Атты Республикалық ғылыми конференция материалдарының жинағы 4 сәуір 2022 жыл

161
- оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру, оларды химия сабақтарында алған 
білімдерінің таңдалған мамандыққа тікелей қатысы бар екендігіне сендіру және олардың өндірістік 
қызметінде пайдалана алу қабілеттерін қалыптастыру; 
- Оқушыларды химия ғылымының құрылыс материалдарын жасаудағы және оларды 
өндірісте қолданудағы негізгі жетістіктерімен таныстыру; 
Осындай міндеттерді алға қоя отырып мектептің стандартты білім беру бағдарламасынан да 
алшақтамауға тырыстым, кез келген тақырыпты барынша мамандықпен ұштастыру басты 
мақсаттарымның бірі де бірігейі болды. Мысалы, тоғызыншы сыныпта бейорганикалық химия 
бөлімінде біз "азот топшасының элементтері" тақырыбын өтеміз, мұнда казеин желімін, 
эмульсияларды жасау үшін аммиакты қолдануға назар аударамыз. Фосфордың оттекті қосылыстары 
туралы айта отырып,оқушылардың назарын фосфор оксиді (V) Р
2
О
5 
бояу пленкасының бу 
өткізгіштігін анықтау үшін қолданылатынына аударамыз. Сонымен қатар тоғызыншы сыныпта 
оқылып спиральды оқыту жүйесімен оныншы сыныпта да оқытылатын "Көміртек топшасының 
элементтері" тақырыбы пәннің кәсіби бағыты тұрғысынан ең қызықтыты тақырыптардың бірі. Бұл 
Физика, Материалтану, Арнайы технологиялар пәндерін оқытумен тығыз байланысты. Бұл топшаның 
элементтері құрылыс саласында қолданылатын көптеген қосылыстарды құрайды. Көміртектің 
аллотропты модификацияларын қарастырған кезде оқушылар графит сұр пигменттерге жататынын 
еске түсіреді, ол барлық түрдегі түстерді алмастырғыш ретінде құрастыруда қолданылады. Сонымен 
қатар, графит қыздырылатын металл беттерін сүрту үшін де қолданылады, осылайша олардың беті 
жылтыратылған болады. Графиттің бұл қолданысы құрылыс профилінің топтары үшін ғана емес, 
сонымен қатар металлургтер, автомеханиктер және зергерлер үшін де маңызды. Жоғары оқу 
орындарында оқытылатын материалтану курсында оқушылар САЖ туралы түсінік алады. Қара түсті 
болғандықтан «қара пигмент» деп те атайды. Көміртек оксидтерін зерттеу кезінде біз құрылыс 
жұмыстарындағы СО
2
рөлін көрсетеміз. Көмір қышқылының тұздарын қайталай отырып, біз нақты 
мысалдармен құрылыс материалдары ретінде тұздардың кеңінен қолданылуын суреттейміз. Мысалы, 
бор праймерлердің, шыбықтардың, пасталардың, әк бояу ерітінділерінің, желімдердің ажырамас 
бөлігі болып табылады. Микрокристалды құрылымы бар мәрмәр жоғары қаттылыққа ие, жақсы 
кесілген, жылтыратылған. Осы қасиеттеріне орай ол метро станцияларын, ғимараттардың интерьерін, 
сантехниканы безендіру үшін құрылыс саласында кеңінен қолданылады.
Сонымен қатар "Силикат өнеркәсібі" бөлімінде кремнийдің оттекті қосылыстарына көп мән 
беріледі. Кремний қосылыстарын зерттеуді біз құрылыс ісінде құм, саз, асбест, ағаш ұстасында кварц 
пен 
карборундты 
қолданумен 
байланыстырамыз. 
Тағы 
да 
тереңірек 
тоқталатын 
тақырыптарымыздыңң бірі - натрий мен калийдің еритін әйнекті алу процесіндегі қолданысын
қарастырамыз. Оқушылар бояу жұмыстарында негізінен калий әйнегі қолданылатынын білуі керек, 
өйткені . натрий әйнегін қолданған кезде боялған бетінде ақ дақтар пайда болады. Бұл тақырып 
керамика, фаянс және фарфордың құрамы мен қасиеттерін қарастыратын керамиктер үшін де өте 
маңызды. Қазіргі заманғы маңызды құрылыс материалы – цементті көбірек яғни екі сағаттық 
тақырып көлемінде қарастырамыз. Материалтану курсында цементтер мен бетондарды зерттеуге 
үлкен мән беріледі. Бірақ біз цементтің химиялық құрамын, оның негізгі компоненттерін, оны 
құрылыста қолдануға негізделген қасиеттерді қарастырамыз.
Сондай-ақ "Металдар. Қорытпалар", "Металлургия". Na, K, CA, Al, Fe және т.б. 
қосылыстарымен барлық құрылыс және автотехника мамандықтарының болашақ жұмысшылары 
тәжірибеде үнемі кездеседі. Сондықтан да бұл тақырыптарға тоқталмау мүмкін емес. Химия пәнін 
материалтану ғылымымен байланысын орнатуға арналған бай материалдардың бірі де бірегейі 
кальций қосылыстары болып табылады. СаО-кальций оксиді-бұл әктастың негізгі құрамдас бөлігі, ол 
құрылыста әртүрлі түрлерде кездеседі: тез әк, ұнтақталған әк, мамық әк және тағы да басқа әктің 
түрлері. Химия сабақтарында әк сөндіру және оны "алу" процесі егжей-тегжейлі қарастырылады, 
реакция теңдеулері жазылады. Гипс кальций қосылыстарына жатады. Бұл материал болашақ 
құрылысшылар мен суретшілерге ғана емес, керамиктерге де қажет. Құрылысшылар үшін алебастр 
(құрылыс гипсі) да өте маңызды болып табылады.
Құрылыс саласымен қатар металлургиялық процестерді зерттеу бөлімінде барлық ағаш 
өңдеу машиналары, станоктар, бұрандалар, болттар, ілмектер және т.б., жиһаз аксессуарларының 
едәуір бөлігі, автомобиль бөлшектері, қол құралындағы бөлшектер қара және сирек түсті 
металдардан, шойын мен болаттан жасалғанына ерекше назар аударамыз. Алюминийді тақырыбын 
қамтыған кезінде құрылыста және жиһаз өндірісінде қолдану ауқымы бойынша алюминий түсті 
металдар арасында бірінші орын алатындығын атап өтеміз. Ол таза және қорытпалар түрінде 
қолданылады. Химия пәні тек құрылыс бейініндегі балаларға ғана емес, автомеханиктерге де 

162
маңызды және қажет деп ойлаймын сондықтан осы мамандықты игеруге деген құлшыныстарын ашу 
мақсатында да бірнеше сабақтар дайындадым. Мысалы, "оксидтер" тақырыбын қайталаған кезде 
білім алушылар келесі сұрақтарға жауап береді: Неліктен көміртегі (II) (СО), азот және күкірт 
оксидтері ауаны ластайды? Қандай қасиеттері оларды ауа ластағыштар қатарына қосады? (Жауап - 
бұл заттардың улылығы). Автокөліктерді шығаратын улы заттарға мысалдар келтіріңіздер: (Қорғасын 
қосылыстары, күкірт оксидтері, СО, азот оксидтері, альдегидтер және т. б.) студенттер проблемалық 
жағдайға тап болады: автомобильдердің пайдаланылған газдарындағы улы заттардың құрамын қалай 
азайтуға болады, ол үшін не істеу керек? – деген сияқты сұрақтар топтамасына жауап беру арқылы 
біршама жауаптар ала алады деп ойлаймын. Мұнайды айдау арқылы электр оқшаулағыш 
материалдарды (минералды майларды) алу технологиясын түсіндіру кезінде білім алушылар физика 
курсынан алған білімі қолданылады және олармен мұнайдың химиялық құрамы мен өңдеу әдістері 
туралы сабақ жүргізіледі.Сол сияқты полимерлерді (полиэтилен, полистирол, поливинилхлорид және 
т.б.) зерттеу сабақтары жүргізілуде, оқушыларға полимеризация және поликонденсациялық 
органикалық диэлектриктер, олардың сипаттамалары, құрылыста және электротехникада қолдану 
салалары туралы таныс материалдар байланыстырылды. Мамандыққа байланысты тақырыптарды 
оқу кезінде білім алушыларға баяндамалар, рефераттар, жеке жобаларын дайындау, ғылыми-
практикалық конференциялар өткізу сияқты жұмыс түрлерінің тиімділігін ескере отырып, білім 
алушыларға тақырыптар алдын ала ұсынылатын тақырыптарым төмендегідей болды: 
Химия және құрылыс
Оксидтер мен тұздар құрылыс материалдары ретінде қолданысы 
Суспензиялар мен эмульсияларды құрылыста қолданылуы; 
Құрылыстағы силикат өнеркәсібі; 
Цемент өндірісі; 
Керамика; 
Құрылыстағы кальций қосылыстары; 
Көп қырлы кальций карбонаты: табиғатта, өнеркәсіпте, тұрмыста; 
Құрылыста полимерлердің қолданылуы; 
Көмірсутек шикізатының химиясы және менің болашақ мамандығым және т. б. 
Осындай біршама тақырыптарды қамтыған қосымша курсымның мазмұнын ашу үшін 
қазіргі жаңа технологияларды сабақ барысында қолданудамын әсіресе топтық жұмыстардың алар 
орны ерекше.
Өз тәжірибе жұмыстарымды қорытындылай келе химиялық білімнің кәсіби мамандыққа 
бағытталуы дағды мен іс әрекет негізінде өздігінен ізденетін,өздігінен шешім қабылдайтын,нарық 
заманында өмір сүріп,адал еңбектенетін,бәсекелестікке қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыруға 
септігін тигізеді деп сенемін. 

жүктеу/скачать 12,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: