Ассоциации «общенациональное движение «бобек» конгресс ученых казахстана

SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD: 
CHALLENGES OF THE XXI CENTURY"
 
ASTANA, KAZAKHSTAN, FEBRUARY 2023 
53 
ӘОЖ 81-42 
ЕРТЕГІ ДИСКУРСЫ ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ РЕТІНДЕ 
Жүнісқали Әсия Қайырқызы 
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті,
Астана, Қазақстан
 
Аннотация.
Қазіргі таңда дискурс мәселесі лингвистикада, әлеуметтануда, 
философияда, саясаттануда, психологияда, мәдениеттануда және т.б. салаларда өзекті 
тақырыпқа айналды. Ертегі - поэтикалық халық шығармашылығының ең көп таралған 
және бай жанрларының бірі. Ертегі дискурсын зерттеудің өзектілігі тілдің дискурстық 
аспектілеріне деген қызығушылықтың артуымен, ертегі дискурсының дискурстың 
ерекше түріне жататындығымен және ертегі дискурсы жанрының басқа дискурс 
түрлерінен ерекшелігі мәселесінің аз зерттелгенімен түсіндіріледі. Ғылыми мақала 
ертегі дискурсының зерттелу тарихын талдауға арналған. 
Тірек сөздер:
 дискурс, ертегілер, ертегі дискурсы, мәтін, фольклор, жанр. 
ХХ ғасырдың 60-жылдары бастау алған дискурс теориясының қалыптасуына дейін 
бұл терминнің семантикалық параметрлерін анықтауға бірнеше рет талпыныстар 
жасалғаны сөзсіз. Айта кету керек, «дискурс» сөзі француз тілінен шыққан және сөзбе-сөз 
«диалогтық сөйлеу» деп аударылады. Бұл – анықтама дискурс ұғымының алғашқы және 
ең көп қолданылатын түсіндірмесі. 
Ежелгі тарихта дискурс сөзі грек тілінде διεξοδος – «жол, мазмұндау, әңгіме»; латын 
тілінде discoursus – «әңгіме, дәлел» деген мағынаны берген. Якоб Вильгельм Гриммнің 
1860 жылғы «Deutsches Woerterbuch» неміс тілінің сөздігі «дискурс» терминінің келесі 
анықтамаларын береді: 1. «әңгіме, диалог», 2. «сөйлеу, дәріс» [1, 718]. 
 
Қазіргі 
уақытта 
дискурс 
философияда, 
әлеуметтануда, 
лингвистикада, 
әдебиеттануда, мәдениеттануда, этнологияда және басқа да ғылымдарда белсенді 
қолданылатын көп мағыналы ұғым болып табылады. «Дискурстың» жалпы қабылданған 
және жан-жақты анықтамасы болмағандықтан, зерттеушілер бұл ұғымды әр түрлі 
түсіндіреді.
«Дискурстың» ең тараған және толық анықтамасы мәтін лингвистикасының негізін 
қалаушылардың бірі Т.А. ван Дайкқа тиесілі. Ғалым «дискурсты» белгілі бір кеңістіктік-
уақыттық контексте коммуникативті әрекет процесінде сөйлеуші мен тыңдаушы арасында 
болатын коммуникативті оқиға ретінде анықтайды. Тар мағынада бұл термин 
коммуникативті әрекеттің сөйлеу немесе жазбаша өнімі ретінде түсіндіріледі [2].
Бастапқыда мәтінді зерттеуге бағытталған зерттеулерді жүзеге асыру кезінде зерттеу 
объектісін терминологиялық анықтау тақырыбында көптеген даулар туындады. «Мәтін 
лингвистикасы» ұғымы бірқатар ғалымдарға дәл, нақты емес болып көрінді. Сондықтан 
кейбір еңбектерде «мәтін лингвистикасы» термині «дискурс» терминімен ауыстырылды. 
Терминнің семантикалық өрісі біртіндеп кеңейе түсті.
Кейін 1978 жылы «Мәтін лингвистикасы терминдерінің қысқаша сөздігінде» 
дискурстың мынадай анықтамалары беріледі:
1) жазбаша немесе ауызша сөйлеу туындысы;
2) мәтіннің ауызша-ауызекі нысаны;
3) үйлесімді мәтін;
4) диалог;
5) мағынасы бойынша өзара байланысты мәлімдемелер [3, 480]. 
 

жүктеу/скачать 1,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: