Атты Республикалық ғылыми конференция материалдарының жинағы 4 сәуір 2022 жыл
жүктеу/скачать 12,12 Mb. Pdf көрінісі
|
collection-of-the-conference-chemistry
| Жұмыс мақсаты:
Тұрмыстық химия құралдарының жапсырмасын талдау арқылы құрамын зерттеу. Міндеттері: 1. Оқушының химия пәніне қызығушылығын арттыру. 2. "Тұрмыстық химия" ұғымын, Тұрмыстық химияның жіктелуі мен ең танымал құралдарын қарастыру. 3. Тұрмыстық химия құралдарының құрамындағы ең қауіпті зиянды заттарды саралау. 4. Жапсырма бойынша тұрмыстық химия құралдарының құрамын талдау арқылы адам денсаулығына әсерін саралау . 5. Тұрмыстық химия құралдарын пайдалану бойынша ұсыныстарды тұжырымдау. Менің жұмысымның маңыздылығы-оның нәтижелерін балалар да, олардың ата-аналары да қолдана алады, өйткені олардың барлығы күнделікті өмірде тұрмыстық химия құралдарын пайдаланады. Тұрмыстық химия (ағылш. household chemicals) - үй шаруашылығында жиі кездесетін және қолданылатын азық-түлікке жатпайтын химиялық заттар, киім-кешек, үй-жайлар, автомобильдер, ыдыс-аяқтар және сол сияқтылар. Тұрмыстық химиялық заттарға дәстүрлі түрде дезинфекторлар, репелленттер және басқа химиялық заттар кіреді, олар белгілі бір беттерді тазартуға, зиянкестермен күресуге және жалпы гигиеналық қажеттіліктерге арналған.PF бояуы, майлы және су негізіндегі. Қазақ халқы да тұрмыс химиясын ерте уақыттан өз қажетіне кең пайдалана білген. Мысалы, өсімдік тамырларынан бояғыш компоненттерді бөліп алып, мақта мата, жүн және ағаш бұйымдарын бояу; қаратікен тұзбен ауыз шайып, жағымсыз иісті кетіру; қайың қабырғасынан сағыз жасап тісті тазарту, жұпар иісті өсімдіктердің көрпелер мен киімшектердің арасында сақтау, аяқ киім-дерді майлау, жылтырататын, күл мен сары балшық қоспасыменен тазалау, айранмен шашты жуып, оған жұмсақтық және жылтырату қасиетін беру. Әрине, бұл ата - бабалардан кейінгі ұрпақтарға жеткен тұрмыс химиясының кейбір элементтері ғана. Қазіргі уақытта ғылыми – техникалардың жетістіктердің нәтижесінде тұрмыс химиясы зор қарқынмен дамып, жаңа сапаға көтеріліп отыр. Бірақта жаңа сапа қаншалықты сапалы және денсаулыққа зиян екені алаңдатуда.[1] Соңғы жүз жылда жүздеген мыңға жуық жаңа химиялық заттар қолданыла бастады. Бұл химиялық заттар ауаға, топыраққа, суға және тағамға енеді. Олардың салыстырмалы түрде аз бөлігі 164 адам денсаулығына әсер ету үшін тексеруден өтті. Бірақ, белгілі болғандай, тексеруден өткендердің көпшілігі қатерлі ісік пен басқа аурулардың дамуына ықпал етеді. Тұрмыстық жуғыш заттар-жер үсті суларын ластаудың ең үлкен көздерінің бірі. Ағынды сулармен бірге жуғыш заттар Ағынды суларды тазартып, оларды жер үсті суларына жіберетін тазарту қондырғыларына түседі. Алайда, тазарту қондырғылары зиянды химиялық заттарды толығымен жоя алмайды, ал тазарту қондырғылары жоқ шағын қалалар мен ауылдарда олар тікелей өзендер мен көлдерге түседі. Тұрмыстық химияның қоршаған ортаға қауіпті элементтерінің бірі-фосфаттар, беттік- белсенді заттар және канцерогендер.Фосфаттар кір жуғыш ұнтақтарға қосылады, бұл судың қаттылығын төмендетеді және жуғыш заттың әсерін күшейтеді. Су қоймаларында олар балдырлардың өсуіне әсер етеді. Көк-жасыл балдырлардың көптігі судың ішу сапасын нашарлатады, оған әртүрлі дәм мен иіс қосады. Лас ауыз су туа біткен жарақатқа әкеледі, өмір сүру ұзақтығын төмендетеді. Сондықтан жуу ұнтақтарындағы фосфаттарға көптеген елдерде 10-20 жылдан бері тыйым салынған. Қоршаған ортаға және адам денсаулығына зиян келтіретін тағы бір зиянды компоненті- анионды беттік-белсенді заттар (А-ПБЗ). Суда А-беттік белсенді заттардың аз концентрациясы болса да, балдырлардың өсуі тоқтайды, тұрақты көбік пайда болады, бұл су объектілері мен қоршаған жерлердің тұрғындарына зиянды әсер етеді. Адамдарда иммунитеттің бұзылуы, аллергия, мидың, бауырдың, бүйректің, өкпенің зақымдалуы мүмкін. Фосфаттар тері арқылы А-ПБЗ енуін күшейтеді және осы заттардың тіндердің талшықтарына жиналуына ықпал етеді.[2] Тұрмыстық химия шығаратын канцерогендердің көпшілігінде адамға әсер ету сипаты толығымен зерттелмеген. Бұл ДНҚ тұтастығына әсер ететін және қатерлі жасушалардың қалыптасуы мен көбеюіне ықпал ететін заттар.Әркімнің борышы-қоршаған ортаға қамқорлық жасау және экологиялық таза өнімді күнделікті өмірде пайдалану Шет ел ғалымдарының зерттеулеріне сүйенетін болсақ, Норвегиядағы Берген университетінің зерттеушілері 22 жыл бұрын бастаған экспериментке 6235 адам қатысты. Олардың барлығы аптасына бірнеше рет үй-жайларды үнемі тазалап отырды: пәтерлері мен үйлері немесе тазарту компанияларында және жеке жалдауда жұмыс істеді. Эксперимент барысында ғалымдар күтпеген нәтижелерге қол жеткізді: тазарту неғұрлым жиі жүргізілсе, оны жүргізушілерде тыныс алу аурулары жиі кездеседі. Зерттеушілер ынталы үй шаруасындағы әйелдерде бронх демікпесінің даму ықтималдығы 40% артқанын анықтады. Тұрмыстық химиялық заттардың ең кішкентай бөлшектері, спрей немесе тазартқыш крем болсын, өкпеде жиналып, шырышты тітіркенуді және оның кейінгі деформациясын тудырады. Остин Свонс зерттеу авторларының бірінің тұжырымы бойынша "Тазарту құралдарындағы химиялық қосылыстар тыныс алу жолдарының шырышты қабаттарына түсетіндіктен, жергілікті тітіркену, гиперемия, ісіну басталады. Нәтижесінде өкпе көлемі азаяды, дененің бүкіл тыныс алу жүйесінің жұмысы бұзылады",. Ғалымдар үнемі тазалаудың зиянын күнделікті темекі шегумен теңестіреді. "Бұрын ешкім пәтерді тазарту темекі шегу сияқты қауіпті болуы мүмкін деп ойлаған жоқ. Зерттеу нәтижелері бойынша үй шаруасындағы әйелдер күн сайын 20-10 жыл бойы 20 темекі шегетін сияқты", — дейді Свонс. Сарапшылардың пікірінше, дезинфекциялық заттарды қолдану принципі қатал, өйткені олар адам денсаулығына теріс әсер етеді. "Егер тазартқыштың белсенді заты микробтар мен вирустарды өлтірсе, онда біздің ағзамызда оның бөлшектері баяу жиналады. Денедегі тұрмыстық химия компоненттерінің белгілі бір концентрациясына қол жеткізу әр түрлі ақауларға әкелуі мүмкін", - деді ММУ Органикалық химия кафедрасының профессоры RT-ге берген сұхбатында. М. В. Ломоносов Валерий Петросян. Зерттеу нәтижелері бойынша ғалымдар тағы бір қызықты үлгіні анықтады: экспериментке қатысқан ер адамдардың денсаулығына үнемі тазалау ешқандай зиян тигізбеді. "Мүмкін, ерлердің өкпесі тазартқыш химикаттарға теріс әсер етпейді. Сонымен қатар, алдыңғы зерттеулер көрсеткендей, ерлер денесі әртүрлі ынталандырулардан, соның ішінде темекі түтіні мен ағаш шаңынан аз зардап шегеді", — дейді Свонс. Бұл ретте 20 жылдан астам тұрақты тазалаудан кейін зерттеуге қатысқан әйелдердің 13,6% - ында астма дамыған. Норвегиялық ғалымдар өндірушілерді тазартқыштардың жапсырмаларына олардың құрамында аммиак және хлор сияқты тыныс алу жүйесі үшін қауіпті заттардың бар-жоғы туралы 165 жазуға шақырды. Бұл ретте зерттеушілер ескертпесі бойынша жуынатын бөлмеде ғана тұрмыстық химия құралдарын қолдануды ескертті . Зерттеуші Валерий Петросян қорытындысы бойынша ."Тұрмыстық химия құралдарын қолданарда бірнеше ережелер сақталу қажет. Үй тазарту жұмысында қажеттілік туындалғанда қолдану, ең арзанын алмау және жиі қолданбау ", ескеруіміз қажет. [3] Әр түрлі тазартқыштар мен жуғыш заттардың құрамында беттік-белсенді заттар (беттік- белсенді заттар), қышқылдар, сілтілер, ферменттер, ағартқыштар, абразивтер, хош иістер, сонымен қатар ұшпа органикалық қосылыстар бар. Үйде осы препараттардың болуы атмосфераны жақсартуға ықпал етпейді. Мәселе мынада, тұрмыстық химия синтетикалық болғанымен, оның негізгі компоненттері биологиялық агрессивті, өйткені олар тазарту және дезинфекциялау үшін қолданылады Күнделікті балалардың қолданысындағы тұрмыстық химия құралдарының құрамын талдайтын болсақ.Мынандай зиянды заттарды табуға болады: 1) парабендер-теріге оңай еніп, ішінен зиян келтіреді; 2) фталаттар-организмнің репродуктивтік функциясына теріс әсер етеді; 3) хош иістер – аллергиялық реакциялар тудыруы мүмкін; 4) титан диоксиді - ағзаға уытты әсер ете отырып, тері арқылы лимфа жүйесіне оңай енеді; 5) триклозан-кейбір пасталар мен тазалағыш заттарға қосылған Бактерияға қарсы агент, қоршаған ортаны қатты ластайды; 6) алкилфенол этоксилаты - эндокриндік бездер жұмысының бұзылуына әкелуі мүмкін; 7) тез өзгеретін органикалық қосылыстар туолен (неврологиялық бұзылулармен және дамудың кідірісімен баланың туылу қаупін тудырады) және ксилен (туа біткен ақаулар тудыруы мүмкін). Бұл заттар пайдалану кезінде ғана емес, сақтау кезінде де зиянды; 8) калий, кальций, натрий фосфаттары-аллергиялық реакцияларды, дерматологиялық ауруларды, тыныс алу жолдарының зақымдануын тудыруы мүмкін; 9) Натрий гипохлориті-тыныс алу жолдары мен көздің зақымдануы; 10) нитробензол-балаларда туа біткен ақаулардың себебі болуы, құсу, ентігу, терінің түссіздігін тудыруы мүмкін; 11) фенолдар мен крезолдар өте улы, бас айналуды, диареяны, бүйрек пен бауыр функциясының бұзылуын, есін жоғалтуды тудырады [4]. Тұрмыстық химия құралдарының құрамындағы зиянды заттарды анықтау үшін олардың жапсырмаларын талдасақ болады. Талдау үшін «Жамбыл облыстық дарынды балаларға арналған IT лицей – интернаттың» оқушыларының үйде күнделікті қолданатын тұрмыстық химия құралдарын қарастырдық . Кесте 1.Заттаңбалар бойынша тұрмыстық химия құралдарының құрамын талдау нәтижелері Тұрмыстық химия құралдарының атауы Құрамындағы зиянды заттар А- ББЗ Уытты Хош иістендіргіштер ж ұм са рт қыш Шкала 1-10 бойынша қауіпсіздігі м ұн ай х им иясы таби ғи к ұр ам ко нсе рван тт ар бо яғыштар басқ ал ар си нт ет ик ал ық таби ғи Жуғыш заттар Fairy + (5- 15%) - + + + + - жүктеу/скачать 12,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|