Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис

Етістіктің грамматикалық категориялары

жүктеу/скачать 3,22 Mb.

Pdf көрінісі

бет	220/406
Дата	13.06.2022
өлшемі	3,22 Mb.
	#146458
түрі	Оқулық

1 ... 216 217 218 219 220 221 222 223 ... 406

Байланысты:
Қазақ тілі окулық Абуханов-лексика

§ 83. Өткен шақ Іс, қимыл, амалдың сөйлеп тұрған уақыттан бұрын істелгенін, орыдалғанын көрсететін етістіктің шағы ө т к е н ш а қ деп аталады.
1.Жедел өткен шақ. Іс, қимыл, амалдың сөйлеп тұрған уақыттан бұрын, бірақ таяу мезгілде істелгенін, орындалғанын үзілді-кесілді

Етістіктің грамматикалық категориялары
§ 82.
Етістіктің шақтары

Етістік сөзінің лексикалық мағынасы іс, қимыл,амал, әрекетт білдіреді де,
қимыл, амал мезгілімен байланысты болады.Ол қалада
оқыды
деген оқу
амалының өткен уақытта болғандығы көрсетіледі. Мен институтта
оқимын
дегенде оқу амалының осы кезде болып жатқандығын білдіреді.Сен келесі
жылы
оқырсың
дегенде екінші жақтағы адамның әлі оқымағандығы, алдағы
уақытта оқитындығы көрсетіледі.
Сөйтіп,
етістіктің лексикалық мағынасындағы қимыл, амалды белгілі
мезгілмен байланыстырып көрсететін етістіктің түрін ш а қ к а т е г о
р и я с ы дейді.
Етістіктің үш шағы болады:1) өткен шақ, 2) осы шақ, 3) келер шақ.
Белгілі шақта айтылған етістік I, II, III жақтардың бірінде жіктеліп
айтылады. Етістіктің белгілі жақты көрсететін жіктік жалғау қосымшалары
шақтық көрсеткіштерден, яғни көсемше мен есімшенің жұрнақтарынан және
–

ды, -ді, -ты, -ті, -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек
жұрнақтарынан соң
жалғанады.
Мысалы:бар+а+мын, кел+е+мін, сана+й+мын, бар+ған+мын,
кел+ген+мін, айт+қан+мын, бар+ды+м, кел+ді+м, айт+ты+м, бар+мақ+пын,
жаз+бақ+пын, айт+пақ+пын.
§ 83. Өткен шақ
Іс, қимыл, амалдың сөйлеп тұрған уақыттан бұрын істелгенін,
орыдалғанын көрсететін етістіктің шағы ө т к е н ш а қ деп аталады.
Өткен шақ мағынасына және тұлғалық белгілеріне қарай төрт түрлі
болады:1) жедел өткен шақ, 2) ежелгі өткен шақ, 3) бұрынғы өткен шақ, 4)
ауыспалы өткен шақ.
1.Жедел өткен шақ. Іс, қимыл, амалдың сөйлеп тұрған уақыттан
бұрын, бірақ таяу мезгілде істелгенін, орындалғанын үзілді-кесілді,
тұжырымды түрде білдіретін етістіктің шағы ж е д е л ө т к е н ш а қ

жүктеу/скачать 3,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 216 217 218 219 220 221 222 223 ... 406