X–тіркесті  рецессивті аурулар

Тұқым  қуалайтын  аурулардың  бұл  түрі  ауруды  тасымалдаушы  -  дені  сау  әйелден 

беріледі, яғни олар да гетерозиготалы ауруды тасымалдаушы болады, жартысы - мутантты 

ген бойынша гомозиготалы ауру ұлдарына беріледі. 

Бұл ауру әйелдерде сирек кездеседі. Х-тіркесті рецессивті аурудың  әйелдерде пайда болу 

а)  әкесі  ауру,  ал  анасы  патологиялық  геннің  гетерозиготалы  тасмалдаушысы  болған  

жағдайда,  әйелдің  гендегі  мутация  бойынша гомизиготтылығынан; 

б)  гетерозиготты  мутацияны  тасмалдаушының  ұлпаларында  Х-хромосоманың  біреуінің 

баланссыз  инактивациясы  (қалыпты  ген  тасмалдаушының  Х-хромосомасының 

инактивациясы); 

в)  X-хромосома  бойынша  толық  не  жартылай  моносомия,  X-хромосоманың  делециясы 

мен транслокациясы. 

Х-тіркесті  рецессивті  ауруға    мысал  ретінде  Дюшен  /Беккер  (OMIM:310200)  үдемелі 

бұлшық еттік  дистрофиясын қарастырайық. 

Үдемелі  бұлшық  еттік  дистрофия  аллельді  генетикалық  нұсқалар  ретінде  (бір  геннің 

әртүрлі мутантты аллельдерінің үйлесуі) клиникалық екі түрде кездеседі: Дюшен үдемелі 

бұлшық  еттік    дистрофиясы  (ДҮБД)  мен  Беккер  үдемелі  бұлшық  еттік    дистрофиясы 

(БҮБД) (OMIM:310200). 

ДҮБД әр жаңа туған ұлға шаққанда популяциялық жиілігі 1:3000-3500, БҮБД – 1:20000-

25000 құрайды. 

Бұл ауру X-хромосомада орналасқан (Xр21) дистрофин генінің мутациясы әсерінен пайда 

болады.  

Ауру  70  %  жағдайда  гетерозиготалы  анасынан  ер  баласына  тұқым  қуалау  арқылы 

беріледі, ал 30 %

ауру  анасының  жұмыртқа  жасушасында 

мутация нәтижесінде 

пайда болады.  

Науқастардың  60-70  %  гендер  аймағының  екі  «ыстық  нүктелерінде»  (5’соңы  (6-19 

экзондары)  және  3’соңы  (40-43  экзондары)  аймақтарында  ірі  делеция  типі  бойынша 

мутациясы  анықталады.  5  %  науқастарда  дупликациялар,  ал  қалғанында-нүктелік 

мутациялар  анықталады. 

ҮБД  екі  нұсқасының  клиникалық  көріністері  мутацияның  ерекшеліктеріне  байланысты: 

ДҮБД    дистрофин  геніндегі  делециялар  көбіне  оқылу    ретінің    ығысуына  алып    келеді, 

трансляцияның  уақытынан  бұрын  терминациясына,  ақуыз  биосинтезінің  тоқтауына, 

аурудың ағымының ауыр болуымен  сипатталады. БҮБД құрылымы (мөлшері кішірейген)  

және қызметі өзгерген ақуыз синтезделеді, аурудың ағымы жеңіл  болады. 

Генмен  кодталатын  ақуыз  (дистрофин)  цитоскелеттің  спектрин/актинді  мембраналық 

ақуыз  тобына  жатады.  Дистрофиннің  негізгі  қызметі  бұлшық  ет  қысқаруында  ұлпаның 

төзімділігі мен созылғыштығын қамтамасыз ету. 

 Дистрофин  болмаса  бұлшық  ет  ұлпасының    мембранасы  бұзылады,  онда  некрозды 

жерлер пайда болады.                                                      

 Аурудың  дамуына  байланысты  бұлшық  ет  ұлпалар  іс  жүзінде  толық  бүлінеді,  оның 

орнын  дәнекер    ұлпалар  басады,  ол  бұлшық  еттің  псевдогипертрофиясына:  созылу  

қызметінің  бұзылуы  немесе  әлсіреуінен олардың көлемінің ұлғаюына  алып  келеді.  

ДҮБД  1-1,5  жас  шамасында  қозғалу  қызметінің    бұзылуымен  көрінеді,  ол  өскен  сайын 

үдей береді.  

Уақыт  өткен  сайын  аурудың  әртүрлі  бұлшық  еттерінің:  балтыр  бұлшық    еттері,  дельта 

тәрізді,  үш  не  төрт  басты    бұлшық    еттердің  псевдогипертрофиясы  дамиды,      кейін 

гипотрофиямен ауысады. 

Патологиялық үдеріс үдемелі түрде жүреді, жамбас бұлшық еттерінен басталып, одан иық 

бұлшық еттеріне өтеді, аяқ пен қол бұлшық еттерін зақымдайды. 

Бұлшық  еттердің  әлсіздігі  омыртқа  жотасының  мен  кеуде  куысының,  табанның 

деформациясына  әкеледі.  Тағы  бір  осы  ауруға  тән  белгі  кардиомиопатия  болып  

табылады. Осы ауруға шалдыққандардың 25-30%  терең  ақыл-ой кемістігіне ұшырайды. 

Аурулар 10-12 жасқа дейін өздігінен жүріп-тұра алады. Өмірінің орташа ұзақтығы 25 жыл. 

БҮБД клиникалық сипаты жағынан БҮБД сияқты, бірақ белгілері одан әлсіздеу, ауру 10-

20  жасында  біліне  бастайды,  бірден  үдеп  кетпейді,  асқынуы  баяу,  мүгедектік  40  жастан 

соң болады, ақыл-ойының  дамуы бұзылмайды. 

Бұлшық  еттік  дистрофиясының  екі  түрінде  де    диагностикалық  белгі  бұлшық  ет 

ұлпаларының  арнайы  ферменті-

креатинфосфокиназалардың

    бесенділігінің    күрт  

жоғарлауы   (ДҮБД – 50-100 есе қалыптан көп) болып табылады. Биохимиялық өзгерістер 

аурудың клиникалық белгілері білінген  дейін де анықталуы мүмкін. 

ДҮБД  /БҮБД  ДНҚ-диагностикалауда  дистрофин  генінің  экзонының  бір  немесе  бірнеше 

делециясын анықтайды. 

Дистрофия  генінде  мутацияның  басқа  типтерін  анықтау  қиын  болғандықтан,  делеция 

анықталмағанда 

ауруға 

диагноз 

қоюда 

науқасты 

клиникалық-генеалогиялық, 

биохимиялық  және  иммуно-гистохимиялық  зерттеу  әдістерімен    зерттеу  мәліметтеріне 

сүйенеді. 

Науқастың  туыстарының    арасындағы  мутантты  геннің  гетерозиготалы  иесін  анықтау  

және  пренатальды  диагностикалау  үшін  ДНҚ  диагностикалаудың  жанама  әдістері 

қолданылады. 

жүктеу/скачать 0,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: