Қазақ тілі сабағында оқушылардың ауызекі тілін дамыту. Сайлаубаева Гүлжан Жеңісқызы

1. 
   Тақырыбы: Абайдың табиғат лирикасы
   
2. 
   Мақсаты:
   

1. 
   «Қазақтың классикалық әдебиетінің атасы, қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі» М. Әуезов
   
2. 
   «Абай не нәрсе жайын жазса да, түбірін, тамырын, ішкі сырын, қасиетін қармай жазады. Әрі жазушы, әрі жазға-нына сыншы, әрі көркем, шынайы ойдың шебері»
   

3. 
   «Абайды тану арқылы біз Қазақстанды танытамыз, қазақ халқын танытамыз. Абай әрқашан ұлттық ұранымыз болуы тиіс» Н. Назарбаев
   

1. 
   Ұйымдастыру.
   

• 
  Оқушылармен сәлемдесу;
  
• 
  Түгендеу
  
• 
  Оқушыларды топқа бөлу;
  
• 
  Назарын сабаққа аудару.
  

2. 
   Үй тапсырмасын сұрау.
   

1. 
   «Қазақтың классикалық әдебиетінің атасы, қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі» М. Әуезов
   
2. 
   «Абай не нәрсе жайын жазса да, түбірін, тамырын, ішкі сырын, қасиетін қармай жазады. Әрі жазушы, әрі жазға-нына сыншы, әрі көркем, шынайы ойдың шебері»
   

2. 
   Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығын «Кім жылдам» ойыны барысында зымыран сұрақтар арқылы бекіту.
   
3. 
   Абай қай жерде, қашан туылған?
   
4. 
   Абайдың руы, қандай ортадан шыққан?
   
5. 
   Ақынның шын есімі кім?
   
6. 
   Ең алғашқы сауат ашқан молдасы.
   
7. 
   Одан кейін білім алған ордалары.
   
8. 
   Оның халық әдебиетін сүйіп оқуына кімдер себепкер болды?
   
9. 
   Ақынның Шығыс, Батыс әдебиеттерімен таныстығы қалай басталды?
   
10. 
    Абайдың Телғара аталуы себебі.
    
11. 
    Поэмалары .
    
12. 
    Абай кімдерді аударған?
    
13. 
    Соңғы туындылары қалай аталады?
    
14. 
    Ұлы ақын туралы жазылған үлкен шығарманың атауы және жанры қандай?
    
15. 
    Абайдың лирикаларын қалай топтастырамыз?
    

-Қазақ халқының тарихында Абайдың алар орны ерекше. Абай- жаны нәзік, сүйкімді жан. Ол жан нәзіктігін, табиғат сұлулығын ұштастыра білген.

Абай қай өлеңінде болмасын табиғат пен қазақ халқының өмірін байланыстыра жырлаған. Кемеңгер ақын мәңгі қайталанбас бейнелі сөз өрнегін жасады.

(Слайд арқылы Абайдың туған жеріне саяхат жасау. Шыңғыстау, Абай жері)

-Абайдың табиғат лирикасы түр жағынан да, мазмұн жағынан да өзгеше. Ол өлеңдерінде ақын еліне, жеріне шексіз сүйсіне отырып өмір шындығын кеңінен қамтып көрсетеді.

Табиғат – күллі тіршілік атаулының құтты мекені, алтын ұя, тал бесігі. Ақын өзін қоршаған осы бір күйін , жанды бояуын, іңкәр сәтін күшті ақындық шеберлікпен тереңнен қозғап, түрлі- түрлі көрінісін көз алдына әкеледі.

Енді ақынның табиғат галереясын аралайық.

Біздің галереямыз «Адам- табиғат- сезім» деп аталады.

• 
  Өлеңді мәнерлеп оқу;
  
• 
  Өлеңнің тақырыбын, идеясын анықтау, бөлімдерге бөлу.
  

• 
  Дәптермен жұмыс. Сөздік қоржын.
  

• 
  Өлеңнің мазмұнын әңгімелеу. (Өлеңді сөзбен жеткізіп, әңгіме құрау)
  
• 
  Өлең құрылысына талдау жасау.
  

• 
  Балалар, «Жаз» өлеңдегі ұйқасып тұрған етістік тұлғаларына назар аударыңдар. (Проектор арқылы сызба көрсетіледі). Ал, «Күз» өлеңіндегі оқушылар өздері талдайды.
  

• 
  Ақын, не себепті табиғат көрінісін қимыл- қозғалыс үстінде суреттеген? Бұл жерде автор қандай мақсат қойған?
  
• 
  Баяндауыштарды қолдану себебі- қимыл әрекеттің шексіздігі, жаздағы тіршіліктің шексіздігін көрсету.
  
• 
  Автор эмоциясы қандай сөздерден білінеді? (екі топқа да)
  

3. 
   ВЕНН диаграмасы бойынша екі өлеңнің ұқсастығы мен ерекшелігін салыстыру. (Оқушылар топпен жұмыс жасайды. Алдыларына ақ қағаз беріледі)
   

«Жаз» өлеңі ұқсастығы «Күз» өлеңі

4. 
   Сергіту сәті. Ән тыңдау. «Желсіз түнде жарық ай».
   
5. 
   «Ой толғаныс».
   

• 
  Балалар, енді Абай өлеңдеріндегі суреттелген табиғат көрінісі мен қазіргі заманның табиғат көрінісі қандай екен?
  

• 
  Бұған не себеп болды?
  
• 
  Экологияның бұзылуы. Арал теңізінің тартылуы. Атом сынағының жүргізілуі. Табиғат байлықтарын тиімсіз пайдалану.
  

6. 
   Мұғалім сөзі: - Міне балалар, ақын галереясы осындай. Адам мен табиғат егіз екеніне көзіміз жетті. Абай табиғатты адамнан бөлек суреттемеген. Жылдың төрт мезгілі адамзаттың ғұмырына ұқсас. Жазғытұры- балалық шақ, бозбала, жаз- жігіттік шағы, күз- кмеліне келген кезі; қыс- суықтық, кәрілік деп салыстыруға болады.
   

Музыканың әуенімен жазылады.

7. 
   Сабақты қорытындылау.
   
8. 
   Үй тапсырмасы: «Абай-лирик ақын» тақырыбында шығарма жазу.
   
9. 
   Оқушыларды бағалау.
   

слайдтар, тіл туралы қанатты сөздер, үнтаспа. Шарлар, плакат және бояулар. «Ана тілің арың бұл

Ұятың боп тұр бетте

өзге тілдің бәрін біл

өз тіліңді құрметте».
«Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді» Ғ. Мүсірепов
Сүйемін туған тілді- анам тілін,

Бесікте жатқанымда-ақ берген білім,

Шыр етіп жерге түскен минутымнан,

Құлағыма сіңірген таныс үнім.

(С. Торайғыров)

Сайысқа қатысушылар: 5 оқушы

Сайыстың жүру барысы:
Жүргізуші: - Қайырлы күн, құрметті сайысқа қатысушылар, қонақтар! Білім -байлық, тіл-тірек дегендей, бүгінгі сайысымыз сөздік қоры өте бай қазақ тіліне, мемлекеттік тілге құрмет көрсету мақсатында өткізіп отырмыз. мемлекеттік тілдің өсіп, өніп, өз тұғырына анық отыруына өз үлесімізді қосып, мәртебесінің үстем болуы үшін атсалысатынызды көрсеткіміз келеді.

- Алдымен қатысушыларды бағалайтын сарапшылармен таныстырайық.

1. 
   Балауыз – араның балауыз безінен бөлінетін қатты зат.
   
2. 
   Жадаулық- арығандық, жүдегендік.
   
3. 
   Жаушы- екі елдің арасын келістіруші, елші
   
4. 
   Жөргек- жас нәрестенібөлеп орайтын жаялық.
   
5. 
   Итбегі –әр түрлі саят иттерін үйретуші, таптаушы.
   
6. 
   Кіреуке-оқтан, найзадан қорғану үшін, жарыққа киетін темір сауыт.
   
7. 
   Қарабайыр-жай, қарағайым, қарадүрсін.
   
8. 
   Қарақты-қырағы, көреген, көзі көргіш.
   
9. 
   Қауыс- қараша айының арабша атауы.
   
10. 
    Оғаш-ерсі,дөрекі,өрескел.
    
11. 
    Пақыр-халі мүшкіл, байғұс,сорлы
    
12. 
    Пенде-тірі, жан, адам, адамзат
    
13. 
    Тәжіке-айтыс, тартыс, ұрыс.
    
14. 
    Уағыз-үгіт-насихат.
    

2.Ажары сыну (мұнаю,)

3.Ат кекілін кесу (арыздасу)

4.Екі шоқып, бір қарау (сақтау)

5.Жалғанды жалпағынан басу (дүниені шайқап өту, масайрау)

6.Жанын шүберекке түю (қауіп-қатерге бару, тәукелге бел байлау)

7.Жүрегі шайлығу (беті қайту, сескену)

8.Жүрегінің түгі бар (ер, батыр)

9.Қалтасы жұқару (қаражаты азаю)

10.Қанат қағу (талпыну, алға ұмтылу)

11.Қанттыға қақтырмау, тұмсықтыға шоқытпау (қорғаштау)

12. Құдайдың құлағын ұстау (масайрау, көку)

13.Сөзге май құю (әңгімені қыздыру,өршіту)

14.Суқаны сүймеу (жек көру)

Жүргізуші: - Қазақ халқы мақалсыз сөз сөйлемеген. «Мақал- сөздің мәйегі» дейді. Әр мақалдың астарында даналық сөздер болады. Ендеше сайысымызды мақал – мәтелдермен жалғастырсақ.

Жүргізуші: - Қатысушыларға көп рахмет. «Өнерлі өрге жүзеді» демекші, соңғы турымызда әр команда өз өнерлерін ортаға салмақ. (Екі оқушы қалады).

1.Елтаңба авторы.

2. Морфология нені зерттейді ?

3. Шәкәрімнің әкесі кім?

4.Ту авторлары

5. Бала мектепке барғанда қандай той жасалады?

6. М. Әуезовтың ең алғашқы драмалық шығармасы?

7.Бала туғанда ата-ана қандай той жасайды?

8. Шашу дегеніміз не?

9. Жамбыл Жабаевтың туған жері?

10. Абайдың анасы кім?

11. Алғаш ғарышқа ұшқан қазақ ғарышкері кім?

12. Қазақ музыкалық аспаптары.

13. «Еңлік- Кебек» поэмасының авторы кім?

14. Мақалды жалғастыр. «Әке көрген оқ жонар

....... »

15. саны 1000 теңгеде не бейнеленген?

....... »

2. М. Жұмабаевтың поэмаларын ата?

3. Синтакси нені зерттейді?

4. Жамбылдың ұстазы кім?

5.Қазақ әдебиетіндегі тұңғыш романы?

6. Жәндік атымен аталатын А. Байтурсыновтың жинағы?

7.М. Әуезовтың алғашқы әңгімесі қалай аталады?

8.Синоним дегеніміз не?

9.Ш.Уалихановтың алғаш зерттеген жыры?

10.Бала мектепке барғанда қандай той тойланады?

11. Мақалды жалғастыр «Ауырмай сөйлеген.....»

12.Жұмбакты шешіңіз «Асқар тауда қара орман» (шаш)

13.Ж. Аймауытовтың романы?

14. Қазақтың ағаштан жасалған бұйымдары?

15.Бес жүз теңгеде не бейнеленген?

Сайысты қорытындылау.
Жүргізуші: -Сонымен бүгінгі ойынға қатысқан оқушылардың ұпай санын білу үшін сарапшыларымызға сөз береміз. Сонысен «Сөзмерген» сайысының жеңімпазын айқындайық. (Сарапшылар әр топтың ұпай санын айтып, жеңімпаз топты марапаттайды).

- Қымбатты ойыншылар, көрермендер! Қазақтың белгілі ақыны Қадыр Мырзалиев «Ана тілің арың бұл, Ұятың боп тұр бетті. өзге тілдің бәрін біл, Өз тіліңді құрметте» деген болатын. Бүгінгі «Сөзмерген» атты сайысымызға қатысып отырған оқушыларымзға қазақ тілін құрметтеп, сыйлай білгендеріңе рахмет дей отыра, қазақ тілінің мәртебесін өсіруге өз үлестеріңізді қосады деген сенімдіміз.

«Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді»
Ғ Мүсірепов

Сүйемін туған тілді- анам тілін,

Бесікте жатқанымда-ақ берген білім,

Шыр етіп жерге түскен минутымнан,

Құлағыма сіңірген таныс үнім.
С. Торайғыров

«Ана тілің арың бұл

Ұятың боп тұр бетте

өзге тілдің бәрін біл

өз тіліңді құрметте».

Қ. Мырзалиев

Жігер


«ж»

«б»

«а»

Еңбек

Тіл

Отан, туған жер

Жақсы мен жаман