Атты Республикалық ғылыми конференция материалдарының жинағы 4 сәуір 2022 жыл

294
маңызды рөлдердің бірін алады. Күнделікті кәсіптік практика позициясынан өзінің теориялық 
базасын үнемі рефлексивті шолу мұғалімнің өз кәсіби саласында сауатты болуына мүмкіндік береді. 
Құзіреттілік – белгілі бір пәндік қызмет саласында тиімді шешімдер қабылдау мүмкіндігін 
қамтамасыз ететін білімді ұйымдастырудың ерекше түрі. Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің 
құрамдас бөліктері: 
- мотивациялық-ерікті компонентке мыналар кіреді: мотивтер, мақсаттар, қажеттіліктер, 
құндылықтар, жеке тұлғаның кәсіптегі шығармашылық көрінісін ынталандырады; кәсіби қызметке 
деген қызығушылықты білдіреді; 
- функционалдық компонент жалпы жағдайда мұғалімге белгілі бір педагогикалық 
технологияны құрастыру және жүзеге асыру үшін қажетті педагогикалық іс-әрекеттің әдістері 
туралы білім түрінде көрінеді; 
- құзыреттіліктің коммуникативтік құрамдас бөлігі өз ойын анық жеткізу, сендіру, дәлелдеу, 
дәлелдер құрастыру, талдау, пайымдауларды жеткізу, ұтымды және эмоционалды ақпаратты жеткізу, 
тұлғааралық байланыс орнату, өз әрекетін әріптестерінің іс-әрекетімен үйлестіру, оңтайлы таңдау 
қабілетін қамтиды. әртүрлі іскерлік жағдайларда қарым-қатынас стилі, диалогты ұйымдастыру және 
қолдау; 
- рефлексиялық компонент өз іс-әрекетінің нәтижелерін және өзінің даму деңгейін, жеке 
жетістіктерін саналы түрде бақылау қабілетінен көрінеді; шығармашылық, ынталылық, 
ынтымақтастыққа бағдарлану, интроспекцияға бейімділік сияқты қасиеттер мен қасиеттерді 
қалыптастыру. Рефлексиялық компонент тұлғалық жетістіктерді реттеуші, адамдармен қарым-
қатынаста тұлғалық мағыналарды іздеу, өзін-өзі басқару, сонымен қатар өзін-өзі тануға, кәсіби өсуге, 
біліктілікті арттыруға және жеке жұмыс стилін қалыптастыруға ынталандыру болып табылады. 
Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің бұл сипаттамаларын жеке-жеке қарастыруға болмайды, 
өйткені олар интегративті, біртұтас сипатқа ие, олар тұтастай кәсіби дайындықтың жемісі болып 
табылады. Мұғалімнің кәсіби тәжірибесін түсінуінде де рефлексияның рөлі зор, өйткені тәжірибенің 
өзі емес, одан туындайтын ой пайдаланылады. Маманның тәжірибесі мен оның рефлексиясын 
біріктіру кәсіби дағдыларды дамытудың кілтін береді: «тәжірибе + рефлексия = даму». Нәтижесінде 
мұғалімнің кәсіби шындық мәселелеріне «сезімталдығы» артады, оның практикалық ойлауының 
әлеуеті авторлық стратегиялармен (өзіндік ойлау қабілеті, өзіндік ерекшелігі) байытады. ең тиімді 
шешімдер. 
Мұғалімнің кәсіби тәжірибесін рефлексиялық талдау мәдениетін меңгеруі оның кәсіби және 
тұлғалық жетілуіне ықпал етеді, т.б. дана ұстаз. Дана адамның қасиеттеріне байқағыштық пен 
қабылдау қабілеті, құбылыстардың мәнін көре білу және қиын кәсіби жағдайларда орынды шешім 
қабылдай білу; кез келген ақпаратқа ашық болу және әртүрлі көзқарастармен келісу; басқа 
адамдардың проблемаларын түсіну және қабылдау; пайымдаулар мен бағалауда категориялық 
болмау, кез келген білімді, соның ішінде өз білімін бағалауда сыни көзқараспен қарау. Дана адамға 
сұрақ-жауап білім түрі тән, онда ой толғау сипатына ұқсас күмәнді сезімнің салмағы жоғары. Ұстаз 
және даналық: әлеуметтік мағынада – ұғымдардың күтілетін байланысы. Кәсіби практикалық 
мағынада ұстаздың өмір бойы алдына қойып, қол жеткізетін мақсаты. 
Рефлексия мұғалімнің кәсіби және тұлғалық өсуінің қуатты катализаторы болып табылады. 
А.А.Бизяеваның пікірінше, мұғалімнің рефлексиясы: 
- мұғалімнің кәсіби ойлауында және өзіндік санасында; 
- оқушымен тәрбиелік қарым-қатынаста; 
- мұғалім бейнесін жасауда; 
- мұғалім тұлғасының кәсіби деформациясының алдын алуда. 
«Танымдық қызығушылықты қалыптастыру химия сабақтарында және сыныптан тыс 
жұмыстарда ақпараттық-коммуникациялық құралдардың көмегімен технологиялар», әрқашан 
әдістерді табуға тырысады, әдіс-тәсілдері оқушыны қызықтыру, оның танымдық қабілетін 
белсендіру әрекеттер, өзіңізге қажеттілік тудыру оқу. Танымдық қызығушылықты педагогикалық 
деп қарауға болады оқу әрекетімен бақыланатын шұғылдану жағдайы [3]. 
Танымдық әрекет – субъектінің саналы әрекеті, шындықтың заттары мен құбылыстары 
туралы ақпарат алуға бағытталған шындық, сонымен қатар нақты білім [2]. 
Оқушылардың сабақтағы танымдық белсенділігін арттыру мүмкіндік беретін рефлексия 
сияқты әдісті қолдану қажет. Оқу үдерісіне оқушылардың көзімен қарау. Және соңғысында 
педагогикалық тәжірибеде рефлексияға көп жылдар беріледі назар аудару. Дегенмен, тәжірибе 
көрсеткендей, бұл әдістің әлеуеті толық қамтылмаған, негізінен мұғалімдер пайдаланады . 
Оқушының эмоционалдық күйді түсіну үшін рефлексияның әртүрлі әдістері , оның динамикасын 

295
сабақ барысында немесе білім беру кезінде қадағалаңыз . Бұл ретте мүмкіндік беретін рефлексияның 
мәні мұғалімнің өзін қалай қабылдайтынын, субъективті құндылығын бағалау сабақта өтілетін оқу 
материалы немесе оқушының өзі қалай өзінің пәнді меңгерудегі жетістіктерін немесе жеке басын 
бағалауы , дамуы. 
«Рефлексия» сөзі латынның рефлексиосынан «қайтару» деген сөзден шыққан «артқа». Шетел 
сөздерінің сөздігі рефлексияны рефлексия деп түсіндіреді, адамның ішкі күйі, өзін-өзі тануы туралы. 
Сөздік Орыс тілі рефлексияны интроспекция деп түсіндіреді. Педагогика – педагогикалық бекіту 
процесі мен нәтижесі адамның даму жағдайы, өзін-өзі дамыту процесі және себептері [3]. 
Рефлексияның келесі түрлері бар: 
1. Көңіл-күй мен эмоционалдық жағдайдың рефлексиясы. Бұл түрі сыныппен эмоционалды 
байланыс орнату үшін қолданылады сабақтың басында және соңында қызметтің қолайлы нәтижесін 
бекіту. 
Мұғалім сезім саласына әсер ететін материалды пайдаланады: түрлі-түсті карталар, 
эмоциялар ауқымын көрсететін суреттер, карточкалар беттермен. Мысалы, «Күн» рефлексиялық 
тәсілдер, «Алма ағашы», «Бағдаршам», «Аралдар» «Термометр». Сондай-ақ ретінде әдістерінің бірі, 
сіз келесіні пайдалана аласыз: оқушыларға беріңіз суреті жоқ адамның оңайлатылған бейнесі бар 
парақтар сол эмоцияларды бейнелейтін студенттердің өздері салатын бет қазір соларға тиесілі. 
Немесе, 
мысалы, 
нөмірленген 
«эмоциялары» 
бар 
пробиркалар. 
Оқушылар 
өздерінің 
эмоционалдылығын бағалайды, сабақта айту, біреуіне артықшылық беру, жазып алу парақшадағы 
флакон нөмірі. 
2. Белсенділіктің көрінісі. Бұл рефлексия түрін пайдалану сабақтың соңы әр оқушының 
белсенділігін бағалауға мүмкіндік береді әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, сабақтың әртүрлі 
кезеңдері, мысалы, « Жетістік баспалдағы.» арқылы қай сатыда тұрғанын оқушы өзі бағалайды. 
Сабақ барысындағы іс-әрекеттердің нәтижесі, яғни. қол жеткен нәтижелерді бағалайды. «Түйінді 
сөз» (оқушының белсенділігімен не байланысты, мұғалімнің іс-әрекеті және т.б.) «Сауалнама-газет» 
(бағалау парақта көрсетіледі. суреттер, мультфильмдер, өлең жолдары, тілектер түріндегі қағаз, 
сұрақтар, прозалық мәтіндер-мақалалар және т.б.). Рефлексия ретінде қабылдау студенттер 
сұралатын шағын сауалнаманы пайдаланады , көрсететін жердегі жолға қосу белгісін қойыңыз 
олардың сабаққа қатынасы және сабаққа қатысу дәрежесі. 
3. Оқу материалының мазмұнының рефлексиясы. Мазмұнның рефлексиясы оқу материалы 
хабардарлық деңгейін анықтау үшін пайдаланылады, курстың мазмұны. Бұл жағдайда әртүрлі 
трюктар: 
Аяқталмаған сөйлемді қабылдау, тезис, афоризм таңдау. 
Білімді меңгеруді және мақсатқа жетуді бағалау туралы рефлексия (мәлімдемелер 
Білмедім... енді білдім...). 
Зерттелетіндерге қатынасты нақтылауға көмектесетін синквейнді қабылдау,проблема, ескі 
білім мен жаңаны түсінуді біріктіру [4]. 
Мысалы, синквейн «Химия»: 
1.Химия… 
Қиын, қызық. 
Үйретеді, әңгімелейді, түсіндіреді. Бізге көп нәрсені үйрететін ғылым. 
2. Химия… 
Нақты, күрделі. 
Үйретеді, түсіндіреді, қызықтырады. Кейде жаңылыстыру. 
Қабылдау «Ең жарқын!»: Оқушыларға жинақтары бар парақшалар таратылады. Зерттелетін 
ұғымдар санына қарай әртүрлі көлемдегі «жұлдыздар» және ол ұсынылған «Жұлдызда» ең есте 
қалған нәрсені дұрыстап жазыңыз, шамалар; не аз - сәйкесінше, кішірек мән. Содан кейін 
парақшалар деректерін бірнеше студенттер өңдейді және ашады.
Осы сабақтың «ең жарық жұлдызы», ең үйренген ұғымы. 
Сабақтағы рефлексия – мұғалім мен оқушылардың бірлескен іс-әрекеті, оқу-тәрбие 
үрдісін жетілдіруге ықпал ету, назар аудару әр оқушының жеке басына байланысты. 
Рефлексияның мақсаты болуы керек тұлғаның маңызды қасиеттерін дамытуға дайындық: 
дербестік, өз әрекеттері мен нәтижелерін бағалай білу, бәсекеге қабілеттілік, анау. рефлексия 
дайын тұлғаның тұлғасын қалыптастыруға бағытталған . Қазіргі әлемдегі өмірге және
өзін-өзі жүзеге асыруға.
Мұғалімнің басты міндеті — білім алушыны рефлексия жасауға 
үйрету. Тіл мен әдебиеті сабағында мұғалім де, оқушы да өз жұмысына талдау жасау 

296
керек. Әсіресе, мұндай мүмкіндік әдебиет сабағында тиімді. Әдебиет — өмір туралы сабақ. 
Ал қазіргі қарастырып отырған мәсле, рефлексия арқылы баланы болашақ өмірге дайындау 
әр ұстаздың міндеті деп ойлаймын. Оқушыларды рефлексия жасауға үйретуде мәселенің 
психологиялық жағына мән беру тиімді. Оқушы көркем шығарманы өз бетінше оқып, 
мазмұнын игереді. Кейіпкердің іс-әрекетін талдайды, зерттеу жүргізеді. Өзін кейіпкер 
орнына қойып, пікірін білдіре алады. Кейіпкердің жан-дүниесіне үңіле отыра оған баға 
береді. Тақырып бойынша, әр түрлі технологияларды, интерактивті әдістерді, АКТ-ны 
қолдана отырып, оқушыларға ой қорыту, тұжырымдама жасату, өз ойын еркін жеткізу 
мұғалімнің шеберлігіне байланысты.
Оқушыларды қазіргі заман талабына сай зерттеушілік әрекетіне бейімдеу керек. Бұл жерде 
мұғалім нақты мақсат қояды, ғылыми зерттеудің әдістерін, нені нақты ашу керектігін, зерттеудің 
жаңашылдығын, қандай қорытынды жасау керектігін оқушыға біртіндеп үйретеді. Оқушыны 
мұғалім алдымен қызықтыра отырып, оның танымдық іс-әрекеті арқылы зерттеу жасауға жетелейді. 
Танымы мықты оқушыда өзіндік «мен», өзіндік бағалау, өзіндік мақсат пен нәтиже болады. Қазіргі 
заманғы сындарлы оқытудың талабы оқушы бойында «мен» болуы. «Мен» тұжырымдамасы 
төңірегінде Маслоу мен Роджерс өздерінше түсінік берді. Нәтижесінде «Мен» тұжырымдамасы бізді 
алға жылжытатын және біздің мінез-құлықтарымызды бағыттайтын, өзін-өзі реттеуге жетелейтін 
әлеуметтік стимул екендігі айтылған.[1] 
Рефлексияның қай түрі болмасын мақсатпен тікелей байланысты. Рефлексияны адамның 
рухани әлеуетін ашу мен анықтаудың инновациялық жолдарының бірі деп тани отырып, осы орайда 
Б. З. Вульфов пен В. И. Харькин «Рефлексияны ешкім және еш нәрсе алмастыра алмайды» деген 
пікірлерін айта кетуге болады. Білімді саналы түрде өзіндік қорыту, яғни рефлексия нәтижесінде ғана 
жүзеге асады. Рефлексиялық қабілеттері дамыған тұлғада тұрақты қажеттілік сезіліп тұрады. Кез 
келген істі ол өзіне-өзі сұрақ қоюдан бастайтындай дәрежеге жетеді. 

жүктеу/скачать 12,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: