Анатомия кафедрасы гистология курсымен Правин Нариман Ныгманович, аға оқытушы

ЭМБРИОЛОГИЯ
medkrmu.kz
ЭМБРИОЛОГИЯ
Анатомия кафедрасы гистология курсымен
Правин Нариман Ныгманович, аға оқытушы, 

ЭМБРИОЛОГИЯ 
ЭМБРИОЛОГИЯ 
--
БҰЛ ҰРЫҚТЫҢ ДАМУЫ ТУРАЛЫ 
БҰЛ ҰРЫҚТЫҢ ДАМУЫ ТУРАЛЫ 
ҒЫЛЫМ
ҒЫЛЫМ

ЭМБРИОГЕНЕЗДІ ПРОГЕНЕЗ БОЛАДЫ
ЭМБРИОГЕНЕЗДІ ПРОГЕНЕЗ БОЛАДЫ
Прогенез
Прогенез немесе
немесе гаметогенез 
гаметогенез -- бұл жыныс
бұл жыныс
жасушаларының
жасушаларының түзілу
түзілу процесі
процесі. . 
Өз
Өз кезегінде
кезегінде гаметогенез сперматогенез 
гаметогенез сперматогенез 
Өз
Өз кезегінде
кезегінде гаметогенез сперматогенез 
гаметогенез сперматогенез 
((сперматозоидтардың
сперматозоидтардың түзілуі
түзілуі) 
) және
және овогенез 
овогенез 
((жұмыртқа
жұмыртқа түзілуі
түзілуі) 
) болып
болып екіге
екіге бөлінеді
бөлінеді..

СПЕРМАТОГЕНЕЗ
СПЕРМАТОГЕНЕЗ
Еркек жыныс жасушаларының түзілу процесі аталық
бездің шиыршықталған түтікшелерінде жүреді және
ретімен 4 кезеңді немесе фазаны қамтиды: көбею, өсу, 
жетілу және қалыптасу.
жетілу және қалыптасу.

СПЕРМАТОЗОИДТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
СПЕРМАТОЗОИДТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Сперматозоид 
Сперматозоид мыналардан
мыналардан тұрады
тұрады::
●
●
БАСЫ
БАСЫ
Акросома және ядродан тұрады
Акросома және ядродан тұрады
●
●
ҚҰЙРЫҒЫ
ҚҰЙРЫҒЫ
мына
мына бөлімдерден
бөлімдерден тұрады
тұрады::
мына
мына бөлімдерден
бөлімдерден тұрады
тұрады::
байланыс бөлімі
аралық бөлімі
негізгі бөлімі
дистальды бөлімі 

СПЕРМАТОЗОИД
СПЕРМАТОЗОИД

СПЕРМАТОЗОИД
Сперматозоидтардың
Сперматозоидтардың ұзындығы
ұзындығы шамамен
шамамен 70
70 микрометр
микрометр..
Басының көп бөлігін ядро (хромосомалардың гаплоидты
жиынтығы) алып жатады. Сол хромосомалардың біреуі
болашақ ұрықтың жынысын анықтайды, оны «жыныс
хромосомасы»
деп
атайды.
Спермий
мойнын центриольдер құрайды.
Құйрықта
Құйрықта 44 бөлім
бөлім бар
бар:: байланыстырушы
байланыстырушы ((мойын
мойын),
), құрамында
құрамында
Құйрықта
Құйрықта 44 бөлім
бөлім бар
бар:: байланыстырушы
байланыстырушы ((мойын
мойын),
), құрамында
құрамында
проксимальды
проксимальды және
және дистальды
дистальды центриолдар
центриолдар,, аралық
аралық,, аксонема
аксонема
мен
мен митохондриялар
митохондриялар,, негізгі
негізгі және
және дистальды
дистальды бөлімдер
бөлімдер..
Сперматозоидтар
Сперматозоидтар
минутына
минутына
11--ден
ден
55
мм
мм--ге
ге
дейінгі
дейінгі
жылдамдықпен
жылдамдықпен қозғалуға
қозғалуға қабілетті
қабілетті..

O
OВОГЕНЕЗ 
ВОГЕНЕЗ --
әйел жыныс жасушаларының дамуы
аналық безде пайда болады

ОВОГЕНЕЗ САТЫЛАРЫ
ОВОГЕНЕЗ САТЫЛАРЫ
●
●
КӨБЕЮІ
КӨБЕЮІ
●
●
ӨСУІ
ӨСУІ
●
●
ПІСІП
ПІСІП--ЖЕТІЛУІ
ЖЕТІЛУІ

ЖҰМЫРТҚА ЖАСУША -
ооциттердің түзілуі жүретін әйел
жыныс бездері - әйел жыныс жасушалары.

ЖҰМЫРТҚА ЖАСУША
ЖҰМЫРТҚА ЖАСУША
Пісіп
Пісіп жетілген
жетілген жұмыртқа
жұмыртқа жасушаның
жасушаның формасы
формасы дөңгелек
дөңгелек, , 
оның
оның диаметрі
диаметрі -- 130 мкм. 
130 мкм. 
Жұмыртқа
Жұмыртқа жасуша
жасуша ядросында
ядросында
гаплоидты
гаплоидты хромосомалар
хромосомалар жиынтығы
жиынтығы бар (22 
бар (22 аутосома
аутосома + 1 
+ 1 
жыныстық
жыныстық хромосома 
хромосома X). 
X). 
Цитоплазмасында
Цитоплазмасында барлық
барлық
органеллалар
органеллалар бар, тек 
бар, тек жасуша
жасуша орталығынан
орталығынан басқа
басқа, , 
трофикалық
трофикалық сарысы
сарысы қосындылары
қосындылары және
және қыртыстық
қыртыстық
түйіршіктер
түйіршіктер периферия 
периферия бойында
бойында орналасқан
орналасқан. . Аналық
Аналық
түйіршіктер
түйіршіктер периферия 
периферия бойында
бойында орналасқан
орналасқан. . Аналық
Аналық
жасуша
жасуша цитолеммамен
цитолеммамен, , аналық
аналық без 
без фолликулярлық
фолликулярлық
жасушаларынан
жасушаларынан пайда
пайда болған
болған жарқыраған
жарқыраған тәжмен
тәжмен
жабылған
жабылған. . Адамдардағы
Адамдардағы жұмыртқа
жұмыртқа жасушасы
жасушасы олиго
олиго--
изолецитті
изолецитті ((ішінде
ішінде аз 
аз сарыуыз
сарыуыз бар, 
бар, ол
ол ооплазмада
ооплазмада біркелкі
біркелкі
таралған
таралған).
).

ПІСІП ЖЕТІЛГЕН 
ПІСІП ЖЕТІЛГЕН ((ҮШІНШІЛІК
ҮШІНШІЛІК) 
) 
ФОЛЛИКУЛДАР
ФОЛЛИКУЛДАР
құрамында екінші ретті овоцит бар жұмыртқа
тәрізді түйнек және жылтыр қабықпен және жарқыраған
тәжмен жабылған

Овуляция 
Овуляция процесінде
процесінде іш
іш қуысынан
қуысынан екінші
екінші ретті
ретті
овоцит
овоцит шұңқырға
шұңқырға, , содан
содан кейін
кейін содан
содан кейін
кейін жатыр
жатыр
түтігіне
түтігіне түседі
түседі. . Жатыр
Жатыр түтігінде
түтігінде екінші
екінші жетілу
жетілу
бөлімі
бөлімі тез 
тез жүреді
жүреді және
және ұрықтануға
ұрықтануға дайын
дайын
жетілген
жетілген жұмыртқа
жұмыртқа пайда
пайда болады
болады

O
OВУЛЯЦИЯ
ВУЛЯЦИЯ
(овуляция-б
ұ
л жетілген
ү
шінші фолликуланы
ң
жарылуы ж
ә
не екінші ретті овоцитті
ң
аналы
қ
безден іш
қ
уысына шы
ғ
уы)

OВУЛЯЦИЯ

ЭМБРИОГЕНЕЗ -
адам эмбрионыны
ң
даму процесі орта есеппен 
280 к
ү
нге созылады ж
ә
не 
ү
ш кезе
ң
ге б
ө
лінеді:
•
бастап
қ
ы
(ал
ғ
аш
қ
ы аптасы)
•
ұ
ры
қ
ты
қ
(2-8 апта)
•
н
ә
рестелік
•
н
ә
рестелік
(9-шы аптадан туыл
ғ
ан
ғ
а дейін) 

ЭМБРИОГЕНЕЗДІҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ:
●
Ұрықтану
●
Бөлшектену
●
Гаструляция
●
Гистогенез, органогенез, системогенез

ҰРЫҚТАНУ
Сперматозоид пен жұмыртқа жасушасы қосылуы
нәтижесінде, жаңа организмге дамуға қабілетті диплоидты
зигота, яғни бір жасушалы ұрықтың пайда болуы

Ұ
РЫ
Қ
ТАНУ САТЫЛАДЫ:
1. Гаметалардың дистанттық әрекеттесуі және
жақындасуы;
2.
Гематаларды
ң
контактылы
қ ә
рекеттесуі
3.
Сперматозоидтың аналық жыныс жасушаға енуі және
кейін-онымен бірігуі, яғни сингамия.
.
кейін-онымен бірігуі, яғни сингамия.
.
Дистантты
қ ә
рекеттесуі
нәтижесінде хемотаксис, реотаксис және капатациямен 
қамтамасыз етіледі, нәтижесінде сперматозоидтар 
ұрықтандыру қабілетін алады. 

КАПАЦИТАЦИЯ -
сперматозоидтармен
ұ
ры
қ
тандыру
қ
абілетін
ә
йел
жыныс жолдарыны
ң
секрециясы
ә
серінен алу. 
Б
ұ
л жа
ғ
дайда
қ
оз
ғ
ал
ғ
ышты
қ
сперматозоидтарды
ң
бетін жабатын
гликокаликсті
ң
б
ұ
зылуына байланысты
белсендіріледі.
КОНТАКТЫЛЫ
Қ Ә
РЕКЕТТЕСУ
-
ұ
ры
қ
тануды
ң
КОНТАКТЫЛЫ
Қ Ә
РЕКЕТТЕСУ
-
ұ
ры
қ
тануды
ң
екінші кезе
ң
і, оны
ң
барысында сперматозоидтар
ж
ұ
мырт
қ
а жасушаны минутына 4 айналу
жылдамды
ғ
ымен
ө
ндіреді. Сперматозоидтарда
ө
зара
ә
рекеттесу процесінде акросомалы
қ
реакция ж
ү
реді.

АКРОСОМАЛЫ
Қ
РЕАКЦИЯ
ұрықтану кезеңінде сперматозоид басының жұмыртқа 
жасушасына жанасуы кезінде акросома қабықшасының 
еріп, акросомалық жіпшелердің жұмыртқа жасушасы 
қабықшаларына ену реакциясы.

ПЕНЕТРАЦИЯ
-
СПЕРМАТОЗОИДТЫ
Ң
Ж
Ұ
МЫРТ
Қ
А
Ғ
А ЕНУІ, АЛ 
БАСЫНЫ
Ң
Ж
Ә
НЕ 
ҚҰ
ЙРЫ
Ғ
ЫНЫ
Ң
БАЙЛАНЫСТЫРУШЫ Б
Ө
ЛІМІ ООПЛАЗМА
Ғ
А 
ЕНЕДІ.

КОРТИКАЛЬДІ РЕАКЦИЯ
сперматозоид жұмыртқа жасушаға енгеннен кейін 
полиспермияға қарсы процестер басталады.
Ооплазманың шеткі қабатында орналасқан кортикальды 
түйіршіктер цитолемма астында қозғалады және олар 
жылтыр қабықтың астындағы перивителлиндік 
жылтыр қабықтың астындағы перивителлиндік 
кеңістікке бөлінеді.
Нәтижесінде ұрықтандырудың тығыз қабығы пайда 
болады.

СПЕРМАТОЗОИДТЫҢ 
ЖҰМЫРТҚА ЖАСУШАҒА ЕНУІ

Сперматозоид жұмыртқа жасушаға енгеннен
кейін олардың ядролары (пронуклеустар) 
ісінеді, оларда ядрошықтар анықталады.
Пронуклеус бір-біріне жақындайды, ядролық
қабықтарын жоғалтады және біріктіріледі. 
Пронуклеустың бірігу процесі синкарион деп
Пронуклеустың бірігу процесі синкарион деп
аталады. 
Бұл хромосомалардың диплоидты жиынтығын
қалпына келтіреді және жаңа организм -
зигота
пайда болады.

ZYGOTE 
→

Б
Ө
ЛШЕКТЕНУ
зиготаны
ң
бластомерлерге кезе
ң
ді митозды
қ
б
ө
лінуі, н
ә
тижесінде к
ө
п жасушалы организм 
пайда болады.
Сонымен
қ
атар, интерфазаны
ң
болмауына
байланысты пайда бол
ғ
ан жасушалар анадан
ә
лде
қ
айда аз, сонды
қ
тан эмбрионны
ң
м
ө
лшері , 
ә
лде
қ
айда аз, сонды
қ
тан эмбрионны
ң
м
ө
лшері , 
оны 
құ
райтын жасушаларды
ң
санына
қ
арамастан, зигота м
ө
лшерінен аспайды.

АДАМДАҒЫ БӨЛІНУІ
●
ТОЛЫҚ
(барлық зигота бластомерлерге 
толығымен бөлінетіндігімен сипатталады)
●
ТЕҢ ЕМЕС 
(әр түрлі мөлшердегі ашық 
және қараңғы бластомерлер пайда болады)
және қараңғы бластомерлер пайда болады)
●
АСИНХРОНДЫ 
(ақшыл бластомерлер 
қараңғыға қарағанда тезірек бөлінеді - бір 
уақытта емес)

БӨЛІНУ 
БӨЛІНУ ––
ЕКІ БЛАСТОМЕРДІҢ САТЫСЫ
ЕКІ БЛАСТОМЕРДІҢ САТЫСЫ

●
●
Қараңғы
Қараңғы бластомерлер
бластомерлер баяу
баяу ұсақталады
ұсақталады, , ортасында
ортасында
үйіліп
үйіліп, , 
эмбриобласт
эмбриобласт
түзеді
түзеді
●
●
Ақшылдар
Ақшылдар тезірек
тезірек бөлінеді
бөлінеді, , қараңғы
қараңғы бластомерлер
бластомерлер
көбейіп
көбейіп, , 
трофобласт
трофобласт
түзеді
түзеді
●
●
Бөлшектену эмбрионның - бластоцистасының пайда 
болуымен аяқталады 

БӨЛШЕКТЕНУ
Адамдарда бөлшетен бірінші тәулікте баяу
жүреді, үшінші күннен бастап бөлшектену
тез
жүреді.
Үшінші
күннің
соңында
эмбрион 7-12 бластомерадан тұрады және
эмбрион 7-12 бластомерадан тұрады және
морула деп аталады. Бластоцистаның
түзілуі төртінші күннен басталады. Осы
кезде
эмбрион
жұмыртқа
жолымен
қозғалады
және
бесінші
күні
жатыр
қуысына енеді.

БЛАСТОЦИСТА
Бластоцист - с
ұ
йы
қ
ты
ққ
а толы 
қ
уысы бар 
эмбрион. Бластоцист 
қ
абыр
ғ
асы трофобластпен 
т
ү
зіледі, эмбриобласт жасушалары эмбриональды 
т
ү
йін 
құ
райды.
Blastocyst 
→

ИМПЛАНТАЦИЯ
Имплантация - б
ұ
л эмбрионды жатырды
ң
ішкі 
қ
абатына енгізу ж
ә
не оны
ң қ
ан тамырларымен 
ты
ғ
ыз байланыс орнату процесі.
Имплантация шамамен 40 са
ғ
ат
қ
а 
созылады ж
ә
не екі фазадан т
ұ
рады:
●
AДГЕЗИЯЛЫ
●
ИНВАЗИЯЛЫ

AДГЕЗИЯ
-
бұл эмбрионның жатыр қабырғасының 
ішкі бетіне жабысуы

ИНВАЗИЯ -
Эмбрионды жатырдың шырышты қабығының 
тініне енгізу.

ТРОФОБЛАСТ
бірінші фаза екі қабатқа бөлінеді: цитотрофобласт -
жасушалық құрылымды сақтайтын ішкі қабат және 
симпластотрофобласт - сыртқы қабат.
Екінші фазада симпластотрофобласт жатырдың шырышты 
қабатын бұзатын ферменттер шығара бастайды, соған 
байланысты инвазия жүреді. Пайда болған трофобласт 
байланысты инвазия жүреді. Пайда болған трофобласт 
виллалары эпителийді, дәнекер ұлпаны, тамыр 
қабырғаларын бұзады және ана қанымен тікелей 
байланысқа түседі. Имплантация шұңқыры пайда болады, 
оның айналасында қан кету аймақтары пайда болады.

ИНВАЗИЯ

Имплантация кезінде эмбрионны
ң
тама
қ
тану т
ү
рі 
ө
згереді. Бастап
қ
ыда 
(ал
ғ
аш
қ
ы 2 апта) 
эмбрион ана 
тіндеріні
ң
ыдырау 
ө
німдерін т
ұ
тынады 
(тама
қ
тануды
ң
гистиотрофиялы
қ
т
ү
рі), содан кейін эмбрион тікелей ана 
т
ү
рі), содан кейін эмбрион тікелей ана 
қ
анынан 
қ
оректенеді
(тама
қ
ты
ң
гематрофиялы
қ
т
ү
рі).

ГАСТРУЛЯЦИЯ-
күрделi процестер жиынтығы, жасушалар қабаттарынан
тұратын ұрық - гаструла құруға жеткiзедi. Ол жасушалар
материалдарының қарқынды ауысуына орай бiр қабаттан
(бластула)
қосқабаттыға
(гаструла)
өзгерiп
кетедi. Гаструляция екі кезеңде жүзеге асырылады:
1.
Ерте
(7-13
күн)
деламинациямен
жүреді
және
1.
Ерте
(7-13
күн)
деламинациямен
жүреді
және
имплантациямен қатар жүреді.
2. кеш (14-17 күн) иммиграция арқылы жүзеге асырылады.

Адам ұрығының бөлшектенуі, гаструляциясы және 
имплантацияласы (кесте).

ЕРТЕ ГАСТРУЛЯЦИЯ
Ол 7-ші аптадан басталады, деламинация нәтижесінде
эмбриобласт
екіге
бөлінеді:
эпибласт
(біріншілік
эктодерма) және гипобласт (біріншілік эндодерма).
Гипобласт жасушалары сары көпіршігін түзеді, содан
кейін одан сары уыз түзіледі. Эпибласттан амниотикалық
көпіршік
пайда
болады,
оның
төбесі
мен
бүйір
көпіршік
пайда
болады,
оның
төбесі
мен
бүйір
қабырғаларыэктодерма
болып
табылады,
ал
амниотикалық көпіршіктің төменгі бөлігінде эмбрион
материалы
бар:
эмбриондық
эктодерма,
эндодерма,
мезодерма, хорда оны эмбриондық қалқан деп атайды.

КЕШ ГАСТРУЛЯЦИЯ
14-ші күні жасушалардың көбеюі және бағытталған
қозғалысы
эмбрионның болашақ алдыңғы бөлігінен
болашақ артқы шетіне дейін екі ағынмен жүреді, олар
ортаңғы сызық бойымен бірігіп, қалыңдаумен бастапқы
жолақ түзеді. Алдыңғы ұшы - бастапқы(Генсен) түйіні,
оның алдында болашақ материалы орналасқан. Содан
оның алдында болашақ материалы орналасқан. Содан
кейін
жасушалар
бастапқы
жолақтан
шығарылып,
эмбриональды эндодерма түзіледі, ол сары уыз көпіршігі
қабырғасына
енеді.
Бұл
кезде
эмбриональды
мезодерманың екі қанат түріндегі клеткалары бастапқы
жолақтан шығарылады. Ұрықтың қалған жасушалары
эктодерманы құрайды.

Гаструляцияның екінші сатысы (схема)

ЭКТОДЕРМА
(сырт
қ
ы 
ұ
ры
қ
ты
қ қ
абат)
ЭНТОДЕРМА
(ішкі 
ұ
ры
қ
ты
қ қ
абат)
МЕЗОДЕРМА
(орта
ңғ
ы 
ұ
ры
қ
ты
қ қ
абат)

ГИСТОГЕНЕЗ
(ұрық жапырақшаларынан адам организмдегі
ұлпаларының эмбриогенездегі қалыптасу
және даму кезеңі) 
OРГАНОГЕНЕЗ
(эмбриогенезде мүшелердің түзілу үдерісі)
(эмбриогенезде мүшелердің түзілу үдерісі)
СИСТЕМОГЕНЕЗ
(ж
ү
йелерін функционалды
қ
алыптасуы) 

ЭКТОДЕРМА
ЭКТОДЕРМА
гаструлалану кезінде түзілетін сыртқы ұрықтық қабат. 
Эктодерма бластомерлері екі қабат болып жарылған ұрықтың
сыртқы жасушалық қабатынан қалыптасады. Ұрық денесінің
ұзына бойына Эктодерма клеткалары бөлініп көбейіп, жүйке
тақташасына, кейін жүйке түтігіне айналады. Жүйке түтігінде
Эктодерма клеткалары қыр тәрізді болып орналасады. Жүйке
түтігі мен жүйке қырын құрайтын Эктодерманы нейроэктодерма
деп атайды. Нейроэктодермадан: эпидермис (терінің сыртқы
қабаты), ми мен жұлын, олардың жүйкелері, сезім мүшелерінің
құрылымдары; жүйке қырынан: жұлын мидың жүйке түйіндері
(ганглийлері), вегетативті жүйке жүйесінің ганглийлері мен 
жүйкелері, бүйрек үсті безі бозғылт затының хромаффинді
клеткалары дамиды. Эктодермалық астар – мүйізденген көп
қабатты жалпақ эпителий.

ЭНТОДЕРМА
Энтодерма эмбриогенездің 20-шы күнінен бастап эмбрион 
ұрықтан тыс мүшелерден қатпар түзіп бөлінеді. Бұл 
жағдайда эмбрион эмбрионнан тыс мүшелерден жоғары 
көтеріліп, түтікке айналады. Бұл кезде ішек
эндодермасынан ішек түтігі пайда болады. Ішек түтігі -
асқазан, ішек эпителийінің,асқазан мен ішектің, бауырдың, 
асқазан, ішек эпителийінің,асқазан мен ішектің, бауырдың, 
өт қабының және ұйқы безінің бездері.

Mезодерма
Мезодерма дифференциалдау процесінде дорзальді және
вентральды
мезодермаға
бөлінеді.
Дорзальды
мезодерма
сомиттік сегменттерге бөлінеді.22-ші күні 7 жұп сомиттер, 25-
ші күні - 14 жұп, 30-шы күні - 30 жұп сомиттер, 35-ші күні - 43-
44 жұп қалыптасады.Әрбір сомит 3 бөлікке бөлінеді: сыртқы
бөлігі - дерматома, одан терінің дермисі пайда болады, ал
ортасы - қаңқалық жолақты бұлшықет тінінің көзі болып
ортасы - қаңқалық жолақты бұлшықет тінінің көзі болып
табылатын миотома, ал ішкі бөлігі - склеротома,яғни сүйек және
шеміршек тіндері пайда болады.

Вентральды
мезодерма-
спланхнотом
сегменттелмейді ж
ә
не екі жапыра
ққ
а б
ө
лінеді -
висцеральды ж
ә
не париетальды, оларды
ң
арасында
денені
ң
екіншілік
қ
уысы – целом орналасады.
Дорсальды ж
ә
не вентральды мезодерма арасында
сегменттік ая
қ
тар немесе нефрогонот орналас
қ
ан,
олардан гонадалар мен б
ү
йрек эпителийі дамиды.
Барлы
қ
ү
ш
ұ
ры
қ
жапыра
ғ
ынан
процесс
клеткаларын шы
ғ
ару н
ә
тижесінде
мезенхима
пайда
болады, ол к
ө
птеген
құ
рылымдарды
ң
пайда болу
к
ө
зі болып табылады:
қ
ан жасушалары,
қ
ан
тамырлары,
қ
ан т
ү
зетін органдар, д
ә
некер тін, тегіс
б
ұ
лшы
қ
ет тіндері, микроглия.

ҰРЫҚТАН ТЫС МҮШЕЛЕР
Эмбриогенез 
Эмбриогенез процесінде
процесінде эмбрионның
эмбрионның денесінен
денесінен тыс
тыс дамиды
дамиды
және
және оның
оның дамуына
дамуына қалыпты
қалыпты жағдай
жағдай жасайды
жасайды..
●
кіндік бау
●
амнион
●
аллантоис
●
аллантоис
●
сары уыз қапшығы
●
хорион
●
плацента

Ұрықтан тыс мүшелер

Адамдардағы эмбрионнан тыс мүшелердің байланысы (схема)
.

КІНДІК
ұрық пен ұрықжолдасты (плацентаны) байланыстырып, 
жатырдағы ұрықтық дамуды қамтамасыз ететін мүше.

КІНДІК БАУ
Амниотикалық қабықпен қапталған. ол шырышты
дәнекер тінінен екі кіндік артериясынан және бір кіндік
венасынан, сары уыз қабығынан және аллантоидтан
тұрады.

1-артерия; 2- вена; 3- вартонов дәнекер тіні
4- сары уыз қапшығының қалдықтары.

AMНИОН -
Уақытша ағза, ұрықты сыртынан тікелей қаптап жатқан
жұқа қабырғалы, қуысы қағанақ сұйығына толған, пішіні
көпіршікке ұқсас ішкі ұрық қабығы. Амнион екі қабаттан:
тұлғалық
қатпар
нәтижесінде
пайда
болған,
ұрықтантыс эктодермадан жетілген ішкі қабаттан жөне
ұрықтантыс мезодермадан дамитын сыртқы қабаттан
ұрықтантыс мезодермадан дамитын сыртқы қабаттан
тұрады. Ол қуысындағы ұрық денесімен кіндік арқылы
байланысып жатады. Амнион тез өсіп, 7-ші аптаның
соңында хорионмен бірге өседі. Жерден тыс эктодерма
амниотикалық эпителийге айналады, алдымен тегіс, содан
кейін цилиндр тәрізді, кейде көп қатарлы. Жерден тыс
мезодерма амнионның дәнекер тіндік негізіне айналады,
онда 2 қабат бөлінеді.

AMNION

AЛЛАНТОИС
Ол эмбриогенездің 15-ші күні артқы ішектің вентральды 
мезодермасының амниотикалық шығуы ретінде қалыптасады. 
Сонымен қатар, оның қабырғасы эмбрионнан тыс 
эндодермадан және экстембрионнан тыс мезодермадан 
тұрады. Адамдарда аллантоис үлкен мөлшерге жетпейді 
және ұзақ уақыт бойы, 2-ші айға дейін болмайды, содан кейін 
және ұзақ уақыт бойы, 2-ші айға дейін болмайды, содан кейін 
ол азайып,кіндік тамырдың бөлігі болып табылады. 
Аллантоис плацентаның қан тамырларын құруға қатысады, 
қан тамырларын сарыуыз қабығынан хорионды қуысқа 
өткізеді.

Сары уыз қапшығы іштегі ұрықтың дамуы кезінде маңызды
қызмет атқаратын, ұрықтантыс уақытша мүше.
Сарыуыз
қапшығы
— ұрықтантыс энтодерма мен мезодермадан дамиды.

ХОРИОН
Трофобласттан және эмбрионнан тыс мезодермадан дамиды. 
Бастапқыда трофобласт жасушалардың бір қабатымен 
ұсынылған, 2-ші аптада ішкі қабат - цитотрофобласт және 
сыртқы - симпластотрофобласт түзілуіне байланысты екі 
қабатты құрылымға ие болады, оның беткі жағы өсінділермен 
жабылған. 
Эмбриобластта пайда болатын экстембриональды мезодерма 
трофобластқа дейін өседі және онымен бірге екінші реттік 
трофобластқа дейін өседі және онымен бірге екінші реттік 
клеткаларды құрайды. Осы сәттен бастап трофобласт 
хорионға айналады. 3-ші аптада қан капиллярлары хорионды
өсінділерге айналады.

ХОРИАЛЬДІ БҮРЛЕРДІҢ ДАМУЫН
АЖЫРАТАДЫ:
●
біріншілік
●
екіншілік
●
үшіншілік

БІРІНШІЛІК ХОРИАЛЬДІ БҮРЛЕР
симпластотрофобласттың өсінділері болып табылады

ЕКІНШІЛІК ХОРИАЛЬДІ БҮРЛЕР
Ұрықтан тыс мезодерма мен трофобластикалық 
эпителийден түзілген, оның екі қабаты бар: 
цитотрофобласт және симпластотрофоблас.

ҮШІНШІЛІК ХОРИАЛЬДІ БҮРЛЕР
Олар мезодерма немесе мезенхимадан (дамудың басында) және қан 
тамырлары бар дәнекер тіндік стромадан (соңында) тұрады. Бүрлері екі 
қабаты бар трофобластикалық эпителиймен жабылған: цитотрофобласт 
және симпластотрофобласт

ПЛАЦЕНТА

ПЛАЦЕНТА 
эмбрионның ана денесімен байланысын жүзеге 
асырады және келесі функцияларды орындайды:
трофикалық
депо
тыныс алу
тыныс алу
экскреторлы
эндокринді
иммунды
барьерлі- қорғаныштық

Ұрық жолдас 
Адамның ұрық жолдасы екі бөлімнен тұрады:ұрықтық
және аналық.
Ұрық бөлігі хориондық пластинадан және хориондық
бүрлерден тұрады (үшіншілік), олар аналық қанмен
лакуналарға батырылады.Аналық бөлік аналық қанмен
толтырылған
жатырдың
шырышты
қабығының
базальды
қабатымен,
септа
мен
лакуналармен
қалыптасады.
қалыптасады.
Ұрық жолдастың құрылымдық-функционалдық бірлігі -
котиледон.Ұрық жолдас диск тәрізді, диаметрі 15-20 см,
қалыңдығы 3 см, салмағы 500-600 гм.

ПЛАЦЕНТАНЫ
ПЛАЦЕНТАНЫ
Ң
Ң
ТИПТЕРІ
ТИПТЕРІ
Десмохориальді
Десмохориальді
Эндотелиохориальді
Эндотелиохориальді
Эпителиохориальді
Эпителиохориальді
Гемохориальді
Гемохориальді

АДАМ ПЛАЦЕНТАСЫ
АДАМ ПЛАЦЕНТАСЫ--
ГЕМОХОРИАЛЬДІ
ГЕМОХОРИАЛЬДІ

facebook.com/medkrmu
@medkrmu
vk.com/medkrmu
СПАСИБО ЗА ВНИМАНИЕ!
medkrmu.kz
По любым вопросам обращаться
: 
87074340482
Электронная почта: