Ақпарат, физика және синергетика

Техникалық кибернетика бәрінен белсендірек дамып келеді. Оның құрамына автоматиканыңтеориялық ірге тасы болған автоматты басқару теориясы енеді. Бұл саладағы зерттеулердің маңыздылығы шексіз. Онсыз жабдық, станок өндіру, атомдық энергия саласында, адам өмір суретін ортада мыңызды болып табылатын кәсіпорындардың үрдістері, ғылыми зерттеулерді басқару жүйесінде жетістіктерге жету мүмкіндігі болмас еді. Автоматты басқару теориясы мен міндеті жүйелердің қызмет істеп тұруын бақылау мен олардағы аөауларды табу кіретін техникалық диагностикаға байланысты.

Және бір ғылыми бағыт кибернетиканы биологиямен байланыстырады. Жанды және жансыз жүйелердің ұқсастықтары ғалымдарды ғасырлар бойы ойландырып келеді. Жанды жүйелердің жұмыс ұстанымдары жасанды объектілерде қалайша қолданылмақ? Жанды жүйелердін дарынды конструкторы – Табиғаттан не үйренуге болады? Бұл сұрақтарға жауаптарды кибернетика мен биология аралығындағы ғылым – бионика іздейді. Нейрокибернетика – оның атауы көрсеткендей жүйке клеткаларының модельдері қолдануға тырысады.

Кибернетика қолданбалы информатика ретінде жеке объектілерді басқарудан бастап (станоктар, кәсіпорындық құрылымдар, автомобильдер, т.б.) өте күрделі бүтін өндіріс салаларын, банк жүйелерін, байланыс жүйелерін, әуелі адамдар қоғамдастығын басқару жүйелеріне дейін автоматтық немесе күрделігі әр түрлі дәрежедегі автоматтандырылған басқару жүйесін жасау және қолдану саласында қарастырылуы мүмкін.

Өткен ғасырдың 70-шы жылдардың аяғында көптеген ғылымдардың тоғысқан кезінде (физика, химия, биология және т.б.) синергетика деген жаңа ғылым пайда болды.

Ол әмбебап дамуынмен және болушылық өз ізденушінің аралық жанжақты жақындатудын текталогиясы А.А.Богданова. Бірақ ғылымның талдауы басқа жағынан қарастырылған, синергетиканың физика мен байланысын, негізінен ол сызықты емес динамикалық процесстердің зерттеуімен айналысады және оны сызықты емес ғылым деп атайды (nonlinear science).

Мұнда бірлескен амалдарды зертейтін көптеген ішкі жиындар (ерекше бірдей немесе көптеген әр түрлі түрлер).

Осы ғылымды ең бірінші болып сипаттаған неміс физигі Герман Хакен “Мен бұл ғылымды “синергетика” деп атадым”.

“Ақпарат” ұғымы жоқ. Бірақ қазіргі заманғы физикалық мәтіндерде “ақпарат” сөзі жие кездеседі.

Белгілі физик Б.Б.Кадомвцев 1997 жылы “Динамика және ақпарат” атты кітабы шықты, мұнда қазіргі замандағы идеялармен физикада өзара байланыстары кибернетикалардың негігі ұғымдарымен “Ақпараттық байланыс” ұғымы еңгізілді.

Кейбір жүйелермен (мысалы газ) өзара әрекеттестігіменен анықталады. Ішкі жиыңдардың өзара қатты әрекеттестігінен олардын өзара осал әрекеттестігі болып саналады. Мұнда “ақпаратты байланыс” ұғымдарының өз ара байланыстарын көруге болады және негізгі идея Н.Винердікі. Кейбір механизіммен басқаруға жұмсалған энергия, һзінің механизімін пайдалануы энргия мен салыстырғанда өте аз.

“Ақпаратты байланыс” ұғымынан басқа Б.Б.Кадомцев келесі ұғымдарды пайдаланды: “ақпараттық тәртіп”, “еркін бостандығы”.

1978 жылы Нобелев премиясының лауреаты физик П.Л.Капица ақпарат туралы былай жазған: “...ғалымдардың жөнге салынған ұжымының жұмысын негізгі факторы болып анықталады, олар хабарды ұйымдастырып тапсыруы. Жүзеге асыру тиімділігі үлкен масштабтарда және интенсивті ғылым дами бастады. Осы кезге дейін ғылыми ақпараттардың тиімділік әдістемесі болып оның журналдарға басылып шыққандарын және жуық арада ғалымдардың ғылыми жетістіктерін хабарлау ”[7,c.107].

Ғылыми жұмыстың тиімділігі кқп жағдайда адам ой-өрісінің кендігіне, білімділігіне, жалпы ақпараттық мәдениетіне байланысты. Қазірігі ғылымның әдеттен тыс күрделілігі мен дамуының жоғары деңгейі, бәрін тегіс білуге мүмкіндік бермейді.

Табиғатқа, әдебиетке, музыкаға, суретке деген қызығушылық эмоционалдық қанағат береді. Ғылыми мәселелерді шешуде пайда болатын шаршағандықты сыпырып алады, шығармашылық үрдісті шапшандатады,күтпеген ассоциация тудырыды.