АөК құрамында үш негізгі буын бар
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
жүктеу/скачать 59,96 Kb.
|
Тритикале
| Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
Климаты континенттік. Қысы суық. Таулы өңірлерде қар қалың түседі (40 – 60 см). Қаңтар айының орташа температурасы –6 – 10°С, кейде температура –28 – 30°С-қа дейін төмендейді. Жазы ыстық әрі құрғақ. Шілденің орташа температурасы 20 – 24°С. Жылдық орташа жауын-шашын мөлш. жазық өңірде 200 – 400 мм, тау бөктерлерінде 550 – 700 мм. Аудан аумағында ендік бағытта айқын байқалатын бірнеше табиғи белдемдер өтеді. Іле ойпатының шөлейтті белдемінде сұр, сортаң сұр топырақ қалыптасқан. Онда баялыш, жусан, ши, күйреуік, т.б. сораң шөптер, өзен аңғарлары мен ойысты жерінің шалғынды-батпақты топырағында құрақ, қамыс, қияқ, жалбыз, тау алдының жонды-белесті жерлерінің қоңыр, қызғылт қоңыр топырағында бұта аралас бетеге, боз, селеу, тау бөктерлерінде астық тұқымдас әр түрлі шөптесіндер өскен. Таулардың орта және биік белдеулерінде тау шалғыны, одан биікте альпілік шалғындар қалыптасқан. Тау етегі мен шатқалдарын тал, үйеңкі, көктерек, емен, өрік, алма, алмұрт жеміс ағаштары, биік таулы бөлігін шырша, қарағай орманы алып жатыр. Жануарлардан қоңыр аю, барыс, қасқыр, түлкі, таутеке, арқар, жазық жерлерде елік, борсық, суыр, қырғауыл, т.б. мекендейді. Су айдындары балыққа бай. Ауыл шаруашылығы Ауданында суармалы және тәлімді (тау бөктерлерінде) егін шаруашылығы жақсы дамыған, сонымен қатар қой шаруашылығы бар, жүзім, жеміс-жидек, көкөніс, темекі өсіріледі. Ауыл шаруашылығына жарамды жерінің аумағы 641, 6 мың га (2006), оның ішінде жыртылған жері 92,1 мың га, шабындық 16,6 мың га, жайылым 521,5 мың га. Ауданда ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және тамақ өнеркәсібінің салалары жақсы дамыған. Ірілері: «Филипп – Моррис», «Фудмастер», «Голд продукт», «Есік жүзім зауыты», «Дионис», «Елес» т.б. Өсімдік ш-нда егістің басым бөлігі (80%) астық ш-ның үлесіне келеді. Еңбекшіқазақ ауданы жерінен Алматы – Райымбек, Алматы – Жаркент автомобобиль жолы өтеді. Есік қаласынан облыс орталығы – Талдықорған қ-на дейінгі арақашықтық 340 км. Тамақ өнімдерінің сапасын, тағамдық құндылығын және тұтыну қадір-қасиетін анықтаудың негізі химиялық құрам болып табылады. Өнімдегі заттардың биохимиялық және физикалық-химиялық қасиеттеріне олардың қоректілігі мен сапасының аса маңызды көрсеткіштері: сіңімділігі, энергетикалық және биологиялық құндылығы, дәмі, иісі, түсі, консистенциясы, сақтауға жарамдылығы, сондай-ақ технологиялық қасиеттері тәуелді. Тритикале дәнінің тағамдық қадір-қасиетін анықтау үшін ақуызкөмірсулар және липидті комплексті сипаттайтын көрсеткіштер маңызды. Ақуыздар - кез-келген тірі жасушаның құрамына кіретін маңызды заттар. Олардың астықтағы құрамы мен қасиеттері астықты қайта өңдеу өнімдерінің технологиялық және тағамдық қадір-қасиетін анықтайды. Астық тұқымдарының дәндерінде қарапайым ақуыздар бар, ұрықтың ақуыздарында нуклеин қышқылымен байланысты күрделі ақуыздар да болады. Қарапайым ақуыздар олардың ерігіштігі бойынша альбуминдерге, глобулиндерге, проламиндер мен глютелиндерге бөлінеді. Альбуминдер - тазартылған суда еритін ақуыздар. Ерітінділерді 70- 80оС дейін қыздыру кезінде альбуминдер оралады (коагуляциялайды). Бидай мен қара бидайда альбуминдер аз (0,3-0,5%), олар қарақұмық және әртүрлі бұршақты дақылдардың тұқымдарында көп. Глобулиндер - бейтарап тұздардың әлсіз (3-5%) ерітінділерінде еритін ақуыздар. Кез-келген өнімнің тағамдық құндылығын есепке алу кезінде ақуыздың жалпы құрамын ғана емес, сонымен қатар оның сапалық құрамын, яғни ақуыздағы алмастырылмайтын аминқышқылдарының құрамын ескеру қажет. Негізгі тағамдық заттар мен энергияға тәуліктік қажеттілік әртүрлі топтарға арналған тағамдық заттар мен энергияға физиологиялық қажеттілік нормаларына сәйкес анықталады [1]. Ақуыздар (протеиндер) амин қышқылдарының қалдықтарынан тұратын жоғары молекулалы табиғи қосылыстар; ағзаның өмірі, өсуі және дамуы мүмкін емес өмірлік қажетті заттарға жатады. Ақуыз жетіспеушілігі ағзаға ерекше қауіп төндіретіні белгілі. Атап айтқанда, рациондағы ақуыздың ұсынылатын нормалардың 3% дейін азаюы ферменттер өндірісінің бұзылуын және тиісінше маңызды қоректік заттардың сіңірілуін тудырады. Ақуыз жетіспеген кезде кейбір дәрумендердің, пайдалы майлардың, көптеген микроэлементтердің сіңуі нашарлайды. Гормондар ақуыз құрылымдары болғандықтан, ақуыз жетіспеушілігі елеулі гормоналды бұзылуларға әкелуі мүмкін. Азық-түлік өнімі ретінде тритикалені пайдалану тамақ индустриясының қайта өңдеу салалары үшін қызықты келешегі зор бағыт болып табылады. Бұл зерттеушілердің де, тамақ өнімдерін өндірушілердің де осы өнімге деген қызығушылығының артуымен расталады. Тритикаленің биопотенциалы толық бағаланбаған және аз зерттелген. Бұл жағдайда тритикале дән дақылдарын құрамында ақуыз бар шикізат ретінде пайдалану өзекті болып табылады [2]. Күздік тритикаленің жаңа сорттары қыс мезгіліне, құрғақшылыққа едәуір төзімділігімен, өте қауіпті ауруларға тұрақтылығымен, өнімділігінің жоғары потенциалымен, биологиялық құнды ақуыздың жоғары мөлшерімен ерекшелінеді, бұл осы дақылдың жоғары жемшөпті картықшылықтарын және азықтық құндылығын анықтайды [3, 4].Тритикале дәнін пайдаланатын салалардың шеңбері өте кең. Ол мал азығы ретінде мал шаруашылығында, сонымен қатар нан пісіру, кондитерлік, спирт өнеркәсіптерінде және басқа да салаларда пайдаланылады. Тритикале дәнінің биохимиялық құрамы көмірсулармен ақуыздардың жоғары мөлшерімен сипатталады. Оның құрамына сонымен қатар майлар, жасұнық және күл элементтер ікіреді. Ақуыз мөлшері бойынша ол тек қарабидайдың дәнінен ғана емес, сондай-ақ жұмсақ бидайдың дәніненде асып түседі [5, 6].Тритикале дәнінің протеині27-28% суда ерігіш, 7-8% тұзда ерігіш және 25-26% спиртте ерігіш ақуыздардан тұрады. Ондағы ауыстырғысыз лизин, валин, лейцин және басқада алмастырылмайтын аминқышқылдарының мөлшері бидай дәніндегіден жоғары, алмаңызды алмастырмайтын аминқышқылы, лизиннің мөлшері бидайдағы мөлшерінене дәуір асып түседі және жүгерідегімен бірдей дерлік. Тритикале дәнінің ¾ салмағы дерлік крахмал, бидаймен қарабидайға қарағанда ондағы амилоза мөлшері төмен (23,7%) [7].Соңғы жылдары селекционерлер тритикаленің жоғары энергетикалық қуаттылы және протеиндік құндылыққа ие, құрамында қоректіліге қарсы заттар жоқ жаңа сорттарын шығарды. Сонда да тритикале әліде азықтандыру үшін тиімсіз компонент болып есептелінеді, себебі зоотехникалық бағалау толық көлемде жүргізілмеген [8].Біздің зерттеулеріміздің мақсаты күздік тритикале дәнінің жемшөптік құндылығын және технологиялық, ұнғатарту-нан пісіру сапаларын бағалау, және тритикаленің жоғары шаруашылықтық-құнды көрсеткіштерге ие сорттарын шығаруға арналған генетикалық көздерін анықтау болып табылады. 3 МихайловаЛ.А., МережкоА.Ф., ФунтиковаЕ.Ю. Разнообразиетритикалепоустойчивостикбуройржавчине // ДокладыРАСХН. – 2009. - No5. – С. 27-29. 4 МихайловаЛ.А., МережкоА.Ф., ФунтиковаЕ.Ю. Генетическийконтрольустойчивоститритикалекбуройржавчине // ДокладыРАСХН. – 2010. - No2. – С. 3-6. 5 КорячкинаС. Я., КузнецоваЕ.А., ЧерепнинаЛ.В. Технологияхлебаизцелогозернатритикале. – Орюл: ФГБОУВПО «Госуниверситет-УНП», 2012. – 177 с. 6 МелешкинаЕ.П., ПанкратьеваИ.А., ПолитухаО.В., ЧирковаЛ.В., ЖильцоваН.С. Качествозернатритикале // Хлебопродукты. – 2015. – No 2. – С. 48-49. 7 КарчевскаяО.В., ДремучеваГ.Ф., ГрабовецА.И. Научныеосновыитехнологическиеаспектыприменениязернатритикалевпроизводствехлебобулочныхизделий // ХлебопечениеРоссии. – 2013. – No5. – С. 28-29. 1. Онгарбаева, Н. Исследование распределения амилолитических ферментов в зерне ржи [Текст] / Н. Онгарбаева, К. Елеукенова, Н. Батырбаева, Ж. Нургожина // Новости науки Казахстана. – 2018. – №3 (137). – С.191-198. 2. Жанабаева, К.К. Исследование гранулометрического состава и качества муки из тритикала казахстанской селекции [Текст] / К.К. Жанабаева, О.Н. Онгарбаева, Л.В. Рукшан // Вестник МГУП. – 2018. – №2(25). – С.65-70 жүктеу/скачать 59,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|