4. Басқару есебінің құрамдас бөліктері мен принціптерін анықтаңыз.

5. Ұйымның ақпараттық жүйесіндегі басқару есебінің алатын орны қандай?

6. Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы дегеніміз?

7. Басқару есебі мен қаржылық есепке салыстырмалы сипаттама беріңіз.

Өзіндік жұмыстың мақсаты: Басқару есебінің ұйым қызметінде алатын орны туралы мағлұмат беру

Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік ұсыныстар: төмендегі әдебиеттер тізімі бойынша оқу

Бақылау түрі: конспект

Әдебиеттер тізімі:

Негізгі әдебиеттер:

1. 
   Апчерч А. Управленческий учет: принципы и практика. Пер. С англ.М.:Финансы и статистика, 2008 г.
   
2. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов.Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2010 ж. 180 б.
   
3. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
4. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
5. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит,2008 г. *
   
6. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2007 г. *
   
7. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
8. 
   Карпова Т.П. Основы управленческого учета, М., ИНФРА-М, 2011 г. *
   
9. 
   Карпова Т.П. Управленческий учет, М.«Аудит», Изд. объединение ЮНИТИ, 2009г. *
   
10. 
    Управленческий учет под редакций Шеремет А.Д., М., ИД ФБК ПРЕСС, 2009г. *
    
11. 
    Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
    

1. 
   Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмагалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2008
   
2. 
   Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ, Родостовец В.В., Шмидт О.Н. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан – орталық аудиті, Алматы, 2010 жыл;
   

1. 
   Назарова В.Л, Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Оқулық. Алматы. Экономика 2008ж.
   
2. 
   Бухгалтер блютені.Нормативтік-құқықтық база:
   

4. 
   ҚР «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы №234- III, 28.02.2007 ж.
   
5. 
   Международные стандарты финансовой отчетности: Пер. полного официального текста МСФО принятых в ЕС по сост. На 1 января 2008 г. – М.: Аскери – АССА 2008 г.
   
6. 
   Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспары, Бухгалтер бюллетені, 2007,
   

№ 1 тапсырма. Есепті шығару

Төмендегі көрсеткіштерді пайдалана отырып, өндірілген өнім мен сатылған өнімнің өзіндік құны туралы есептілік дайындаңыздар.

Көрсеткіштер 31/12/2005 31/12/2006

Негізгі материалдар, теңге 8000 15000

Аяқталмаған өндіріс, теңге 7000 5000

Дайын өнім, теңге 17000 23000

2006 жылы төмендегідей өндірістік шығындар шығарылды: жұмсалынған материалдар 100000 тг, еңбекақы 130000 тг, өндірістік үстеме шығындар: жанама еңбек 50000 тг, жылу сомасы 30000 тг, цех ғимаратының амортизациясы 6000 тг, өзгеде шығындар 14000 тг.

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

№1 тапсырма. Есепті шығару

1.04. қоймадағы материалдар 40 бірлік, бағасы 10 тг. Сәуір айында сатып алынған материалдар: 4.04. 140 бірлік-11 тг., 12.04. 60 бірлік-12 тг., 16.04. 200 бірлік-10 тг., 26.04. 50 бірлік-12 тг. Сәуір айында өндіріске босатылғаны: 10.04. 90 бірлік, 13.04. 100 бірлік, 21.04. 21 бірлік, 23.04. 80 бірлік, 29.04. 60 бірлік.

Сәуір айында өндіріске босатылған және ай соңында қоймада қалған материалдарды ., орташа құн әдістері бойынша бағалап, құндарын анықтаңыздар.

8. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
9. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
10. 
    Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
    
11. 
    Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
    
12. 
    Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
    
13. 
    Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
    
14. 
    Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
    

№ 1 тапсырма. Есепті шығару

Фабриканы салу контрактісі 1 жылдың қараша айында басталған. Ол 3 жылдың ақпанында аяқталады деп күтілуде. Контрактың сметалық құны 1 400 000 тг. 1-2 жылдарда контракт бөліп-бөліп орындалды және де әр атқарылған жұмыс соңында акті толтырылып, аралық төлем бойынша шот беріліп отырды. 2 жылдың 31.12. айына ақпараттар берілген:

Қоймадан босатылған, құрылыс алаңындағы материалдар 600 000 тг.

Қоймаға қайтарылған материалдар 50 000

31.12 құрылыс алаңындағы материалдар 20 000

Төленген еңбекақы 250 000

Төленуге тиісті еңбекақы 30 000

Субмердігер шығыны 25 000

Қоймадан босатылған сантехника 100 000

31.12. құрылыс алаңындағы сантехника 60 000

Контрактыға апарылған үстеме шығындар 25 000

2 жылдың 31.12. акті бойынша қабылданған жұмыс құны 1 200 000

2 жылдың 31.12. айына алынған аралық төлемдер 1 000 000

Контрактің соңында күтілетін шығындар 150 000

Орындалған жұмыстың өзіндік құнын анықтаңыздар.

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   

№2 тапсырма. Есепті шығару

Сандық:

Кезең басындағы аяқталмаған өндірістегі бірліктер 4000

Қосымша шығындар 40%

Өңдеуге жіберілген бірліктер 12 000

Барлығы есепке алынғаны 16 000

Оның ішінде өңдеуден толық өткен бірліктер 14 000

Кезең басындағы аяқталмаған өндірістен келегн бірліктер 4000

Ағымдағы кезеңдегі өңдеуге жіберіліп, аяқталғаны 10 000

Кезең соңындағы аяқталмаған өндіріс бірліктері 2000

Материалдар 100%

Қосымша шығындар 80 %

Барлығы есепке алынғаны 16 000
Шығындар:

Кезең басындағы аяқталмаған өндіріс

Материалдар 1000

Қосымша шығындар 3000

Ағымдағы кезең шығындары

Материалдар 24 000

Қосымша шығындар 46 000

Барлығы 77 000

Анықтау керек:

Эквиваленттік бірлікті есептеу;

Бір дана өнімге кететін шығын;

өндірістік есеп жасау (орташа құн, .);

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   

№4 тапсырма. Есепті шығару

Компанияда өндірістік үстеме шығындарын бөліп таратудың жалпы ставкасын пайдаланады. Үстеме шығындар жұмысшылардың жұмыс істеген уақытына пропорцианалды таратылады.

Белгілі бір кезеңдегі өндірістік үстеме шығын – 100000 тг. Жұмысшылардың жұмыс істеу уақыты – 50000 еңбек-сағ.

А өнімін жасап шығару үшін – 18 сағат жұмсалса, өнімге қосылатын үстеме шығын сомасы қанша болады?

Өзіндік жұмыстың мақсаты: Өндірістік шығындарды жіктеу. Алынған ақпараттарды тәжірибе жүзінде қолдана білу.

Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік ұсыныстар: дәрісті және тәжірибе сабағындағы материалдарды және төмендегі әдебиеттерді пайдалану

Бақылау түрі: жазбаша

Тапсырманы орындауды бағалау баллы: 4 балл (1-2 тапсырма 2 балл, 3-4 тапсырма 2 балл)

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

№3 тапсырма. Есепті шығару

Кесімді және мерзімді еңбекақыны анықта: жұмысшының сағаттық ставкасы 600 тг., жұмысшы ағымдағы айда 150 сағат жұмыс жасаған және 2100 бөлшек жасап шығарған. Сапалы әр бөлшек үшін жұмысшыға 70 тг. төленеді.

Бақылау түрі: жазбаша

Тапсырманы орындауды бағалау баллы: 4 балл (1-2 тапсырма 2 балл, 3-4 тапсырма 2 балл)

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

№1 тапсырма. Нақты мысал бойынша зиянсыздықты қарастыру, формулалар, теңдіктер және графиктер бойынша есептеу

1 есеп

Компанияны сатудан түскен табыс 300 000 ш.б..Айнымалы шығындар 120 000 ш.б..

Қажет: Маржиналды табыс коэффициентін анықтау.

Мысал

Сату бағасы 0,50 ш.б.

Тұрақты шығындар 12 000 ш.б.

Қажет:

Ақшалай өлшемдегі шығынсыздық нүктесі.

Сату бағасы 0,50 ш.б.

Айнымалы шығындар 40% сату бағасынан

Тұрақты шығындар 12 000 ш.б.

Қажет: Бірлік өлшемдегі шығынсыздық нүктесін анықтау

4 есеп

Айнымалы шығындар 40% сату бағасынан

Тұрақты шығындар 12 000ш.б.

Компания 6 000 ш.б. сомадағы пайданы жоспарлап отыр.

Қажет:Мақсатты пайдаға жету үшін бірлік үшін табысты анықтау.

2.Қауіпсіздік (кромка) маржасы

5 есеп

Төменде А компаниясы бойынша ақпарат келтірілген

Қажет: Ақшалай түрдегі және пайыздық қатынастағы маржаны анықтау.

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

№1 тапсырма. Нақты мысал бойынша зиянсыздықты қарастыру, формулалар, теңдіктер және графиктер бойынша есептеу

Сату бағасы 0,50 ш.б.

Айнымалы шығындар 40 % сату бағасынан

Тұрақты шығындар 12 000 ш.б.

Компания 6 000 ш.б. сомадағы пайданы жоспарлап отыр.

Қажет:Мақсатты пайдаға жетудегі ақшалай өлшемдегі табысты анықтау.

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

Фабриканы салу контрактісі 1 жылдың қараша айында басталған. Ол 3 жылдың ақпанында аяқталады деп күтілуде. Контрактың сметалық құны 1 400 000 тг. 1-2 жылдарда контракт бөліп-бөліп орындалды және де әр атқарылған жұмыс соңында акті толтырылып, аралық төлем бойынша шот беріліп отырды. 2 жылдың 31.12. айына ақпараттар берілген:

Қоймадан босатылған, құрылыс алаңындағы материалдар 600 000 тг.

Қоймаға қайтарылған материалдар 50 000

31.12 құрылыс алаңындағы материалдар 20 000

Төленген еңбекақы 250 000

Төленуге тиісті еңбекақы 30 000

Субмердігер шығыны 25 000

Қоймадан босатылған сантехника 100 000

31.12. құрылыс алаңындағы сантехника 60 000

Контрактыға апарылған үстеме шығындар 25 000

2 жылдың 31.12. акті бойынша қабылданған жұмыс құны 1 200 000

2 жылдың 31.12. айына алынған аралық төлемдер 1 000 000

Контрактің соңында күтілетін шығындар 150 000

Орындалған жұмыстың өзіндік құнын анықтаңыздар.
Өзіндік жұмыстың мақсаты: Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың әдістерін жетік үйрету. Алынған ақпараттарды тәжірибе жүзінде қолдана білу.

Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік ұсыныстар: дәрісті және тәжірибе сабағындағы материалдарды және төмендегі әдебиеттерді пайдалану

Бақылау түрі: жазбаша

Тапсырманы орындауды бағалау баллы: 6 балл (1 тапсырма 3 балл, 2 тапсырма 3 балл)

Әдебиеттер тізімі:

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   

1. 
   Кәсіпорын пайдасының қалыптасуы
   
2. 
   Жалпы пайданың құрамында кәсіпорынның барлық қызмет түрлерінен алынған пайдасын анықтау
   
3. 
   Залалсыздық нүктесін анықтағаннан кейін табысты жоспарлау өндірістік левередж әсерінің негізінде құрылуы
   
4. 
   Зиянсыздықты талдау:оның мақсаты
   

5. 
   Өзіндік жұмыстың мақсаты:өзіндік жұмыста өз бетінше жалпы пайданың құрамында кәсіпорынның барлық қызмет түрлерінен алынған пайдасын анықтау
   
6. 
   Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік ұсыныстар: Кәсіпорын пайдасының қалыптасуы этаптарын қамту
   

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

№1 тапсырма. Сату бағасы әдісі

Бөлу нүктесіндегі нарықтық құн негізінде кешенді өндірісті орналастыратын әдіс.

Мысал:

Саны нарықтық құн, барлық

бөлу нүктесінде, сату

бірлікпен, у.е. бағасы, у.е.

А өнімі 100 20 2000

Б өнімі 400 15 6000

Барлығы 8000

Натуралды көрсеткіштер әдісі

Бұл бөлу нүктесінде кешенді өндіріс шығындарын орналастыру әдісінде натуралды көрсеткіштер, өнім бірлігі, өнім салмағы мен көлемі қолданылады.

Мысал:

Саны, бірлікпен

А өнімі 100

Б өнімі 400

500

Таза өткізу құны әдісі

Жалпы тұрақты табыстың бөлігі әдісі

Бұл әдісте кешенді шығындар, жалпы табыстың жалпы пайыздары әр өнім түріне бірдей келуіне етіп орналастырылады. Бұл әдіс өзіне мыналарды қосады:

Жалпы табыс пайызының есептелуі;

Өткізілген өнімнің құнының анықталуы және кешенді өндірісте шығынның орналастырылуы.

Кешенді шығындар, у.е. 30000

Бөлінген шығындар, у.е. :

А өнімі, у.е. 16000

Б өнімі, у.е. 24000

40000
Саны, Дайын өнімнің Сату құны, у.е.

бірлікпен өткізу бағасы

А өнімі 1600 25 40000

Б өнімі 800 50 40000

Барлығы 80000

Жалпы табыстың пайызын есептеу
Сату құны, у.е. 80000 у.е.

Алу кешенді өндіріс пен бөлінген шығындар, у.е. 70000 у.е.

Жалпы табыс, у.е. 10000 у.е.

Жалпы табыс пайызы 12,5 %

1. 
   Кешенді өндірісті шығындарын ажырату
   
2. 
   Қосалқы өндіріс шығындарын ажырату
   

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

1. 
   Бюжет дегеніміз не?
   
2. 
   Бюджеттің үздіксіз жасалуы деген не?
   
3. 
   Бюджеттің артықшылығы қандай?
   
4. 
   Бюджеттің қандай түрлері бар?
   

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

1.Баға белгіленімі бойынша шешімдерге әсер ететін негізгі факторларды көрсету

2.Шығындар-қосу баға белгіленімін қолдану

3.Мақсатты баға белгіленімін қолдану

4.Қандай жағдайларда арнайы баға белгіленімі қолданылатынын түсіндіру.

Өзіндік жұмыстың мақсаты: Қысқа және ұзақ мерзімді шешімдер қабылдауға қажетті ақпаратты оқып үйрену.

Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік ұсыныстар: дәріс материалдары және әдебиеттер бойынша

Бақылау түрі: ауызша сұрақ-жауап

Тапсырманы орындауды бағалау баллы: 1 балл

Әдебиеттер тізімі: Негізгі әдебиеттер:

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   

Икемді сметамен статикалық сметаның айырмашылықтары. Ауытқуды басқарудың тиімді жақтары. Нормативтік шығындарды калькуляциялауды түсіндіре алу. Материалдар, негізгі еңбек бойынша және үстеме шығындар бойынша ауытқулар.

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

1. 
   1-2 тақырып Басқару есебінің мағынасы, мәні, маңызы. Шығындардың жіктелуі Өндірістік шығындар есебі: материалдық және еңбекақы шығындары Үстеме шығындар есебі және оларды тарату әдістері.
   
2. 
   Реферат
   

«Басқару есебінің пайда болуы мен дамуы »;

«Басқару есебінің мәні, мақсаты, міндеттері»;

«Басқару есебінің «контроллинг» жүйесіндегі орны»;

«Басқару есебінің құрамдас бөліктері мен принціптері»;

« Кәсіпорынның ақпараттық жүйесіндегі басқару есебі» ;

«Басқару есебі мен қаржы есебінің салыстырмалы сипаттамасы»;

2,3,4,5 тақырып Шығындардың жіктелуі Өндірістік шығындар есебі: материалдық және еңбекақы шығындары Үстеме шығындар есебі және оларды тарату әдістері.

«Шығындар мен шығыстар түсінігі»;

«Өндірістік шығындардың жіктелуі»;

«Өндірістік үстеме шығындар есебі мен оларды тарату»;

«Жоспарлау мен шешімдер қабылдау үшін шығындардың жіктелуі»;

«Бақылау мен реттеу үшін шығындардың жіктелуі»

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008 ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2009 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2011 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   

8. 
   Бухгалтер блютені.
   
9. 
   Вахрушина М.А. Бухгалтерский управленческий учет, Москва ЗАО «Финстатинформ», 2008г
   
10. 
    Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмагалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2011
    
11. 
    Назарова В.Л, Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.
    

12. 
    ҚР «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы №234- III, 28.02.2007 ж.
    
13. 
    Международные стандарты финансовой отчетности: Пер. полного официального текста МСФО принятых в ЕС по сост. На 1 января 2008 г. – М.: Аскери – АССА 2008 г.
    
14. 
    Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспары, Бухгалтер бюллетені, 2011.
    

3. 
   СӨЖ тапсырмасын рәсімдеуге қойылатын талаптар
   

1. 
   Слайд
   

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   
8. 
   Интернет көздері.
   

«Зиянсыздық талдауы: оның мақсаты мен тәсілдері»;

«Табыстар мен шығындарға байланысты пайданы талдау әдістері»;

«Зиянсыздық графигін құру тәртібі және қауіпсіздік нүктесін анықтау»;

«Қауіпсіздік маржасы. Операциондық тұтқа»;

“Шығын-өнім көлемі-пайда” талдауына шектеулерді көрсету.

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   
8. 
   Интернет көздері.
   

1. 
   ҚР «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы №234- III, 28.02.2007 ж.
   
2. 
   Международные стандарты финансовой отчетности: Пер. полного официального текста МСФО принятых в ЕС по сост. На 1 января 2008 г. – М.: Аскери – АССА 2008 г.
   
3. 
   Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспары, Бухгалтер бюллетені, 2007.
   

Пәннің қолданылатын әдебиеттерінің негізінде тапсырылады. Көлемі: жазбаша А4 бетте, 10 бет, әдебиеттер тізімі, интернет көздері, қорғауы 5-7 минут.

Слайд презентация түрінде екі немесе үш студенттен тұратын шағын топ құрып орындалады. Презентация тақырыптың мазмұнын толық ашуы қажет, ауқымды да көлемді жұмысты қысқа да түсінікті түрде және қызықты етіп көрсету. Жақсы презентация жасау үшін нақты бір тақырыпты таңдап алу керек,оны өңдеп бір жүйеге келтіру және ауызша нысанда көпшілік алдында шығару керек. Презентация өткізу 10-15 минут уақытты қамтуы тиіс. Топ алдында өткізіледі.

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   
8. 
   Интернет көздері.
   

Эссе дегеніміз тақырып бойынша оған қатысты еркін талқылама жасау. Жалпы көлемі 5-7 бет.

Бағалану критерийлері мыналар болып табылады: зерттелген материалдың онда көрініс таба алу дәрежесі, мәселеге тоқталғандағы өзіндік ерекшелігі, дәлелдемелерді, өз көзқарасын, пікірін нақты және толық ұсына алу қабілеті.

Эссе құрылымы:

• 
  Кіріспе. Белсенділігі, тапқырыпқа байланысты пікірлер таласы және сөздер мен сөз тіркестерінің құрастырылу деңгейі. Тақырыпты қарастыру құрылымы. Негізгі бөлімге көшу дәрежесі.
  
• 
  Негізгі бөлім. Талқылаулар, талқылау кезінде қолданылған негізгі түсініктерге автор (2-3) анықтама шығаруы қажет. Талқылауларды қолдайтын факттер немесе мысалдар – дәлелдемелер мен қолдаулар . контраргументтер немесе қарама-қарсы талқылаулар қарастыру (неге олар әлсіз екендігі айқындалады, бірақ, автордың пікірі өз күшінде қалады).
  
• 
  Қорытынды. Меңгерілген талқылауларды қайталау. Негізгі ұсынылып отырған талқыламаны қорғаушы дәлелдемелерді қорытындылайтын бір-екі ұсыныс. Ұсынылып отырған талқыламаны қабылдамаған жағдайдағы салдарлары туралы жалпы ескертпелер мен берілген ұсыныстардың пайдалылығы туралы жалпы қорытынды жасау.
  

1. 
   Бюджет құрып тапсыру
   

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   
8. 
   Интернет көздері.
   

2. 
   СӨЖ тапсырмасын рәсімдеуге қойылатын талаптар
   

14 тақырып . Басқару шешімдерін қабылдау.

2.Реферат

Тапсырма.

«Қызмет нәтижесін бағалау мен көрсету әдістері»;

«Нақты нәтижені бюджетпен салыстыра отырып көрсету»;

«Ауытқулар бойынша басқару»;

«Материалдар және негізгі еңбек бойынша ауытқулар»;

«Үстеме шығындар бойынша ауытқулар»;

«Релевантты ақпараттар түсінігі мен мәні»;

«Қысқа мерзімді басқару шешімдерін қабылдау»;

«Баға қалыптастыру «шығын – плюс », трансферттік баға»;

«Ұзақ мерзімді басқару шешімдерін қабылдау»;

«Күрделі қаржы салымы».

Өзіндік жұмыстың мақсаты: белгілі бір тақырып бойынша бірнеше әдебиет құралдарына немесе бірнеше адамдардың көзқарасына шолу жасау. Тақырыпты ашып көрсету.

Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік ұсыныстар: әдебиеттер тізімі бойынша, интернет көздері негізінде орындау

Бақылау түрі (нысаны): жазбаша

Тапсырманы орындауды бағалау баллы: 10 балл, тапсыру уақыты 14-15 апта

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   
8. 
   Интернет көздері.
   

3.СӨЖ тапсырмасын рәсімдеуге қойылатын талаптар

Пәннің қолданылатын әдебиеттерінің негізінде тапсырылады. Көлемі: жазбаша А4 бетте, 10 бет, әдебиеттер тізімі, интернет көздері, қорғауы 5-7 минут.

15 тақырып . Ұзақ мерзімді инвестициялық шешімдер қабылдау

Реферат

Тапсырма.

1. 
   Күрделі қаржы салымы сметасын құрудың мақсаты мен сатылары.
   
2. 
   Инвестицияны бағалаудың дисконттық емес әдістері өтелімділіқ әдісі және өтелімділіктің есептік коэффициенті.
   
3. 
   Инвестицияны бағалаудың дисконттық әдістері
   

Өзіндік жұмыстың мақсаты: белгілі бір тақырып бойынша бірнеше әдебиет құралдарына немесе бірнеше адамдардың көзқарасына шолу жасау. Тақырыпты ашып көрсету.

Тапсырманы орындау бойынша әдістемелік ұсыныстар: әдебиеттер тізімі бойынша, интернет көздері негізінде орындау

Бақылау түрі (нысаны): жазбаша

Тапсырманы орындауды бағалау баллы: 10 балл, тапсыру уақыты 14-15 апта

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

1. 
   Ә.Д.Дәулетбеков, К.Т.Тайғашинова, Т.А. Тасмағанбетов. Басқарушы - өндірістік есеп: Оқу құралы / Алматы: Принт 2008ж. 180 б.
   
2. 
   Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2010 г. *
   
3. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2008 г. *
   
4. 
   Друри К. Управленческий и производственный учет. М., М., Юнити, 2007 г. *
   
5. 
   Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.*
   
6. 
   Төлегенов Т.Э “Басқару есебі”. Алматы 2006 ж.
   
7. 
   Ч.Хорнгрен, Дж.Фостер, Ш.Датар Управленческий учет. 10 издание «Питер» Санкт – Петербург, 2007 г.
   
8. 
   Интернет көздері.
   

3.СӨЖ тапсырмасын рәсімдеуге қойылатын талаптар

Пәннің қолданылатын әдебиеттерінің негізінде тапсырылады. Көлемі: жазбаша А4 бетте, 10 бет, әдебиеттер тізімі, интернет көздері, қорғауы 5-7 минут.

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ КАРТАСЫ

«Басқару есебі » пәні бойынша

«Есеп және аудит 050508» мамандығы

Негізгі оқу-әдістемелік әдебиеттердің болуы (дана)						Студенттер контингенті		Ескерту
Оқулықтар мен оқу құралдары		Электронды оқулықтар мен оқу құралдары		ПОӘК
қ/о	о/о	қ/о	о/о	қ/о	о/о	қ/о	о/о
	5							Апчерч А. Управленческий учет: принципы и практика. Пер. С англ.М.:Финансы и статистика, 2008 г.
	20							Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. М., Аудит, 2007 г
	35							Друри К. Управленческий и производственный учет. М., Юнити, 2011 г. *
	40							Карпова Т.П. Основы управленческого учета, М., ИНФРА-М, 2011 г.
	15							Карпова Т.П. Управленческий учет, М.«Аудит», Изд. объединение ЮНИТИ, 2010г.
	30							Управленческий учет под редакций Шеремет А.Д., М., ИД ФБК ПРЕСС, 2008г
80								Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова С.Д. Басқару есебі. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж
50								Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмагалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2011
35								Назарова В.Л, Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Оқулық. Алматы. Экономика 2005ж.

жүктеу/скачать 4,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: