Арнаулы бiлiмдендiру министрлiгi
жүктеу/скачать 1,02 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілінің синтаксисі
- Бұл бет үшін навигация:
- Құмарымд
| бітіргенді алмады.
Сапалақ есімдердің тура толыктауыш қызметіңде жалғаулы болу себебі- олардың да, кісі аттарымен жіктеу есімдіктері тəрізді, негізгі синтаксистік қызметінің (негізгі қызметі- анықтауыш, пысықтауыш) ерекше болумен байланысты. Олар (арнаулы анықтауыш, пысықтауыштар) толықтауыштық белгілі-табыс жалғауы жалғануы керек, əйтпесе олар анықтауыш не басқа мүше болып кетеді. Тəуелдік жалғаудағы сөздерде тура толықтауыш қызметінде əрдайымтабыс жалғауына қойылып айтылады: Өмірім балдай балдыраған, Құмарымды қандырған. Көңілімді , көзімді, Өмірімді өзімді Шам-шырақтай жандырған. Тəуелдік жалғауында тұратын сөздердің тура толықтауыш болғанда табыс жалғаусыз жұмсалуының екі түрлі себебі бар: біріншіден, тəуелдік жалғауда тұрған сөздер, басқа сөздерге қарағанда, айтушыға, тыңдаушыға субъектілік грамматикалық белгісі бар сөздер; екіншіден, тəуелдік жалғауда тұрған арнаулы бастауыштың тура толықтауыштық қызметін айқындау үшін жұмсалады. Сондықтан табыс жалғауын жалғап айтсақ, бастауыш болып кетеді. Мысалы: Жолдасымды көрді – жолдасым көрді; қарындасын алдырды- қарындасы алдырды. Мағынасы абстракт туынды зат есімдерде толықтауыш кызметінде көбінесе жалғаулы болады: Сол өсекті басатын шындықты ашып айтуға жүздері шыдаған жоқ. Алдында мынадай анықтауыштары бар зат есімдер тура толықтауыш қызметінде жалғаулы болады: а) Мына, ана, осы, бұл, анау, мынау, санау сияқты сілтеу есімдіктері сөйлемде толықтауыштардың анықтауышы болғанда, олар заттың көлемдік сапасы болады. Олар тура толыктауыш болған заттардың басқа заттардың басқа заттардан оқшауланған даралық белгісін де білдіреді. Ондай анықтауышы бар тура толыктауыштардан бұрын бір деген белгісіздіктің белгісі тұрса да, олар жалғаусыз айтылмайды: Осы каналды қазып бітірейік. ə) Мекендік ұғымды білдіретін анықтауышы бар зат есімдер. Ондай анықтауыштар жатыс жалғаулы сөзге ғы- гі қосымшасы жалғанып не жатыс жалғаулы сөзді –ған-ген, қан-кен тұлғалы өткен шақтық есімше меңгеріп жасалады. Сөйтіп, алдыңғылар мекендік мағынадағы дара анықтауыш болады да, тура толықтауыш болып тұрған заттың мекендік белгілігін айкындап тұрады. Ондай анықтауышы бар тура толықтауыштар да жалғаусыз айтылмайды деуге болады: Қорқытты анам, таңырқатты жүктеу/скачать 1,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|