Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыруда инновациялық технологияларды қолдану тиімділігі

Маркушевич А.И.

Республикамызда білім беруді дамыту қазіргі кезде оқытудың дәстүрлі түрінен инновациялық үрдістерге ауысатын өтпелі кезеңінде және «инновация» ұғымы соңғы жылдардың ішінде білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасауы, меңгеруі, қолдануы және таратуға байланысты бір бөлек қызметі тұрғысынан түсіндіріледі.

- «инновация» ұғымының теориялық алғышарттарын негіздеу;

- балалардың танымдық қабілетін арттырудағы қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру жолдары және әдістемелік жүйесін талдау;

- шағын орталықта қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру сабақтарын инновациялық ықпалмен, шығармашылықпен жүзеге асыру.

Альткауз, Грин т.б. авторлар математиканы артық жүктемесіз оқыту қажет деді [2; 5].

Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастырудың ғылыми негізделген дидактикалық жүйесін А.М.Леушина ұсынған еді [10].

Әлемдік математика ғылымына біздің қазақ ғалымдары да зор үлес қосты. Математиканы оқыту мәселесімен А.Байтұрсынұлы бастаған оқымыстылар айналысты. Олардың ішінде М.Дулатұлының «Есеп құралы», С.Қожановтың «Есеп тану құралы», ал бүгінде мектепке дейінгі балаларға математиканы оқыту мәселесін көтерген М.С. Сәтімбекованың еңбектері бірден бір құрал болды.

Арнайы ұйымдастырылған оқыту үрдісі баланың дамуы үшін жағдай құрады деген (Л.С.Выготский) түсінік маңызды болып табылады.

Л.А.Венгер, З.А.Михийлова, еңбектерінде математика сабағында алуан түрлі ойындарды қолданудың тиімділігі атап көрсетілген. Ойын барысында ойлаудың логикалық құрылымын қалыптастыруға ықпал ететін логикалық конструкциялар моделденеді, сондай-ақ математикалық білімді қолдану үшін оңтайлы жағдай құрылады.

Қазіргі педагогикада инновация - білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдерді амалдарды, құралдарды, жаңа тұжырымдарды жасап, оларды қолдану ретінде анықталады.

«Инновация» ұғымына түрліше анықтамалар беріліп келеді. С.И.Ожегов сөздігі бойынша: инновация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық [21].

Қазақстандық педагог ғалымдар Ш.Таубаева мен Қ.Құдайбергенова берген анықтаманы негізге алсақ, «инновация-бұл қойылған мақсатқа жетуде ойға алынған жаңа нәтиже» [27].

Қазақстанның білім беру жүйесінде инновациялық үрдіс кеңінен етек ала бастады. Инновациялық үрдіс – білім беру жүйесін жаңарту және дамыту ғана емес, қоғамның, Қазақстанның өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында жаңа қоғамның, жаңа әлемнің жаңа педагогы қажеттілігінен туындаған үрдіс.

Инновациялық үрдіс-білім беру үрдісіне тұрақты жаңа құраушылар кіргізетін, жүйенің бір жағдайдан екінші жағдайға көшуіне апаратын жаңалық, жаңадан өндірілетін әрекет. Білім беру ұйымдарының жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты қызметінен тұрады. Білімдегі инновациялық үрдістің нәтижесі теория мен практиканың тоғысында пайда болатын - теориялық та, практикалық та жаңалықтарды пайдалану болып табылады. Мұнда білім жүйесіндегі инновация білім мақсатын жаңашылдықты енгізуді көздейді.

Ш.Таубаева өз еңбегінде педагогтардың инновациялық бағыттары ғалымдардың зерттеу аймағына айналғандығын айта отырып, инновациялық үрдіс білім беру жүйесінің жаңару және даму тенденциясы ғана емес, жаңа талап тұрғысынан шығармашылығы мол дара тұлғаны, зерттеуші педагогтың қажет ететін құбылыс деп атап көрсетті.

Инновациялық үрдісте педагог тұлғасы шешуші рол атқарады. Педагогтардың инновацияға, қоғамдағы өзгерістерге психологиялық қарым-қатынасы инновацияны құрудан да маңызды. Өйткені білім беру жүйесіндегі өзгерістерді жетістікпен жүзеге асыру педагогтардың инновацияға деген көзқарасы және оған қатысуға деген дайындық ерешелігімен анықталады [28].

Шағын орталық - мектеп жасына дейінгі балаларға тамыры терең тәрбие өнегесі мен қарапайым білім негізін беретін орта болғандықтан оқу мен тәрбиенің түрлі әдіс-тәсілдерін іздестіріп, инновациялық технологияларды сабақта тиімді пайдаланудың жолдарын қарастырады.

Ал технология, инновациялық технология дегенді қалай түсінеміз? Технология – бұл өнер, шеберлік, іскерлік, белгілі бір қалыпты өңдеу, өзгерту әдістерінің жиынтығы. Инновациялық технология бұрынғы әдістемені жаңаша әдістермен толықтыру деп түсінуге болады.

Инновациялық технологияның негізгі мақсаты – оқытудың тиімділігін, сапасын көтеру және нәтижеге қол жеткізу.

Педагогтың инновациялық іс-әрекетінің белгілері:

- өзінің жеке қасиеттерін еске ала отырып, басқалардың инновациялық тәжірибесін өзгерту, жетілдіру, қабылдау қабілеті;

- жаңа ғылыми идеялар мен басқалардың тәжірибесінен хабардар бола отырып, өз жұмысының нәтижесін ұғыну қажеттілігінен;

- педагогикалық инновацияның жаңа әдістері мен тәсілдерін өз бетінше жасауымен сипатталады.

Инновациялық ізденіс барысында мына жүйе сақталуы керек:

1. 
   Оқу бағдарламаларын оқып үйрену, талаптарын басшылыққа алу.
   
2. 
   Әдістемелік нұсқаулықтарға талдау жасау.
   
3. 
   Балалардың жас және жеке ерекшеліктерін есепке алу.
   
4. 
   Білім беру мекемесінің оқыту құралдарымен жабдықталуы.
   
5. 
   Педагогтың өз мүмкіндігі.
   

Педагогтың инновациялық дайындығын қалыптастыру дегеніміз - әлемдік бәсекеге қабілетті білім беруді жүзеге асыратын жаңа парадигманың қоғамды дамытудағы үлесін арттыру; білім беру жүйесіндегі инновациялық реформаларды жүзеге асыруды жеделдету; білім беру жүйесінде инновациялық өзгерістерді, оқу тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық, коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдалану және т.б.

Педагогтың инновациялық дайындығын қалыптастыру білім беру теориясын түсінуге мүмкіндік беретін философиялық және білім беру тәжірибесінде өзінің идеясын жүзеге асыруға көмектесетін өмірлік бағыттылығы бар әдіснамалық білімдер жиынтығын құрайды [4].

Жоғарыдағы айтылғандарды жүйеге келтіре отырып, инновация ұғымына мынадай қортынды шығаруға болады: инновация - жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі, өзгеріс, жаңа құрал, жаңа әдіс.

Қазіргі инновациялық технологияны қолдану - балалардың ой өрісінің еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, шығармашылық жағдай жасау мақсатында сабақты түрлендіріп өткізуге жол ашады. Сондықтан инновациялық әдіс-тәсілдерді әрдайым іздену арқылы кеңінен қолдану қажет.

1.2. Шағын орталықтың оқу-тәрбие үрдісіне инновацияны енгізудің

қажеттілігі

Инновация – бұл педагогикалық іс-әрекеттің ерекше түрі. Жалпы білім беру тәжірибесінің дамуы мектепке дейінгі мекеменің барлық қызметкерлерінің шығармашылық, инновациялық ізденістерінің көрініс табуына әсер етті. Қазіргі уақытта инновациялық іс-әрекет аясына іс жүзінде мектепке дейінгі мекемелердің басым көпшілігі еніп отыр, инновациялық өзгерістер жүйелілік сипатына ие. Мектепке дейінгі мекемеде инновация секілді құбылыстың жаппай етек алуының себебі неде?

Мектепке дейінгі мекемелердің, ұжымдағы педагогтардың жаңашылдыққа деген оң көзқарасы келесі себептермен анықталады:

• 
  мектепке дейінгі білім берудің өзекті мәселелерінің шешімін белсенді
  

• 
  білім беру үрдісінің нәтижелеріне қанағаттанбау;
  
• 
  қоғамдағы өзгерістен туындаған шығармашылықтағы қажеттілік;
  
• 
  педагогикалық ғылым жетістіктері туралы жоғары деңгейде ақпараттандыру;
  
• 
  инновациялық бағыттағы практикалық тәжірибе [1].
  

Мектепке дейінгі мекемеде, инновацияны көздеген жаңашыл ортаны дамуды көздеген орта дейміз.

Философиялық энциклопедия сөздігінде даму өзгеріс, бағыттылық, заңдылық және қажеттілік тұрғысынан анықталады.

Дамыған мектепке дейінгі мекемелердегі өзгеріс жеңіл желпі жүрмейді, ол нақты мақсатқа жетуге бағытталады. Мәселен, баланың жас және жеке ерекшелігіне бағытталаған жаңа технологияларды қолдана отырып, балалармен жұмыс бағытын ұйымдастыруды өзгертуге болады. Ол үшін осы мәселе төңірегінде әдебиеттерді іріктеп, танысқан жөн және педагогтар оны зерттеу, іс-тәжірибеге енгізу жолдарын ұйымдастырады.

Кез келген педагогикалық ұжым, кез келген педагог инновациялық іс-әрекетті ұйымдастыруға құқылы. Бірақ жаңашылдықты дайындау және ұйымдастыру барысында өзіне нақты міндет алуы тиіс, өйткені кез келген педагогикалық бастаманың нысаны бала екенін ұмытпаған жөн.

Инновациялық ықпалды жүзеге асырудың педагог жұмысының басымдық және перспективалық бағытына қарай өзіндік ерекшелігі болады. Бұл ақиқат, өйткені инновациялық үрдісті басқару кезінде оның дамуы үшін ең маңыздысы педагогтың шығармашылық ізденіс бағытын анықтау болып табылады.

Балабақшада инновациялық жұмыстарды жүргізу үшін ең алдымен педагогтардың кәсіби құзыреттілік деңгейін, олардың инновациялық білімге, тәжірибеге деген қажеттілігін анықтау міндеті тұрады.

Мектепке дейінгі мекеменің оқу-тәрбие ісіне инновациялық ықпал жасау үшін ақпараттық қамсыздандырудың маңызы зор. Осы орайда педагогтарға ақпарат беруді ұйымдастыру формаларын қарастырады. Педагогтардың шығармашылық тобын қалыптастыру және ғылыми-әдістемелік бірлестіктер құру мақсатында белсенді формалар мен әдістерді ұсынады [17].

Дәстүрлі формалар мен әдістерді инновациялық ізденістермен толықтыра отырып, білім сапасын арттыруға болатынын тәжірибелерден көруге болады. Десекте, мектепке дейінгі мекеме жұмысына икемді, балалардың жас ерекшелігіне сай, педагогтың шеберлігін ұштайтын жұмыс бағытын дұрыс таңдау қажет. Инновациялық жұмыс бағытының ерекшелігімен және теориялық негізімен танысу үшін педагогтарды ғылыми жетекшімен және өзара әріптестерімен қарым-қатынас жасай білуге жаттықтырып, қызықтырған мәселесі бойынша нақты, сауатты сұрақ қоя білуге үйрету қажет.

Инновациялық жұмыстарды жүргізу барысында кеңестер, семинар кеңестер өткізіледі. Осы тектес әдістемелік жұмыстар бірнеше айлап жүргізілуі мүмкін. Инновациялық ізденістер қорытындыланып (жылдарға созылатын жұмыстар болады), тәжірибе нәтижелері талданады. Озық педагогикалық тәжірибелер өңделіп, кеңінен таратылады.

Жинақталған тәжірибені бейнелейтін пайымдау қалыптаса бастайды. Бала белгісізден белгіліге, қарапайымнан күрделіге қарай жылжи бастайды. Бір сөзбен айтқанда, бала өз дамуында біртіндеп көтеріле бастайды.

Әрбір жаңа көтерілген баспалдағы оның мүмкіндіктерін кеңейтіп, оларды қолдану тәсілдерін жүзеге асырып, түсініктерін байытады. Жаңамен және бар білім арасында байланыс қалыптаса бастайды. Балада «жүйелеу» пайда болады [14].

Бірақ ақыл ой дамуы белгісізден белгіліге жүрген кезде ғана толық жүзеге асырылады.

Пайда болған түрлі сауалдар баланың белсенді таным әрекетін қажет етеді. Бұл заңдылықтар қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыруда басшылыққа алынады.

«Мектепке дейінгі балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыру» – педагогика ғылымдары жүйесі қатарында, мектеп жасына дейінгі балаларды - бастауыш мектептегі негізгі оқу пәндерінің бірі болып саналатын математиканы меңгеруге және қабылдауға даярлау мақсатында қолданылады. Сонымен қатар қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастырудың мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық және ойлау іс-әрекеттерін, ақыл-ой белсенділігін дамытудағы маңызын, қоршаған ортаны тануда аса маңызды болып саналатын ақыл-ой әрекетінің қалыптасуындағы әсерін зерттеп, зерделеп түсіндіреді.

Шағын орталықта алға қойылатын негізгі міндеттердің бірі баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру болып табылады. Математикалық түсініктерді қалыптастырудағы көзделген мақсат баланың ойлау қабілетін дамыту, еңбек етуге даярлау. Балалардың оқуға зердесіздігі еркіндік беруге негізделген теріс методикалық нұсқаулар салдарынан пайда болады. “Балаларға математика ұнауы тиіс, ал егер ол уысына түссе, оны ұнатуға болады” – деп жазған болатын Латышев деген ғалым. Мектепке дейінгі балаларға білім негіздерін меңгерту қабылдау, сана, сезім, таным әрекеті болып табылады. Ойындар мен жаттығуларды халықтық педагогика элементтерімен ұштастырудың табысты болуы тәрбие іс- әрекетінің мазмұнына, өткізілу түріне байланысты. Шағын орталықта бағдарламалық игерудің негізгі формалары ойын.

Математикалық алғашқы ұғымдарды қалыптастыру сабақтарында, қазақ ақын-жазушылырының ауыз әдебиет үлгілерін – санамақтарды, жұмбақтарды, жаңылтпаштарды, санамаққа лайықты еңбектерін ойынға пайдалануға болады.

Балаларды санауға үйрете отырып, олардың ойлау қабілетін, байқампаздығын, сабаққа қызығушылығын дамытуға үнемі көңіл бөлу қажет.

2. 
   Тәжірибелік эксперимент және оның нәтижелері
   

Қазіргі инновациялық технологияны қолдану - балалар ой өрісінің еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, шығармашылық жағдай жасау мақсатында сабақты түрлендіріп өткізуге жол ашады. Сондықтан технологияның осы тәсілдерін кеңінен қолданып әрдайым іздену жолында жүремін.

Инновациялық іс-әрекет педагогикалық еңбектің өнімділігін сапалы өзгертетін оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үлгілері мен әдістерін құру үрдісіне ықпал жасайды.

Осы жұмыста мектепке дейінгі мекемеде балалардың қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастыру үрдісіндегі инновациялық ықпалдар баяндалды.

Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастырудағы инновациялық технологиялардың тиімділігі теориялық және тәжірибелік тұрғыда қарастырылды.

Бес бөлімді білім мазмұны бойынша дидактикалық ойындар топтамасы жинақталды. Осы ойындарды негізге ала отырып, ҰОІӘ сабақтың нақты жоспары құрастырылды. Осыған орай құрылған сабақ үлгілері ұсынылды.

Негізгі идея шығармашылық жұмыс барысында тексерілді:

- білім беру жүйесіндегі инновацияның теориялық негізі тұжырымдалды

- шағын орталықтың оқу-тәрбие үрдісіне инновацияны енгізудің қажеттілігі айқындалды;

- тәжірибе жүргізіліп, нәтижесі алынды.