Қазалы ауданы №91 Ғ. Мұратбаев атындағы мектеп і-санатты тарих пәнінің мұғалімі

§19. XIV ғасырларда және XV ғасырдың бірінші жартысындағы қазақстан аумағындағы хандықтар

Сабақтың мақсаты:

• 
  Қазақстан аумағында XIV-XV ғасырларда құрылған хандық мемлекеттердің олардың әлеуметтік, экономикалық жағдайын, әкімшілік құрылысы туралы білімдерін тереңдету.
  

1. 
   «Қазақастан 14-15 ғасырларда» картасы
   
2. 
   «Қазақстан Республикасының саяси картасы».
   

1. 
   Қазақстан аумағында хандық мемлекеттердің құрылуы.
   
2. 
   Мемлекеттердің әлеуметтік дамуы.
   
3. 
   Экономикалық дамуы.
   
4. 
   Мемлекеттердің әкімшілік құрылысы
   

Мұғалім, алдымен, оқушыларға мына сұрақтар ды беріп, өткен сабақтарын естеріне түсіреді. Шыңғыс хан Қазақстанды қай жылдары жаулап алды? Жаулап алған жерлерін төрт баласына қалай бөліп берді?

Мұғалім оқушыларды қатыстыра отырып, Шағатай, Жошы және Үгедей билеген аумақты картадан көрсетіп, олардың жеке ұлыс болып өмір сүргені жайлы айтады. Сонымен қатар Бату хан кезінде Алтын Орда құрылып, кейіннен оның Ақ Орда және Көк Орда болып бөлінгенін, онда билік жүргізген хандарға, оқиғаларға тоқталады.

Алтын Орда, Ақ Орда ыдырағаннан кейін Қазақстан аумағындағы мемлекеттер туралы түсіндіру барысында төмендегі сызбаны пайдалануға болады.

1. 
   Ақ Орда –Әбілқайыр хандығы- Моғолстан мемлекеті
   
2. 
   Көк Орда
   
3. 
   Ноғай Ордасы
   

Мұғалім оқушыларға бұл мемлекеттер орналасқан аймақта, әсіресе оңтүстік аудандарда өндірістік қатынастар жақсы дамығандығын, оның себебін көрсету керек.

XIV-XV ғасырларда бұл мемлекеттердегі таптың құрылымын, мемлекеттің басқару жүйесі түсіндіргенде тірек-сызбаларды пайдалануға болады. Бұл оқушылардың танымдық, есте сақтау қабілетіне ықпал етіп, білімін толықтырып отырады.
Мұғалім Алтын Орда, Ақ Орда, Әбілхайыр хандығы, НоғайОрдасы және Моғолстан мемлекетінің экономикалық дамуына тоқталғанда, экономиканың негізгі қайнар көзі жерге және оны иелену ерекшелігіне, салықтар мен оның түрлеріне ерекше көңіл аудару керек.

Жерге иелік түрлері

• 
  Икта
  
• 
  Інжу
  
• 
  Сойырғал
  
• 
  Тархандық
  

1. 
   Мемлекеттік жер (диуандық)
   
2. 
   Інжу-ірі жер иелену
   
3. 
   Вакуфтық- дін иелігі
   
4. 
   Мүліктік-шаруалар
   

• 
  Тағар
  
• 
  Қалан
  
• 
  Құшыр
  
• 
  Зекет
  
• 
  Сауын
  
• 
  Хараж
  
• 
  Баж
  
• 
  Соғым
  
• 
  Сыбаға
  

Ақ Орда, Моғолстан, Әбілхайыр хандығы, Ноғай Ордасындағы әкімшілік басқару жүйесінің көп жағдайда бір-біріне ұқсас болғанын, жоғары тап, ірі тайпа өкілдерінен тұратын хан кеңесінің рөлін ерекше атап өту керек. Мұғалім бұл мемлекеттердегі халықтың шаруашылығы , мәдениеті, тілі, діні, әдет-ғұрыптарының ұқсастығына тоқталып, қазіргі осы аймақтарда құрылған мемлекеттер халықтарының ұқсастықтары, айырмашылықтары туралы оқушыларды қатыстыра отырып әңгіме өткізуге, пікір алысуға болады.