-дәріс. Әдебиет пәні бойынша сыныптан тыс оқу және сыныптан тыс жұмыстар

І. Сыныптан тыс оқытудың маңызы мен мақсаты

ІІ. Сыныптан тыс жұмыстардың түрлері мен оны оқытудың әдіс – тәсілдері.

III. Сыныптан тыс оқыту – тәрбие жұмысының негізі.

IV. Сыныптан тыс оқытудың маңызы

Оқыту - білім берудің негізгі жолы болып табылады. оқыту оқытушы мен оқушының біріккен іс-әрекеттері, сондықтан да ол екі жақты бір текті процесс. Оқытушы оқушыларға білім беріп іскерлікке, дағдыға үйретеді, ал оқушы таным міндеттерін түсініп, дағдыны игереді. Оқыту барысында оқушыларға теориялық білім мен тәрбие беру бір-бірімен ұштастырыла жүргізіледі. Тәрбие негізін қалайтын, оқушылардың білімін кеңейтіп, өз қабілетін танып білуге үлес қосатын оқытудың түрі – сыныптан тыс оқыту.

Сыныптан тыс оқыту мұғалімнің ұйымдастыру шеберлігімен іске асады. Сонымен қатар сыныптан тыс оқыту әртүлі жұмыстар арқылы жүзеге асады. Сол жұмыстар арқылы оқушылардың бос уақыттарын тиімді пайдалануға, өз қабілетін танып білуге, қосымша жұмыс жасауға үйретіп, дүниетанымын кеңейтеді.

Әдебиет - өнер, сөз өнер пәні. Мектепте әдебиетті оқыту барысында сыныптан тыс жұмыстарға ерекше көңіл бөлінуі тиіс. Бағдарламада берілетін арнаулы сағаттарда мұғалімдер білім негіздерін қалыптастыру жұмыстарымен айналысады. Сөз жоқ, икем – дағдысын дамыту, тәрбиелеу, қабілетті, дарынына әсер ету, оны ары қарай мәпелеу істері білім берумен қоса жүреді. Бірақ осы жұмыстардың барлығын сабақ процесінде жүзеге асыру мүмкін нәрсе емес. Оқушыларды сөз өнеріне тарту, көркем шығармаларға деген қызығушылығын арттыру, эстетикалық талғамын, сезімін дамыту сияқты білім мен тәрбие беруде сыныптан тыс жұмыстардың маңызы зор. Ол жұмыстардың қандай түрі болмасын, оның негізгі мақсаты – оқушылардың түсінігін арттыру, халықтың салтын, мәдениетін, өнерін бойына сіңіре отыру рухани ұлтжандылық тәрбие беру. Сөйтіп, бұл - әдебиеттен оқушылардың алған білімдерін одан әрі тиянақты ету, дамыту, жинақтау, оларды өмір тәжірибелерінде дұрыс пайдаланып, сөз мағынасын терең ұғынып, сауатты жазуға баулитын жұмыстардың бірі.

Сыныптан тыс оқыту нәтижесінде мектеп бітіруші оқушылар әдебиет пәнінен шығарма жазуда, ауызша емтихан тапсыруда өздерінің терең білімділігін, саналылығын көтереді. Оқушылардың бос уақыттарын пайдалы, тиімді өткізуде, инабаттылық, имандылық, адамгершілік сияқты биік қасиеттерге баулуда, ұлттық өнерді, халық өнерін қастерлеу, қорғауда да сыныптан тыс оқытудың жас ұрпаққа берері көп.

Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың қабілеті, икемі, дарыны, жеке ынтасы негізінде ұйымдастырылады және бірнеше салаға бөлінеді. Олар: үйірме, сыныптан тыс оқу, конференциялар, викториналар, апталықтар, әдеби кештер т.б.

Үйірме жұмыстары - сыныптан тыс жұмыстардың күре тамыры. Оқушылардың пәнге қызығуы мен қатар белсенділігін көтеру үшін мектептерде әдебиет үйірмелері мен драмма үйірмелері жұмыс істейді. Бұл үйірмелерді көбіне әдебиет пәнінің мұғалімдері, өнерпаз ұстаздар, сынып жетекшілері жүргізеді. Үйірме жұмыстарының арнаулы органы – қолжазба журналы, газеті болады. Жұмыс жоспары жасалады. Мұндай істерге кейде жергілікті ақын – жазушылар да көмектесіп, белгілі бір секцияны басқарады. Әдеби – шығармашылық үйірмелерінің жас ақын – жазушылармен бірігіп жүргізуі нәтижелі болмақ. Әдеби – шығармашылық үйірмелердің, сонымен қатар, «Шешендік өнер», «Айтыс», «Термеші» сияқты фольклорға негізделген түрлері соңғы кездерде тәжірибеге көптеп енгізілуде.

Әдеби үйірмелердің бір түріне «Кітап достары» немесе «Кітап – білім бұлағы» деген үйірмені жатқызуға болады. Әсіресе, V – VIII сыныптарда мұны мектеп кітапханасымен бірігіп жүргізудің маңызы ерекше. Үйірме мүшелері кітапханада арнайы көрме ұйымдастырып өткізеді. Мысалы, «Құрметтейік те көтерейік ананы!» (8- наурыз қарсаңында), «Менің Қазақстаным» (Республика күніне). Олар жаңа кітапты үнемі насихаттап, балаларға таратып, төменгі сынып балдырғандарына әңгімелеп береді. Жұмыс нәтижелі болу үшін, жоспарлы, жүйелі жүргізілуі керек. Кітапты күтіп ұстау, ұқыпты болу, оны қалай оқудың мәдениеті туралы да тартымды әңгімелер осы үйірме міндетінде. Олар осы мәселеде неше түрлі бәйге өткізеді. Мысалы, «Ұқыпты бала», «Кітап жанашыры», «Білгір» (кітап көп оқитын), «Шапшаң» немесе «Алғыр» (кітапты тез әрі қатесіз оқитындар үшін) т.б. тақырыптарда. Жеіңмпаздарға қоғамдық ұйымдар, үйірме, мектеп әкімшілігі алғыс айтып, оларды мектеп газетінде мадақтап отырғаны дұрыс. Үйірме мүшелері оқушыларды кітапханадан кезекті кітапты қалай алуға болады, каталогпен жұмыс түрлерін қалай жүргізу керек, соған үйретеді, дағдыландырады.

Үйірмелердің тағы бір түрі – мәнерлеп оқу, драма үйірмелері. Үйірмені осы өнерден хабары бар, сауатты маманның жүргізгені дұрыс. Оқушылар драматургия жанры, оның ерекшелігі туралы хабар алады, театр өнері, оның өзіндік сипаттарымен, ұлы артистер өмірі, өнерімен танысады. Драма үйірмесіне мектеп оқушыоары ішінен өнерге бейімі бар балалар өз еркімен тартылады. Үйірмеде кемінде он бес мүше болады. Оқу жылы басында үйірме жетекшісі мектептің оқу – тәрбие жоспарын негізге ала отырып, жұмыс жоспарын құрады. Үйірменің мақсаты – жекелеген оқушының сан қырлы көркем дамуын, оның рухани қажеттілігінің арта түсуін қамтамасыз ету. Сол арқылы өнерге құлшынысын тәрбиелеу. Үйірме жұмысын жоспарлау көбіне жетекшінің жеке басының біліміне, өнеріне, режиссерлік қабілетіне байланысты. әрбір жетекші ең алдымен оқушының жас ерекшелігін ескеріп, оның табиғи дарынын байқап, жас өнерпаздың қызығушылығын баулып, шығармашылық еңбекке йретеді. Үйірме сабақтарында мектеп бағдарламасына байланысты шағын пьесалардан үзінді, әдеби монтаж қойылымдары даярланады. Үйірменің жұмысы әр оқушының көркем білімін дамытуға әсерін тигізеді. Ал көркем білім ізгілік пен адамгершілікке негізделіп, оқушының нысанасы биік идеясын тәрбиелейді. Ендеше драма жанры бойынша әр сабақта оқушының алған білімі, драма үйірмесінде практикалық істермен ұласып, көркем білім негізін қалыптастырады. Мектептегі әдебиет үйірмесі - әдебиетке жақын, бойында сөзге, өнерге талпынысы бар талантты жастарды тәрбиелейді. Әдебиет үйірмесі де жыл басынан жоспарланып дайындалады. Әдебиет үйірмесін ұйымдастырғанда ұйымдастырушы жетекшілері алдына әртүрлі мақсат қоюы мүмкін. Әдебиет пәнімен оқушылардың үлгерімін арттыру, пәнді игеруге қызықтыру, білімдерін кеңейту, ақын-жазушылардың шығармаларын тереңірек білу мақсатында едәуір жұмыстар атқарып, қазақ әдебиеті тереңдете оқытуға үлес қосады.

Әдебиет сабақтарында оқушылардың алған білімі мен дағдыларын сыныптан тыс оқумен ұштастыра дамытқан кезде ғана олардың өз бетімен оқу машығы жетіле түспек. Осыдан келіп оқушылардың әдеби білімдерін арттырудың иімді долы - әдебиет сабақтары мен сыныптан тыс оқу сабақтарын байланыстыра білу мәселесі туады.

Бұл көркем шығарманың идеялық – көркемдік құндылығы, көтерген проблемасының тереңдігі; ауқымы, оқушының қабылдаушылық, қызығушылық қабілеті тұрғысынан сарапқа салынған, мақсаты мен бағыт-бағдары айқындалған сыныптан тыс оқу сабақты басқа да жұмыстармен тығыз ұштастыра жүргізуді міндеттейді.

Сыныптан тыс оқу сабақтары бағдарламалық талаптар бойынша жүргізіледі. Оған бағдарламада қосымша оқуға және сыныптан тыс оқуға ұсынылған шығармалар негізге алынады.

Пайдаланылған әдебиеттер.

1. 
   Асқарбаева А. Сыныптан тыс оқу. Алматы, 1992.
   
2. 
   Бітібаева Қ. Әдебиет пәнін оқытудың тиімді жолдары. Алматы, 1990.
   
3. 
   Дайырова Ә., Тілешова С. Әдебиет оқулығына әдістемелік нұсқау. Алматы, 1996.
   
4. 
   Жұмажанова Т. Сыныптан тыс оқу барысында тіл дамыту. Алматы, 1992.
   
5. 
   Қуанышева Т. Әдебиетке байланысты сыныптан тыс жұмыстар. Алматы, 1974.
   
6. 
   Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу. Алматы, 1982.
   

1. Әдебиет апталығының үлгі жоспары

2.Әдебиет апталығын өткізудің маңыздылығы.

Сабақтың мақсаты.

Әдебиет апталығы оқушының әдебиеттен алған білімін пысықтау және жан-жақты тұлға болу мақсатын көздейді.

«Қазақ тілі мен әдебиет» апталығының жоспары

                                                     «Әр халықтың ана тілі – білімнің кілті.

                                                       Біздің жастарымыз ана тіліне жетік,

                                                       білімді, мәдениетті болсын...»

                                                                                        (А.Жұбанов)

 

р/с	Тақырыптар	сыны-    бы	өткізілетін күндер	жауаптылар
1	Апталықтың ашылуы.
2	«Шоқан Уәлиханов- мәңгі өшпес жұлдыз» тақыры-бына рефераттар, шығарма сайысы.	10-11		.
3	«Жыр алыбы – Ж.Жабаев»	8а
4.	«Ана тілім- әнім» тақыры-бына ашық сабақ	1-4б, 7б,9б
5	«Әдебиет әлемінде» тақы-рыбына әдеби кеш.	10-11
6.	«Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы ерінбе »	5а
7	«Менің Қазақстаным» тақырыбына суреттер сайысы	5-8
8	«Етістік»тақырыбына ашық сабақ.	7а		.
9	«Адам досымен мықты, ағаш тамырымен мықты » (достық, әдептілік туралы диспут)	11а
10	«Тәрбие басы - тіл, өнер алды - тіл» тақырыбына конференция	5-11
11	«Туған тілім – дарыған ана сүтінен» (мәнерлеп оқу.	5-11

Пайдаланылған әдебиеттер:

1 .А.Көшімбаев. Қазақ әдебиетін оқыту методикасы. А. Мектеп

2. Қ. Бітібаева. Әдебиетті оқыту әдістемесі. А. Рауан. 1997

3 . Е. Жұматаева. Әдебиетті оқытудың кейбір мәселелері. А. 1999

1.Әдебиет үйірмесін құру және оның іс-жоспары

2.Әдебиет үйірмесіне оқушыларды қамту жолдары.

Сабақтың мақсаты.Оқушыларға эстетикалық тәрбие,шығармашылық білім беру және жан-жақты қырынан көрінуге баулу.

Үйірме жұмыстары - сыныптан тыс жұмыстардың күре тамыры. Оқушылардың пәнге қызығуы мен қатар белсенділігін көтеру үшін мектептерде әдебиет үйірмелері мен драмма үйірмелері жұмыс істейді. Бұл үйірмелерді көбіне әдебиет пәнінің мұғалімдері, өнерпаз ұстаздар, сынып жетекшілері жүргізеді. Үйірме жұмыстарының арнаулы органы – қолжазба журналы, газеті болады. Жұмыс жоспары жасалады. Мұндай істерге кейде жергілікті ақын – жазушылар да көмектесіп, белгілі бір секцияны басқарады. Әдеби – шығармашылық үйірмелерінің жас ақын – жазушылармен бірігіп жүргізуі нәтижелі болмақ. Әдеби – шығармашылық үйірмелердің, сонымен қатар, «Шешендік өнер», «Айтыс», «Термеші» сияқты фольклорға негізделген түрлері соңғы кездерде тәжірибеге көптеп енгізілуде.

Әдеби үйірмелердің бір түріне «Кітап достары» немесе «Кітап – білім бұлағы» деген үйірмені жатқызуға болады. Әсіресе, V – VIII сыныптарда мұны мектеп кітапханасымен бірігіп жүргізудің маңызы ерекше. Үйірме мүшелері кітапханада арнайы көрме ұйымдастырып өткізеді. Мысалы, «Құрметтейік те көтерейік ананы!» (8- наурыз қарсаңында), «Менің Қазақстаным» (Республика күніне). Олар жаңа кітапты үнемі насихаттап, балаларға таратып, төменгі сынып балдырғандарына әңгімелеп береді. Жұмыс нәтижелі болу үшін, жоспарлы, жүйелі жүргізілуі керек. Кітапты күтіп ұстау, ұқыпты болу, оны қалай оқудың мәдениеті туралы да тартымды әңгімелер осы үйірме міндетінде. Олар осы мәселеде неше түрлі бәйге өткізеді. Мысалы, «Ұқыпты бала», «Кітап жанашыры», «Білгір» (кітап көп оқитын), «Шапшаң» немесе «Алғыр» (кітапты тез әрі қатесіз оқитындар үшін) т.б. тақырыптарда. Жеіңмпаздарға қоғамдық ұйымдар, үйірме, мектеп әкімшілігі алғыс айтып, оларды мектеп газетінде мадақтап отырғаны дұрыс. Үйірме мүшелері оқушыларды кітапханадан кезекті кітапты қалай алуға болады, каталогпен жұмыс түрлерін қалай жүргізу керек, соған үйретеді, дағдыландырады.

Үйірмелердің тағы бір түрі – мәнерлеп оқу, драма үйірмелері. Үйірмені осы өнерден хабары бар, сауатты маманның жүргізгені дұрыс. Оқушылар драматургия жанры, оның ерекшелігі туралы хабар алады, театр өнері, оның өзіндік сипаттарымен, ұлы артистер өмірі, өнерімен танысады. Драма үйірмесіне мектеп оқушыоары ішінен өнерге бейімі бар балалар өз еркімен тартылады. Үйірмеде кемінде он бес мүше болады. Оқу жылы басында үйірме жетекшісі мектептің оқу – тәрбие жоспарын негізге ала отырып, жұмыс жоспарын құрады. Үйірменің мақсаты – жекелеген оқушының сан қырлы көркем дамуын, оның рухани қажеттілігінің арта түсуін қамтамасыз ету. Сол арқылы өнерге құлшынысын тәрбиелеу. Үйірме жұмысын жоспарлау көбіне жетекшінің жеке басының біліміне, өнеріне, режиссерлік қабілетіне байланысты. әрбір жетекші ең алдымен оқушының жас ерекшелігін ескеріп, оның табиғи дарынын байқап, жас өнерпаздың қызығушылығын баулып, шығармашылық еңбекке йретеді. Үйірме сабақтарында мектеп бағдарламасына байланысты шағын пьесалардан үзінді, әдеби монтаж қойылымдары даярланады. Үйірменің жұмысы әр оқушының көркем білімін дамытуға әсерін тигізеді. Ал көркем білім ізгілік пен адамгершілікке негізделіп, оқушының нысанасы биік идеясын тәрбиелейді. Ендеше драма жанры бойынша әр сабақта оқушының алған білімі, драма үйірмесінде практикалық істермен ұласып, көркем білім негізін қалыптастырады. Мектептегі әдебиет үйірмесі - әдебиетке жақын, бойында сөзге, өнерге талпынысы бар талантты жастарды тәрбиелейді. Әдебиет үйірмесі де жыл басынан жоспарланып дайындалады. Әдебиет үйірмесін ұйымдастырғанда ұйымдастырушы жетекшілері алдына әртүрлі мақсат қоюы мүмкін. Әдебиет пәнімен оқушылардың үлгерімін арттыру, пәнді игеруге қызықтыру, білімдерін кеңейту, ақын-жазушылардың шығармаларын тереңірек білу мақсатында едәуір жұмыстар атқарып, қазақ әдебиеті тереңдете оқытуға үлес қосады. Сонымен қатар ұлттық негіздегі тәрбиеге халықтың педагогикаға сүйене отырып мынадай жоспар құруға болады.

Әдебиет үйірмесінің жұмыс жоспары.

р/с	Жүргізілетін жұмыстардың тақырыбы	уақыты	Кім жүргізеді?
1	І тоқсан Кіріспе	қыркүйек	Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі
2	Жұмыс түрлерімен таныстыру
1	Қазақстан Республикасының ақын жазушылары	Қазан
2	Кітаптар көрмесі
1	ІІ тоқсан Әдебиет пен өнер	Қараша
2	Әдеби шығармалардағы кейіпкерлер
1	Қазақтың әдет-ғұрпы мен тұрмыс-салты	Желтоқсан
2	Ұлттық ою-өрнектер
1	ІІІ тоқсан Қазақтың сөз зергерлері мен шешендері	Қаңтар
2	Мақал-мәтелдердің тәрбиелік маңызы
1	Қазақтың хандары мен халық батырлары	Ақпан	Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі
2	Ұлттық киім үлгілер
1	ІV тоқсан Ұлттық аспап музыканың түрлері	Наурыз
2	Халық клмпозиторларының ән-күйлері
1	Көркемөнерпаздар өнерінің байқауы	Сәуір
2	Қорытынды

Әдебиет сабақтарында оқушылардың алған білімі мен дағдыларын сыныптан тыс оқумен ұштастыра дамытқан кезде ғана олардың өз бетімен оқу машығы жетіле түспек. Осыдан келіп оқушылардың әдеби білімдерін арттырудың иімді долы - әдебиет сабақтары мен сыныптан тыс оқу сабақтарын байланыстыра білу мәселесі туады.

Бұл көркем шығарманың идеялық – көркемдік құндылығы, көтерген проблемасының тереңдігі; ауқымы, оқушының қабылдаушылық, қызығушылық қабілеті тұрғысынан сарапқа салынған, мақсаты мен бағыт-бағдары айқындалған сыныптан тыс оқу сабақты басқа да жұмыстармен тығыз ұштастыра жүргізуді міндеттейді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Көшімбаев. А. Қазақ әдебиетін оқыту методикасы. А, Мектеп, 1992

2. Бітібаева. Қ. Әдебиетті оқыту әдістемесі. А. Рауан 1997

3. Жұматаева. Е. Әдебиетті оқытудың кейбір мәселелері. А. 1999


29-дәріс.

Үй тапсырмасы және оның түрлері.

Сабақтың жоспары.

1.Үйге тапсырма беру түрлері

2.Үй тапсырмасын те ксерудің әдіс-тәсілдері

3.Үй тапсырмасымен жұмыс жүргізудегі мұғалімнің жауапкершілігі.

Үй тапсырмасының тәрбиелік және танымдық мәні бар.Үй тапсырмасын тімен білім алуға дағдысы қалыптасады.Сыныптағы алған білімдерін үйде тереңдетеді.Үй тапсырмасын орындау арқылы баланы жауапкершілікке,еңбексүйгіштікке тәрбиелеп,ерік-жігер сапаларын қалыптастырамыз.

Үй тапсырмасына қойылатын талаптар.

1.Үй тапсырмасын бергенде мұғалім оны қандай тиімді әдіс-тәсілдермен орындауға болатындығына нұсқау беруі керек.

2.Үй тапсырмасы оқушының қызығушылығын арттыратындай өмірмен іс-тәжірибемен байланысты болғаны жөн.

3.Үй тапсырмасы оқушының білім деңгейін еске алып берілуі тиіс.

4.Үй тапсырмасының мазмұны біркелкі болмай,әр түрлі болуын қадғалау.

5.Егер оқушы өз материалын жақсы түсінсе,үй тапсырмасын тиянақты орындайды.Үй тапсырмасын бергенде оқушының жас ерекшелігі мен шамасын ескеру керек.

6.Үй тапсырмасын жүйелі түрде тексеріп,бағалап отыру.

7.Үй тапсырмасын бағалау әділетті болу керек.

а.Тақырып бойынша сұрақтарға жауап.

ә.Тақырыптарды оқу ,мазмұндау.

Б.Тақырыптың ең негізгі,түйінді дәнін бөліп ала білу.

В.Тезис конспекті жасау.

Г.Өз беттерімен тақырып материалдарын сұрау.

2.Көркем мәтін,көркем туынды бойынша;

А.Сюжеттік композицялық жоспар жасау

ә.Аннотатция жасау.

Б.Жазушы тілін ,стильн талдау.

В.Кейіпкерлердің сөйлеу тілі ,іс - әрекеттеріне мысалдар алу,оны жауаптарында,не шығармаларында пайдалану.

Г.Негізгі оқйғаларды сұрыптап ала білу, сол бойынша мазмұндау,не образдардың іс - әрекетін ашу.

Бұл тәсіл, әсіресе,көлемді шығармаларды оқуда пайдалы.Мысалы, 4 томдық

‘Абай жолы’ ,оның бар лық оқйғаларын есте устау - өте қиын. Сондықтан әр

кітаптың ең негізгі, басты оқйғаларын сұрыптап ала білудің маңызы зор.

Сабақ жоспары

Сабақтың тақырыбы: “Бір тойым бар” Төлеген Айбергенов

Сабақтың мақсаты: білімділік – ақын өмірі мен шығармашылығынан

мағұлмат беру, өлңді оқып отырып идеялық мазмұнын ұғындыру

шығармаларды талдау дағдысына қалыпттастыру, тілін дамыту ,мәнерлеп оқуға баулу.

жолында еңбек етуге, іздемпазздыққа тәрбиелеу

есттелікте,ақынның өзіндік 5 ерекшелігі т.б