Қазақ әдебиетіне арналған тірек сызбалар мен кестелер



бет1/5
Дата09.08.2017
өлшемі1,05 Mb.
#23124
  1   2   3   4   5


Қазақ әдебиетіне арналған тірек – сызбалар мен кестелер

Алғы сөз


Әдебиет – ең алдымен , адамды зерделейтін пән. Олай дейтін себебіміз, әдеби шығармаларды оқу арқылы жақсылықты үйреніп, жамандықтан жиреніп, адамның мінез –құлқының қалыптасуына, айналаны танып – білуіне, адамгершілік қасиеттерінің орнығуына септеседі. Міне, осы бағытқа бейімдейтін көмекші құралдың бір түрі – тірек – сызбалар мен кестелер.

Ұсынылып отырған тірек сызбалар мен кестелер 7- сыныпқа арналған «Қазақ әдебиеті» оқулығының бағдарламасы бойынша құрастырылды.

Осы құралдың құрастырудың мақсаты – мемлекеттік стандартты орындау. Оқушылар шығармалар мазмұнымен танысып қоймай, көркем мәтінді талдаудың қыр – сырына қанық болады. Әртүрлі кестелерді толтыру арқылы тақырыпты меңгеруді, салыстыруды, саралауды, сипаттауды, топтастыруды, жүйелеуді үйренеді.


Халық ауыз әдебиеті түрлері

Тұрмыс – салт жырлары

Эпикалық

жырлар



Лиро –

эпостық


жырлар

Тарихи

жырлар


Айтыс

тар


Мақал – мәтелдер, жұмбақ, жаңылт

паш


тар


Ертегі

лер




Әдебиет теориясы


Драма

Эпос


Лирика

адам

Оқиға


сезім





Эпос

Орта көлемді


Шағын көлемді

Кең көлемді

Повесть, поэма

Миф, аңыз, ертегі, мысал, әңгіме, новелла, очерк, фельетон

Роман, роман - эпопея

«Қозы Көрпеш – Баян сұлу» жыры



Лиро – эпостық (ғашықтық) жырлардың батырлық эпостан басты – басты үш айырмашылығы.



«Ғашықтық дастандардың өзекті тақырыбы – екі жастың бақытқа жету жолындағы тартысы, қасірет – зары, махаббаты.»




«Рулық қарым – қатынастар, тұрмыс – салт, әдет – ғұрып ғашықтық жырлардың фабуласына заңды түрде қабысады.»



«Ғашықтық жырларда образдар реалистік түрде сипатталады.»




Мұхтар Әуезов

Жыр мазмұны бойынша кейіпкерлерге мінездеме беріңдер.

Кейіпкерлер


Мәтін бойынша

Менің ойым

Қарабай







Сарыбай







Ай, Таңсық







Айбас







Қозы, Баян







Қодар







Жырдағы қолданысына қарай берілген тілдік бірліктердің мағынасын жазыңдар.

Қыдыр қону....................................................................................................

Буаз марал .....................................................................................................

Сөзің шалыс - .................................................................................................

Дінін сату - ......................................................................................................

Кір жуып, кіндік кескен жер - .......................................................................

Сауын айту - ...................................................................................................

Ұйлықты - ........................................................................................................


Естірту– қазаға ұшыраған адамның қайғылы хабарын оның жақын туыстарына хабарлау рәсімі. Ауыр қаза, қайғылы оқиғаны жанашырларына, ел-жұртына өлеңмен Естірту дәстүрі қазақ халқында ертеден бар. Ардақты азаматы не батыр-бағланы өлген үйдің жанкүйер жақын, туыстарын азалы хабарға дайындап, әзірлеп алу үшін естірту, көбінесе, “Аққу ұшып көлге кетті, сұңқар ұшып шөлге кетті, ол адасып кеткен жоқ, әркім барар жерге кетті” деген сияқты салыстырулар түрінде болған. Ауыз әдебиетінде естіртудің мол ұшырасуы қазақ халқының жан дүниесінің тазалығын, қайғы көріп, қаралы болғанға қабырғасы қайысып, ауыртпалықты бірге көтерісетінін танытады.

Қоштасу, қоштасу өлеңі– қазақтың дәстүрлі салт жыры.Ел -жұртымен, туған туысымен, сүйген жарымен, ата-анасымен, жүйрік атымен, қыран құсымен, т.б. Қоштасу бар. Қоштасу өлеңі эпос, дастандарда көп кездеседі. “Қозы Көрпеш – Баян сұлу ” жырындағы Таңсық қыздың “Балталы, Бағаналы ел аман бол” деп басталатын Қоштасуы ел арасында кең тараған.
 М.Әуезовтың жіктемесі бойынша Қоштасу жырлары:
а) жермен, елмен Қоштасу (Ай, Таңсық өлеңдері);
ә) Сарыарқамен Қоштасу (Күдері Қожаның Қарқаралыдан кетерде айтқаны);
б) өмірдің өткен шағымен Қоштасу (Сабырбай ақынның қызы Қуандыққа айтқан сөздері, Кемпірбайдың Әсетпен қоштасуы;
в) Өтіп бара жатқан заманмен Қоштасу (Қаратоқа Есет бидің еңкейген шағындағы өлеңі, Тезек төренің “Сексен” деген әні) сияқты түрлерге бөлінеді.

Шешендік сөздер




Құрлысына қарай

Мазмұнына қарай





Пернелі сөздер

Шешендік толғау

Шешендік дау



Қазақ шешендері







Жиренше шешен

Қазыбек би



Әйтеке би

Төле би



Мемлекет жұмысына қатысқан,елшілік қызметтеріменде белгілі болған адамдар.



Жиренше шешен:



Не тәтті?



Бірінші бала:

-бал тәтті

-мамық жұмсақ

-тас қатты



Екінші бала:

-ананың сүті тәтті

-ананың қолы жұмсақ

-атаның жүрегі қатты

-



Қай баланың жауабы ұнады, неге?



Төле би



XVII-XVIII ғасырларда өмір сүрген.



Ақылды,білімді,парасатты азамат болған.



Тәуке ханның «Жеті жарғысын» жазуға көмектескен бас биінің бірі


Тапсырманы дәптерге жазбаша орындаңдар.

Мәтін бойнша

Оқушы талдауы

Бірлігі кеткен ел жаман




Егесіп өткен ер жаман




Белсеніп шапқан жау жаман




Серпілмеген қайғы жаман




Сызбаны толтырыңдар


Шешенге тән қасиеттер


Мәтіннен Әйтеке бидің тапқырлығын, ақылдылығын, ділмарлығын байқататын сөздерді тауып жаз.

Тапқырлығы:




Ақылдылығы:




Ділмарлығы:




Кім?


Несімен Қазыбек би

әйгілі? Қандай?

Не істеді?


Дулат Бабатайұлы



Ол 1802 жылы, Семей облысы,

Аягөз ауданында дүниеге келген





Заманындағы ең білімді

адамдардың бірі





Ақын өлеңдерін ауызша да,

жазбаша да шығарған







Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет