«Қазақстан экологиясы» пәнінің оқу-әдістемелік кешені №2 басылым 11. 09. 2014 ж. ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені
жүктеу/скачать 235,12 Kb.
|
Ауыз су сапасының төмен болуы көбінесе су қоймаларына, су қорғау аймағына өндірістік қалдық сулардың көп жіберілуіне, рұқсатсыз көң- қоқыс төгуге, өзендер мен қойма маңына мал қораларын орынды- орынсыз салуға, канализация жүйелеріндегі апаттарға, тазарту қондырғыларының тиімсіз жұмыс істеуіне байланысты болады.Енді су тазарту жөнінде бірер сөз. Көкшетау қаласындағы биологиялық тазарту стансасының жобалық қуаты тәулігіне 32 мың текше метр. Механикалық және биологиялық тазарту қондырғылары арқылы тәулігіне 18 мың текше метр су өтеді. Мырзакөлсор жинағышы 1972 жылдан бері пайдаланылуда. Оның су жинақтау көлемі 120 миллион текше метрге жетті. Бірақ мұндағы су бегетіне 1999 жылдан бері күрделі жөндеу жүргізілген емес. Лабораториялық тексерулер тазарту қондырғыларының тиімді екендігін көрсетті.Дәріс №5. Қазақстан топырақ экологиясы. Мақсаты : . Қазақстан топырақтарының қазіргі экологиялық жағдайы мен қорғау жолдарын анықтау. Қарастырылатын сұрақтар: 1. Қазақстан жер қорлары мен оларды пайдалану жолдары. 2. Қазақстан топырақтарының қазіргі экологиялық жағдайы 3. Бүлінген жерлерді қалпына келтіу. Тақырыптың қысқаша мазмұны: Қазақстанның барлық жер көлемі 272,5 млн. га. Қазақстан Республикасының жер қорының пайдалану мақсатына байланысты бөлінуі 3 кестеде көрсетілген. 3 кесте
Соңғы мәліметтер бойынша Республика жерінің 180 млн. га немесе 60% шөлге айналған. Барлық жердің 235 млн га жазық жерлер, 185 млн. га жайылым және 34 млн. га таулы аймақтар алып жатыр. Жоғарыда аталған 235 млн. га құнарлы жердің 180 млн. га жері жарамсыз жерлерге үшырап, оның 30 млн. га топырақ эрозиясы, 60 млн. га түздану, 10 млн. га химиялық және радиактивті заттармен ластанған. Республиканың 30 млн. га жерлерін өнеркәсіп, көлік, байланыс, елді мекендер алып жатыр. Солтүстік облыстарда тың игеру науқанына байланысты және бірегей бидай дақылын егу топырақ карашірігінің 25-30 % жоғалтты. Батыс Қазакстан аймағында мұнай-газ өнеркәсібінің қарқындап дамуы 1000 га астам жерді қамтыса, топырақтың техногенді бүлінуі 2,5 млн. га, ал тозған жайылым 3 млн га жерді алып жатыр. Сол сияқты Алыр мсн Тайсойған сынақ полигондарының игілігіне 1,4 млн. га жер бүйырған. Оның үстіне Каспий теңізінің көтерілуі болашақта осы аймақтың шамамен 2,8 млн. га жерін су басады деп болжам жасалуда. Экологиялық қиын жағдай Орталық Қазақстан жерлерін де қамтып отыр. Мүнда жердің техногенді бүлінуі, өнеркәсіптік қалдықтарымен ластану, ауыр металдардың жинақталуы, радиактивті элементтердің және ракета-ғарыштық қоқыстардың (Бетпақ дала) шоғырлануы тұрақты жағдайға айналған. Кейбір аймақтарда топырақтың тозуы, бүлінуі және шөлге айналуы Ертіс, Әмудария мен Сырдария өзендерінің су бассейнінін азаюы, Арал теңізінің тартылуымен тікелей байланысты болып отыр. Мәселен, Оңтүстік Қазақстанда Арал аймағының экологиясына байланысты 2 млн. га жер шөлейттеніп кеткен және Жаңадария өңіріндегі 3 мың га қара сексеул орманы біржола жойылу үстінде. Арал өңірі мен Сырдария өзенінің аңғары бойынша топырақтың химилық улы заттармен және радионуклидпен ластануы жылдам жүруде. Балқаш - Алакөл және Шу - Мойынқұм аймақтарындағы өзгерістер, Іле өзеніне Қапшағай су қоймасының салынып, судың жасанды реттелуі табиғатқа көп зардаптар әкелді. Су деңгейінің 1,5-2,0 метрге төмендеуі Іле атырабы бойынша топырақтың кұрғап, бүлініп, сорланып, тозып кетуіне жол берді. Әсіресе, Іле - Балқаш бассейіні жер жаннаты аталған Жетісу өңіріне экологиялық апатты да ала келді. Іле бойындағы ит түмсығы өтпейтін тоғай, тораңғы орманы, Шарын өзенінің қайталанбас сұлу табиғаты мен каньондары тозып, жағалаудағы шұрайлы жайылымдар құлазыған сары далаға, шөлге айналып бара жатыр. Ендігі жерде Іле суының 10-15 процентін Қытай халық республикасының алуы бұл өңірдің табиғатын тұл етері анық. Қазақстандағы егістікке пайдаланатын жерлердің де экологиялық жағдайы нашар. Ол республика бойынша 26610,7 мың га жерді алып жатыр. Соңғы жылдары байқалып отырған әлемдік климаттың өзгеруі Қазақстанның шөл, шелейтті белдемдеріне әсерін тигізіп, ондағы егіс Республикада эррозияға ұшыраған ауылшаруашылық жерлер-30,7 млн.га, оның ішінде -25,7 дефляцияланған, олардың -0,6 млн.га жайылым, және 5,0 млн. га шайылған жерлер. Мәселен, 1996 жылы егістіктерге 1 млн. т. минералдық және 33,2 млн. т органикалық тыңайтқыш берілсе, бүл көрсеткіштер 1998-2001 жылдары 16 мың тоннаға қысқарған. Топырақтану институтының мәліметі бойынша Қазақстанның кұнарлы топырағы өзінің қарашірігінің 19-22 % жоғалтқан. Мұның өзі болашақта жер ресурстарының сапасы жақсармайтынын аңғартады. 2 Топырақтың ауыр металдармен және радионуклидтермен ластануы барлық аймақтарды қамтып отыр. Әсіресе, Қазақстан бойынша ірі өнеркәсіптер, кен орындары, қазба байлықтарды өндіру, соғыс -өндірістік қалдықтарды сақтау және оларды көму аймағында ерекше жылдам жүруде. Республика жерінде химиялық қалдықтар 2,3 млрд. т жетсе, ал 529 объектіде радиактивті қалдықтар сакталған. Өнеркәсіптерден шығарылған химиялық заттар Шығыс Қазақстан бойынша жылына 5 млн. т жетіп отырғаны тіркелген. Республика бойынша ластану деңгейі Бетпақ дала, Балқаш өңірі, Мұғаджар, Ертіс өңірі, Маңғыстау, Каспий маңы ойпаты, Іле Алатауы жазықтарында тым жоғары. Сырдария, Шу, Талас, Жайык өзендеріндегі жерлер қорғасын, фтор, бор, мыс, пестицидтер және нитраттармен ластанған. Өскемен, Риддер, Зырян қалалары маңындағы жерлерде қорға-сынның мөлшері 100 РЗШ, кадмий, мырыш 8-14 РЗШ, мыс 10 РЗШ-ға жеткен. Павлодар, Екібастұз, Қаратау, Тараз т.б. өнеркәсіп орындары аймағы геохимиялық ауытқуларға және уытты заттармен ластануға ұшыраған. Дәріс №5.Өзін-өзі тексеру сұрақтары
Жер категориялары бойынша жер ресурстарының қалай бөлінетін сипатаңдар? Топырақ эрозиясын болдырмау шаралары? Топырақты бонитеттеу? Жер кадастры деп? Дарис 6. Қоршаған ортаға палигон сынақтарының әсері. Мазмұны
ІІ. Негізгі бөлім а) Невада-Семей полигонының инфрақұрылымы б) Семей ядролық полигонының алғашқы жүргізілуі в) Семей ядролық полигонындағы сынақтардың адамдарға, қоршаған ортаға әсері г) Суарылған ядролық темірмен ІІІ. Қорытынды бөлім Қолданылған әдебиеттер КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды. Семей маңындағы радиациялық әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы сынақтан азап шекті. 1949 жылдан 1963 жылға дейін жер бетінде жасалған сынақтардың зардабы әсіресе мол болғаны рас. Бұл аймақтағы аурулардың есеп-қисабы 1990 жылға дейін мұқият жасырылып келді. Облыста онкологиялық, жүрек-қан тамыр, жүйке және психикалық аурулар саны күрт өсті. Азап шегіп, өлім құшқан адамдар қаншама. Отбасыларында кемтар балалар көбейді. Бұның өзі қазақ ұлтының келешегіне төнген зор қауіп болатын 1980 жылдардың аяғына қарай халықтың төзімі таусылып, шегіне жеткен еді. Басқа ядролық державалармен салыстырғанда, Қазақстан аумағында қиратқыш әлуеті жағынан орасан зор ядролық арсенал болды. Қазақстандағы қарудың жиынтық ядролық қуаты бұрынғы Кеңес Одағының барлық ықтимал дұшпандарының аса маңызды стратегиялық объектілерінің барлығының тамтығын да қалдырмауға жетіп артылатын. Бұл қаруды қолдану миллиондаған халқы бар мыңнан астам қаланы, ол былай тұрсын, тұтас бір мемлекеттерді, тіпті континенттерді жермен жексен етуге мүмкіндік беретін. Қазақстан стратегиялық қару-жарақ пен оны жеткізу құралдары орналастырылған жай ғана орын болған жоқ. Біздің елде жайласқан сұмдық әскери-техникалық әлует қуаты жағынан тұтас бір индустрия, өзіндік бір «мемлекет ішіндегі мемлекет» еді. КСРО-ның ыдырауы нәтижесінде Қазақстан толық әскери ядролық циклды: ядролық қаруды сынау, жаңғырту және өндіру циклын жүзеге асыру мүмкіндігі алды. Негізгі бөлім Невада-Семей полигонының инфрақұрылымы Сол ядролық сынақ полигондарының бірі – Семей полигоны Кеңес Одағының аса маңызды стратегиялық объектісі болды. Осынау полигонның кемел инфрақұрылымы: Курчатов қаласын (Семей – 21), реакторлар кешенін, «Балапан», «Г» (Дегелеңдегі сейсмокешен), «Ш» («Тәжірибелік алаң» дейтін) сынақ алаңдарын, толып жатқан басқа да ұсақ тәжірибелік алаңдарды қамтиды. Семей ядролық полигонның осынау тәжірибелік алаңдарында 456 ядролық жарылыс жасалды. Осынау сынақтар атом қаруының қиратқыш қаруын айтарлықтай арттыруға ғана емес, оның жаңа түрлерін де жасауға мүмкіндік берді. Семей ядролық полигонның алғашқы жүргізілуі Семей ядролық полигонындағы сынақтардың жалпы саны 456 ядролық және термоядролық жарылысты құрады. Олардың 116-сы ашық болды, яғни жер бетіндегі немесе әуе кеңістігінде жасалды. Семей полигонында әуеде және жер бетінде сынақтан өткізілген ядролық зарядтардың жалпы қуаты 1945 жылы Хиросимаға тасталған атом бомбасының қуатынан 2,5 мың есе көп болды. 1949 жылғы 29 тамызда тұп-тура таңғы сағат жетіде көз ілеспес жылдамдықпен ұлғайып бара жатқан отты доп кенеттен Жер денесіне қадалып, оны шарпып өтіп, аспанға көтерілген. Отты шардан соң, сұрапыл қуат пен көз қарастырар сәуле бас айналдырып жібергендей бір сәтте жер қабығының ыстық күлі мен иісі көкке көтерілген. Жер лыпасының өртең иісі қолқа атар түтіннің ащы иісін қолдан жасалған жел әп-сәтте жан жаққа таратты. Таяу жерлердегі сирек ауылдарда тұратын адамдар дір ете түскен жер мен жарты аспанды алып кеткен от-жалынға таңырқап, үйлерінен қарап тұрған. Жалғыз түп шөп қалмаған, түтігіп қарайып кеткен даланың тұл жамылғысы. Жан-тәсілім алдында жанталасқан тышқандардың, қарсақтардың кесірткелердің өлі денесі табылған. Жаңадан келгендер бұл тозақты Семей ядролық сынақ полигоны ретінде белгілі № 2 оқу полигонында РДС-1 (зымырандық көрсеткіш снаряды) плутоний зарядан жер бетінде сынақтан өткізу жарылысы деп атады. Бұл КСРО-да тұңғыш атом бомбасының жарыдуы еді. Полигонда жаңа таталды жұлдыздың тууын Лаврентий Берия, Сергей Курчатов, әскери бастықтар мен атақты ғалымдар, Кеңестік атом бомбасының толып жатқан идеологиялық, идеялық және техникалық аталары тасадан бақылап тұрды. Семей ядролық полигонындағы сынақтардың адамдарға, қоршаған ортаға әсері Тұңғыш атомдық жарылыстың радиоактивті өнімдері аймақтың барлық елді мекендерін жауып қалды. Көрші қонған әскери объектіде не болып жатқаны туралы титімдей түсінігі жоқ жақындағы ауылдардың тұрғындары радиациялық сәуленің сұмдық дозасын алды. Халыққа сынақ туралы ескертілмеген де еді. Ядролық жарылыстар туралы халыққа 1953 жылдан бастап қана ескертіле бастады. Онда адамдар мен малды радиоактивті заттардың таралу аймағынан уақытша көшіру, оларды қарабайыр қорғаныш объектілеріне, орларға немесе кепелерге жасыру көзделді. Алайда жарылыстан кейін адамдар радиациядан былғанған жерлердегі өз үйлеріне оралып отырды. Жарылыс толқыны көптеген үйлер терезесінің шынысын ұшырып жіберген, кейбір үйлердің қабырғалары қирады. Кейінірек сынақ алдында уақытша көшірілген адамдар полигон жанындағы туған жерлеріне қайтып орала бастағанда, олардың көбісі үйінің орнын сипап қалды, не қақырап кеткен қабырғаларды көрді. Семей ядролық полигонындағы сынақтардың әсері туралы алғашқы шын да жүйелі деректер Қазақ КСР Ғылым академиясы жүргізген кең ауқымды медициналық-экологиялық зерттеулердің нәтижесінде алынды. Зерттеулерді, ғылыми экспедицияларды профессор Б. Атшабаров басқарды. Радиацияның адамға ықпалының механизмі қазіргі кезде едәуір жақсы парықталған. Бұл орайда ең қауіптісі – иондалатын радиацияның ықпалы гендік кодты дауасыз өзгерістерге соқтыруға мүмкін екендігі. 1949 жылғы алғашқы жер бетіндегі жарылыстан бастап Семей және Павлодар облыстарының радиациялық сәулеленудің ықпалына ұшыраған басқа аумақтардың тұрғындарының арасында сырқат санының ұдайы өсіп келе жатқаны байқалады. Бұлар өкпе мен сүт бездерінің рагы, лимфогемобластоз және басқа да қатерлі ісікті патологиялары. Жалпы алғанда рак ісігі сынақтар басталғалы бері үш есе өсті. Семей полигонына жақын нақ сол аудандарда жетілуіндегі әртүрлі ауытқулар, тәндік және естік кемшіліктер әрқилы сәбилер дүниеге ерекше көп келеді. Мамангдардың айтуынша, соны бәрі нақ қысқа мерзімді және қалдықты радиацияның кесірінен болатын генетикалық мутациямен байланысты. Адамдар ғана емес, жер де азап шегеді. Жылма-жыл радионуклидтердің жинала беруі жердің құнарлығын азайтады. Жерде орасан зор микроэлементтер: темір, мыс, магний және басқа металдар әрттүрлі дәнді дақылдар адам организміне сіңеді. Суарылған ядролық темірмен Сутегілік құрылымы РДС-2 бұйымы дегеннің қуаты жағынан соған дейін болып көрмеген. Жарылысы 1953 жылғы 12 тамызда Семей ядролық полигонының төңірегін тетірентті. Оның қуаты 480 килотонна еді. Жарылыстан кейін пайда болған нарттай жанған радиоактивті газдардың саңырауқұлақ секілді бұлты 16 километр биіктікке көтерілді. Осы жарылыстан кейін радиусы ондаған километр болатын жерде дала шөптері бірнеше күн бойы көгілдір сәуле шығарып тұрды. Дарис 7. Өндіріс қалдықтары және оларды жою жолдары. Қалдықтар бұл шикізаттың, материалдардың, жартылай фабрикаттардың, басқада өндірісітк процестердің соңғы мақсатына дейін жетпей қалған қалдығы, дайын өнімді алғанда немесе толық және жартылай өзінің қолдану қасиеттерін жоғалтқанда пайда болады. Адам баласының планета үстінде жинаған заттардың жалпы алмағы, жылына 4 трлн.т. жетеді. Жылына әлемдік экономикада 120 Гт қазба материалдарынан және биомассадан, барлығы 9 Гт (7,5 %) ғана өндіріс кезінде материалдарды өнімге пайдаланылады. Бұл көлемінің 80% артығы қайтадан негізгі және айналмалы материалды өндіріске енеді, яғни өндіріске қайтарылады. Тек 1,5 Гт адамдардың жеке тынысын қамтамасыз етеді. Қалдықтар өндірістік қызметтен, қолданыстан да пайда болуы мүмкін. Оыған сәйкес олар өндірістік қалдықтар және тұтыну қалдықтары болып бөлінеді. Өндірістік процесте ақаба сулар, түтінді газдар, жылу қалдықтары пайда болады. Өндірісиік қалдықтар өнімді дайындағанда толық немесе жартылай өзінің тұтыну қасиетін жоғалтқан шикізат, материал және жартылай фабрикаттардың қалдығы, сонымен бірге шикізатты физико-химиялық немесе механикалық қайта өңдегендегі өнім, олар сәйкес өңдеуден өткеннен кейін халықшаруашылығында пайдалануы мүмкін. Қалдықтардың проблемасы әіресе үлкен қалаларда өзекті мәселе, оларда үлкен өндірістік кәсіпорындар, адамдардың көп болуы. т.б. бұл қалалардың экологиялық жағдайы көптеген факторларға байланысты. Оларға автокөлік газдары, жылу станцияларының атмосфераны ластауы, кәіпорындардың тастандылары, онымен қатар табиғи сулардың сұйық қалдығымен латануы. Тұтыну қалдықтарына әртүрлі себептерге байланыты ары қарай қолданылмайтын бұйымдар, детальдар жатықызылады. Бұл қалдықтарда өндірістік және тұрмыстық болып бөлінеді. Өндірістік қалдықтарға жабдықтардан, металдардан, резенкелеарден, пластмалардан, шынылардан шықан қалдықтар. Тұрмытық қалдықтарына азықтық қалдықтар, тұрмытық бұйымдарға арналған аяқ киім киім кешек тұрмыстық ақаба сулар жатады. Қалдықтардың жіктелуі. (классификацияы) Қалдықтардың жіктелуі өнеркәіптің алаларына, агрегаттық күйіне, токинділігіне негізделген. Әрбір жағдайда аспектііне әйкес қарастырамыз: тазалануы, қайта өңдеуі, қалдықты көмуі, токсинді әсерінің алдын алу. Әрбір өндірістік саланың өзінің қалдықтарының клаификацияы болады. Қалдықтардың жіктелуі әртүрлі көрсеткішке байланысты ең негізгі адам денсацулығына қауіптілігі, зиянды қалдықтар, мысалы: инфекциялық, токсинді, радиоактивті болып бөлінеді. Зиянды заттар жіктелуі және жалпы қауіптілік талаптары стандартына сәйкес, барлық өндірістік қалдықтар 4 қауіптілік клаына бөлінеді.
Қалдықтар күйіне байланысты қатты, сұйық және газ тәрізді болып бөлінеді. Қалдықтар шығатын жеріне байланысты тұрмыстық, өндірістік ауылшаруашылық болып бөлінеді. Құрамына байланысты негізгі көрсеткіші қалдықтың шығуы болып еептеледі – органикалық неорганикалық, онымен қатар жанатын немесе жанбайтын қалдықтар болып бөлінеді. Негізгі топқа энергия түріндегі қалдықтар энергетикалық деп аталады. Тұрмытық және өндірістік қалдықтардың барлық түрлерін қатты және ұйық деп бөледі. Қатты қалдықтар бұл металл, ағаш, платмасалар, және бақа материалдардың қалдықтары жатады, минералды және органикалық қалдықтар жатады. Өндірістік кәіпорындардың тазарту жүелерінен шыққан газдар және әртүрлі органикалық және минералды заттардан тұратын өндірістік қоқы. Ұйық қалдықтарға өңдеуден кейінгі қалдықтардағы сулар және газдарды дымқыл тазарту жүйесінде пайда болған минералды немесе органикалық шаңдар. Өндірітік және қолданған қалдықтардың түрлерін пайдалану мүмкінділігіне байланысты матералды ресуртарға, ал екінші жағынан экономикалық даму сатысында өңдеу тиіміз болатын қалдықтарға бөлуге болады. Өңделетін қалдықтар пайда болатын жеріне немесе арнайы жабдықталған басқа кәіпорындарда қайтадан өңдеуден өтеді. Кейбір өндірітік қалдықтар пайдалану қасиетінен айырылған соң қазіргі кезде өз орындарын таба алмай келеді. Бұл қалдықтар қоршаған ортаға зияны бюолмаса көміледі.Санитарлық гигиена жағынан қауіптілік тудырса, қалдықтарды алдын ала қауіпіздендірлігеннен кейін көмеді. Қалдықтардың формасы және түріне байланысты 13 топқа бөледі: 1. Гальваношламдар және тұнбалар. Химиялық реактивтердің және реагендер қалдықтары; құрамында хром, никель, мыс, кобальт, мырш, қорғасын болатын химреактивтерді және реагендерді; 2. Су құбырларының және канализациялардың қалдық сулары, құрамында мұнай бар өндірітік тұнбалар; 3. Салқындатқыш сұйытқыштар, лак бояу, өндірісмтердің қалдықтары, мұнай қалдықтары, оңай жанты сұйықтар. 4. платмассалар, полимерлер, синтетикалық талшықтар, мата емес интетикалық материалдар қалдықтары. 5. резина техникалық бұйымдар, вулканизаторлар қалдықтары, 6. ағаш қалдықтары, 7. қағаз қалдықтары, 8. қара және түсті металдардың, темір қалдықтары. 9. шлактар, күлдер шаңдар қалдықтары. 10. тамақ қалдықтары. 11. жеңіл өнеркәсіп қалдықтары. 12. әйнек қалдықтары. 13. құрлыс индустриясының қалдықтары. Қалдықтарды екіншілік шикізат ретінде толық пайдалану үшін олардың өндірістік жіктелуі жасалған. Мыалы: металдардың бөлшектері және қалдықтардың физикалық қаиеттеріне байланысты клатарға, химиялық құрамына байланысты сұрыптарға бөлінеді. Екіншілік материалдық реурстардың екі көрсеткіші бойынша жіктеген ыңғайлы. Олар пайда болу көзі және пайдалану бағыты қарастырылған. Химиялық өнеркәібінде қолданылатын бөлімдердің көрсеткіштері: -Қалдықтарды қолданатын сала химиялық өнеркәсіп. -металдардың реурстары пайда болатын процес. -қалдықтардың физико-химиялық қаиеттері. -жиналатын қалдықтардың көлк\емі. -Қалдықтарда бағалы көлемінің болуы. -Бағалы көрсеткіштер. -қалдықтардың қолданылу мүмкінділігі. -қалдықтардың тамалдануы -қалдықтьардың қоршаған ортаға әсері.
Қалдықтардың химиялық құрамы табиғи минералды қор құрамынан ерекшелінеді. Кейбір жағдайларда қалдықтар құрамындағы компоненттер төмен болады. Ал кейбіреуі табиғи шикізатқа жоғары болады. Қалдықтардың көптеген түрлерін қоршаған ортаға зиянсыз және отынның дәстүрлік түрлерінің орнына пайдаланылады және жылу алуға болады. Қалдықтардың көптеген түрлері қоршаған ортаға , қала мен ауыл халқына жоғары төменділігіне байланыты үлкен қауіп төндіреді. Оларға арнайы қауіпсіздіктің алдын алу шараларынсыз қөму және қоймаға орналатыру адамдарға және табиғатқа маңызды нәтижеге әкелуі мүмкін. Бұл әсіресе радиоактивті жарылықа қауіпті қалдықтар, жеңіл ұшатын уландырғыш заттарға қатысты, осыған ұқарамастан кейбір қалдықтардың өзінің химиялық құрамымен физикалық күімен ешқандай зияны жоқ. Оларды көмуге, көлдерге, теңіздерге батырып жіберуге болады. Топырақтың химиялық ластануын нормаландыру ШРК бойынша қойылады. ШРК өз шамасы бойынша су және ауа қабылданған ШРК –дан ерекшеленеді. Бұл ерекшелік топпен байланысқа түсетін орта арқылы зиянды заттардың түсуімен түсіндіріледі. Дарис 8. Қазақтанда радиоактивті жағдай. Техногенді радиоактивтілік – адамның іс-әрекетінің нәтижесінде пайда болады. Табиғи радинуклидтердің қайта бөлініп, концентрациялануы пайда болвтын саналы шаруашылық іс-әрекет процесінде табиғи радиациялық фонның өзгеруіне әкеліп соғады. Бұған тас көмірдің, мұнайдың, газдың және т.б. жанғыш пайдалы қазбалардың, фосфат тыңайтқыштарының, кен өндірілуі мен өңделуінің де кең әсері бар. Адамзаттық авияция сияқты транспорт түрі өз жолаушыларын ғарыштық сәулелердің жоғары әсеріне ұшыратады. Әрине, сонымен бірге ядролық қаруды сынау, атом энергетикасының кәсіпорындары мен өнеркәсіп орындары бұған өте үлкен үлес қосуда. Радиоактивті көздердің таралуы мүмкін екендігі сөзсіз; бұл-авариялар, радиоактивті заттардың шашырап, шашылуы және тағы басқалар. Қуанышқа орай бұндай оқиғалар жиі болмайды. XX ғасырдың екінші жартысынан бері биосфераның радиоактивті ластануы шапшаңдай түсті. Онда радиоактивтік заттардың таралуы жыл сайын артып отыр. Географиялық қабықтың сан милион жылдар бойына тұрақты қалыпта болып келген радиоактивтік фон деңгейі көтеріле бастады. Бұл процестің келешектегі барлық зардаптарын болжап білу қиын. Радиоактивтілік ластайтын заттарды тарататын негізгі көздер әзірге ядролық жарылыстар болып отыр. Осы жарылыстардың салдарынан 1945-жылдан бері атмофераға түрлі рдиоактивті изотоптар, оның ішінде ұзақ уақыт сақталатын радиоактивті заттар тарала бастады. Олар атмосферадан топыраққа, беткі және грунт суларына, мұхиттар мен теңіздерге, тірі организмдерге түседі. … Қазақстандағы радиоактивті ластану проблемасы.
… Үстіміздегі жылдың ақпан айында шетелдік радиоактивті қалдықтарды Қазақстан Республикасы территориясына көшу туралы заң лқыға түсті. Мәліметтер бойынша еліміздің территориясын толығымен тазалап шығу үшін 1 млрд. 110млн. доллар аржы қажет екен, ал жерімізге шет мемлекеттердің радиоактивті қалдықтарын көму 20-30 млрд. доллар пайда әкеледі деген пікір бар. Алайда бүгінгі таңдағы экономикалық жағдайда 10-15 жылға бағдарланып отырған бұл жобаның тікелей және қосымша шығындарын қалай есептеуге болады? Бұл заңды қабылдай отырып біз ұзақ мерзімді саяси және экономикалықжауапкершілікті өзімізге аламыз. Ал бұл жауапкершілікті тек біздің замандастарымыз ғана емес, келер ұрпақ, тіпті олардан кейінгі буында орындауға мәжбүр болады. Парламент бұл жобаны қабылдай отырып, бүгінгі буынды ғана емес, келешек ұрпақты да қауіпті бизнестің тұтқынына түсірер еді. Бұл заңды қабылдау арқылы еліміз өз территориясын « радиоактивті қалдықтар моласына» айналдырған ең бірінші мемлекет болар еді. Радиоактивті қалдықтарды еліміздің территориясына көшу табиғи су көздерін ластап, ауыз су проблемасын туғызып, жер қыртысына үлкен нұқсан келтірмек еді. Семей полигонының нәтижесін көзбен көре отырып, ядролық қарудың зардаптарын біле тұра және радиоактивті қалдықтардың адамдардың денсаулығына әсері жайлы мәліметтен хабардар бола отырып, радиоактивті қалдықтардыкөшуге келісім беру – келешек алдындағы үлкен қылмыс болар еді. Аталған заңның қабылданбауы белгісіздікке басылған қате қадамнан аман алып қалды. Қазіргі кезде дүние жүзіндегі барлық ядролық қаруларды сынауға қарсы «Невада – Семей –Моруруа – Лабнор – Жаңа жер» халықаралық одағы құрылды.бұларға қосымша Қазақстандағы экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында қоғамдық негізде «Елім – ай» халықаралық экологиялық қоры және «Эко – Қазақстан» экологиялық ассоциациясы құрылды. Қазіргі кезде Қазақстанның көптеген өңірі экологиялық апатты аймақ деп аталады. Соның бірі Семей полигоны болып табылады. Бұл 18 мың км аймақты алып жатыр. Бұл өңірде 1949 жылдан 1989 жыл аралығында бұл жерде 510 рет ядролық жарылыс болып, сынақтар өткізілген. Осындай жойқын әрекеттерден Семей аймағының табиғаты мен халқы өте ауыр зардап шегуде. Мұндай сынақ аймақтары Қазақстанның 34 нүктесінде болғандығы да белгілі болып отыр.
1 Биоалуантүрліліктің қалыптасуы 2 Қазақстандағы ландшафттық және биологиялық әртүрліліктің жоғалуы. 1 Ерекше экологиялық, ғылыми және рекреациялық мәндегі өсімдіктер мен жанарлардың сирек және жойылу қаупі бар түрлерін, бірегей үлгідегі жерлерді, табиғи және тарихи-мәдени кешендер мен нысандарды сақтаудың ең тиімді шаралары – ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру болып табылады. Қазақстан Республикасының табиғи-қорық қорының жағдайына қазіргі заманғы талдау жасау нәтижелеріне сүйенсек, сүтқоректілердің 178 түрлерінің 140 түрі (78,6%) қорғалады, оның ішінде 22 түрі Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген, сондай-ақ құстардың 346 түрі (87,4%), бауырымен жорғалаушылардың 31 түрі (63,2%), балықтардың 23 түрі (22,1%) қорғалады. Бұлар Қазақстанның бірегей флоралық және фауналық әртүрлілігін сақтауды қамтамасыз етпейді. Қазақстанда ғаламдық маңызы бар экожүйелердің бірнеше қатары бар, олардың ішінде солтүстік шөлдер, реликті шыршалы ормандар және бірегей тау экожүйелері бар. Қазақстан шөлдері мен тау жүйелері Жабайы табиғаттың Дүниежүзілік Қорының Ғаламдық Тізіміне енгізілген. Бұл жүйелер ең маңызды экологиялық аймақтарды (орталық азия шөлдері мен ортаазиялық тау шалғындары мен орман алаптары) алып жатыр. Халықаралық мәні бар Рамсар конвенциясының сулы-батпақты жерлерінің тізіміне Каспий теңізінің маңындағы жағалаулар мен Орал өзенінің атырауы, Алакөл-Сасықкөл және Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйелері енгізілген. 2 Қазақстандағы ландшафттық және биологиялық әртүрліліктің жоғалуы мен қысқаруының негізгі факторлары мекен ету ортасына техногендік және антропогендік әсерлері, сонымен қатар, аридизация және шөлдену үрдістері болып табылады. Биологиялық әртүрліліктің жойылуы табиғи экожүйелердің бұзылуы, аумақтағы су режимінің өзгеруі, орман алқаптарының жойылуы, биологиялық қорлардың шамадан тыс пайдаға асырылуы, өнеркәсіптік және ирригациялық сулардың шығарындылары, өсімдіктер мен жануарлардың бөтен түрлерін енгізу салдарына байланысты. Биоәртүрліліктің жоғалу қаупі температураның артуымен, экожүйелердің сумен қамтылу жағдайының нашарлауы және сәйкесінше, шөлдену қырқынының тез жүруімен байланысты климаттың өзгеруі есебінен артады.
Биоалуантүрліліктің экожүйедегі байланыстарының толық болуының шарты және негізгі факторы бола отырып, оның ең маңызды қасиеті – тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Элементарлық (іс жүзінде бөлінбейтін) экожүйелердің көптүрлілігі ең алдымен олардың түрлік құрамымен анықталады. Ал ең ірі экожүйелер үшін алуан түрліліктің артуына оларға кіретін кіші деңгейдегі экожүйелердің маңызы артады. Экология ғылымы ең маңызды биоалуантүрлілік туралы ғылымды зерттейді. Табиғаттағы барлық биологиялық процестер биосфера мен экожүйелерден тыс жүрмейді. Осыдан биоалуантүрліліктің үш үлкен бұтағы тарайды. Әрбір бұтағы деңгейлерге бөлінеді. Биоалуантүрліліктің әр деңгейі бөлімдерге бөлінеді. Бұл бөлімдерде биоалуантүрлілік әртүрлі тірі ағзалардың арасындағы ерекше туындысы ескеріледі. Олардың арқасында көрсеткіші құрылады, қоршаған ортаға төзімділікті қамтамасыз етеді. Биоалуантүрліліктің жоғары деңгейде көптеген әртүрлі экожүйелер және ландшафтар орналасады. Табиғатта біртекті мекен орталары болмайды. Біз биоалуантүрлілік жайында сөз еткенде, ең біріншіден көптеген жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар және микроағзалар түрлерін жатқызамыз. Кез келген түр дараларды құрады. Генетикалық жағынан бір біріне өте жақын келеді. Олар еркін шағылысады және өсімтал ұрпақ береді. Сол уақытта кейбір даралар түрлері басқа даралар түрлерімен еркін шағылыса алмайды. Ғалымдар әрдайым жаңа жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар және микроағзалар түрлерін сипаттап, жаңа түрлерін атауда. Біздің планетамыздағы түрлердің нақты санын ешкім келтіріп бере алмайды. Алайда жануарлардың түрлері өсімдіктер мен саңырауқұлақтардың, бактериялардың санынан әлдеқайда басым түседі. 2 Техносфераның биосфераға жасайтын қысымының ең манызды көрінісі – табиғи экожүйелердің кедейленуі,яғни биоалуантүрліліктің кемуі болып табылады. Биоалуантүрлілік тек маңызды шаруашылық қор ғана емес, ол биосфераның тіршілік етуінің басты шарты болып табылады. Рио-де-Жанейрода өткен 1992 ж. БҰҰ конференциясында қабылданған үш арнайы Мәлімдемелер мен Конфенциялардың екеуі биологиялық қорлар мен биологиялық алуантүрлілікті сақтаусыз тұрақты даму мүмкін емес екенін көрсетті. Қазіргі адамның азық – түлік ретінде қолдануға болатын бірнеше мың түрлер белгілі. Бірақ іс жүзінде өсімдіктер мен жануарлардың 200 – 250- ден аспайтын түрлері пайдаланады. Ауылшаруашылық өнімдерінің басым көпшілігі 12 -15 өсімдік береді. Жабайы түрлер – табиғи экожүйелерден алынатын бағалы өнім көзі және әсіресе, ауылшаруашылық жануарлары мен өсімдіктердің жаңа қол тұқымдары мен іріктемелерін шығаруда маңызы зор. Жабайы түрлер – дәрі - дәрмектердің маңызды көзі. Қазіргі кезде осы мақсатта шамамен 5 мың өсімдіктердің түрлері қолданылады. Олардың жалпы бағасы 40 миллиард доллар. Шипалы қасиеттері бар өсімдіктердің көптеген түрлері әлі медицинада қолданылмай келеді. Биоалуантүрлік – адамзатты шексіз ұзақ уақыт энергетикалық, техникалық және басқа ресурстармен қамтамасыз етудің жалғыз көзі. Биоалуантүрлік экожүйелердегі байланыстардың толық болуының шарты және негізгі фактор бола отырып,оның ең маңызды қасиеті – тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Неғұрлым экожүйенің деңгейі жоғары болса,соғұрлым оны құрайтын элементтердің көпшілігі олардың алуантүрлілігін қамтамасыз етеді. Элементарлық экожүйелердің көптүрлілігі ең алдымен олардың түрлік құрамымен анықталады, ал ірі экожүйелер үшін алуан түрліліктің артуында оларға кіретін кіші деңгейдегі экожүйелердің маңызы артады. Экологиялық мәселерді бір жолы – Қызыл кітап. Табиғат ресурстары мен табиғатты қорғаудың Халықаралық одағы (МСОП) бүкіл планетаның Қызыл кітабын құрастырған. Қызыл кітапқа сирек және жойылу қаупі төніп отырған ағзалар енгізілген. Қызыл кітапқа енген түрдің шамамен санының кему себебі,таралу территориясы қорғау үшін орындалатын іс – шаралар және т.б.мәліметтер көрсетіледі. Қызыл кітаптың бірінші томы 1963 жылы шығарылды.1972 ж.оның бес томы жарық көрді. Қызыл кітапқа сүтқоректілердің 236 түрі, құстардың 287, қосмекендердің 36 және бауырмен жорғалаушылардың 119 түрі, балықтар мен жоғары сатыдағы өсімдіктердің тізімдері кіреді. Табиғатты қорғаудың маңызды формаларының бірі – ерекше қорғауға алынған территориялар. Осындай территориялардың түрлері көп: қорықтар, қорықшалар, табиғи ескерткіштер, ұлттық және табиғат саябақтары, ботаникалық бақтар, биосфералық резерваттар. Қорықтар – табиғатты қорғаудың бір түрі. Қазіргі кезде қорықтық территориялар Жер шарының шамамен 1,6-2,0%-ын құрайды. Дүние жүзіндегі ең ірі ұлттық саябақ Гренландияда. Оның ауданы шамамен 7 млн.га. Қорықтар – толық қорғаудың жетілдірілген түрі, себебі, оған табиғи кешен кіреді де, табиғат қорларын шаруашылықта пайдалануға рұқсат берілмейді. Белгілі бір шаруашылық жұмыстарын жүргізе отырып, табиғаттың ерекше объектілерін қорғауға алынған жүйені ұйымдастыру түрі – қорықшалар болып табылады. Табиғи тіршілік ортасын қорғайтын категориялардың біріне табиғи (ұлтық) саябақтар жатады. Олардың негізгі міндеті – халықты рекреациялық қамтамасыз ету. Қазақстан қорықтары. Қазір Қазақстан территориясында 10 нан астам қорықтар жұмыс істейді. Қазақстан территориясының 3,8%-ы орманды жерлер алып жатыр. «Қазақстан-2030» стратегиясында бұл көрсеткіш 5,1%-ке дейін көтеру жоспарланған. 1997 жылы республикамыздың орман қорының территориясында 2257 орман өрттері орын алған. Бұл өрттердің 70%-ы отты дұрыс пайдаланбау себепті орын алған. 1997 жылы Түркияның Анталия қаласында орман шаруашылығы бойынша Дүниежүзілік конгресс өткен. Оған 146 елдің ішінде Қазақстан да қатысты.
1. Қоршаған орта ахуалы. 2. Қоршаған ортаны қорғау заңдары 3. Экологиялық қор жауапкершілігі. Тақырыптың қысқаша мазмұны. 2Қазіргі кезде қоғам мен қоршаған ортаның , сондай –ақ қоршаған ортаға байланысты тұлғалардың іс-әрекеті құқық нормаларымен белгіленген өзара қарым-қатынастарды зердеуден басталады. Қазақстанның экологиялық құқығы құқық саласы ретінде 1917 жылы Қазан төңкерісінен кейін, ғылымда Кең мағынадағы жер құқығының құрамында пайда болған, Бастапқы кеде бұл сала табиғи ресурстарды пайдалану мен қорғау жөніндегі қоғамдық қатынастарды реттеп отырды . Кейін табиғат қорғау нормаларының дамуына байланысты бірнеше дербес құқық салаларының пайда болуына әкеп соқтығ олар-жер, су, орман, тау құқығы. Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының негiзгi принциптерi: 1) Қазақстан Республикасының орнықты дамуын қамтамасыз ету; 2) экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету; 3) экологиялық қатынастарды реттеу кезiндегi экожүйелi көзқарас; 4) қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттiк реттеу және табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы мемлекеттiк басқару; 5) қоршаған ортаны ластаудың және оған кез келген басқа түрде залал келтiрудi болдырмау жөнiнде алдын алу шараларының мiндеттiлiгi; 6) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын бұзғаны үшiн жауаптылықтан бұлтартпау; 7) қоршаған ортаға келтiрiлген залалды өтеу мiндеттiлiгi; 8) қоршаған ортаға әсер етудiң ақылы болу және оған рұқсат алу тәртiбi; 9) табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаға әсер ету кезiнде неғұрлым экологиялық таза және ресурс үнемдеушi технологияларды қолдану; 10) қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi мемлекеттiк органдар қызметiнiң өзара әрекеттестiгi, үйлесiмдiлiгi мен жариялылығы; 11) табиғат пайдаланушыларды қоршаған ортаны ластауды болдырмауға, азайтуға және оны жоюға, қалдықтарды кемiтуге ынталандыру; 12) экологиялық ақпараттың қолжетiмдiлiгi; 13) табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаға әсер ету кезiнде ұлттық мүдделердi қамтамасыз ету; 14) Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының халықаралық құқық принциптерiмен және нормаларымен үйлесуi; 15) жоспарланып отырған шаруашылық және өзге де қызметтiң экологиялық қауiптiлiгi презумпциясы және оны жүзеге асыру туралы шешiмдер қабылдаған кезде қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына әсерiн бағалау мiндеттiлiгi болып табылады. &&& $$$002-015-100$Дәріс №015.Өзін-өзі тексеру сұрақтары 1. Қоршаған орта ахуалы. 2. Қоршаған ортаны қорғау заңдары 3. Экологиялық қор жауапкершілігі. Практикалық сабақ №1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №1 Тақырып: Қазақстан экологиясына кіріспе. Мақсаты : Қазақстанның экологиялық апат аймақтарына сипаттама жасау Сұрақтар: Қазақстан экологиясына кіріспе. Қазақстан экологиясының негізгі терминдерінің сөздігін жасау. Қоршаған орта сапасының адамдар денсаулығына әсері. Қазақстанды қоршаған ораты қорғау нормалары мен нормативтер жүйесі Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақтау арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу Әдебиеттер Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 2- Тақырып: Республиканың экономикалық және экологиялық аймақтарының сипаттамасы. Мақсаты : Республиканың экономикалық және экологиялық аймақтарын қарастыру. Сұрақтар: Республиканың экономикалық және экологиялық аймақтарының сипаттамасы. Сұраққа түсініктеме жазының. Шетелдердегі қоршаған ортаны басқару Қоршаған орта сапасын бақылау, бағалау жүйесі. Мемлекеттік экологиялық сараптама. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу Әдебиеттер 1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 2. Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. 4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. 5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 3- Тақырып: Қоршаған ортаның ластануы. Мақсаты : Қоршаған ортаның ластануын анықтап ластанудың алдын алу бағыттарын жүргізу. Сұрақтар: Қоршаған ортаның ластануы Берілген жағдайды талдаңыз Қоршаған ортаның физикалық ластануы Қоршаған ортаға тигізетін шу әсері. Қоршаған ортаның биологиялық ластануы
1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 2. Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. 4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. 5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 4- Тақырып: Қазақстан атмосфера экологиясы. Мақсаты : Атмосфера экологиясының проблемаларын анықтай отырып, шешу жолдарын қарастыру. Сұрақтар: Атмосфера экологиясы. Атмосфера ауасына автокөліктердің әсері. Киота хаттамасындағы қалыптасқан негізгі міндеттер. Атмосфераның қорғау шаралары. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу Әдебиеттер 1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 2. Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. 4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. 5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 5- Тақырып: Гидросфера экологиясы. Мақсаты : Су көздерінің экологиялық проблемасы және суларды қорғау жолдары Сұрақтар: Гидросфера экологиясы. Су ресурстарын қорғау және оңтайлы қолдану.Тұйықтанған шығын ұғымы. өндірісті экологияландырудың мәні, әдістері.Жер асты суын қорғау. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу Әдебиеттер 1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 2. Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. 4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. 5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 6-Тақырып: Қазақстаның су ресурстарының экологиялық мәселелері Мақсаты : Су көздерінің экологиялық проблемасы және суларды қорғау жолдары Сұрақтар: Қазақстаның су ресурстарының экологиялық мәселелері. Ертіс өзеннің экологиялық прблемалары.. Алматы қаласының экологиялық жағдаы мен жақсарту жолдары. Шымкент қаласының экологиялық жағдайы мен жақсарту жолдары. Өскемен қаласының экологиялық жағдайы мен жақсарту жолдары Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу Әдебиеттер 1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 2. Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. 4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. 5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 7- Тақырып : Экологияның ғаламдық проблемалары. Мақсаты: Экологияның ғаламдық проблемаларын шешу жолдарын табу. Сұрақтар: Экологияның ғаламдық проблемалары. Экологияның ғаламдық проблемалары. Рим клубы Рио-де Жанейродағы БҰҰ концеренциясы.. Қазақстанда тұрақты экологиялық даму бағдарламасы. Тұрақты даму бойынша Стокгольм конференциясы..
1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 2. Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. 4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. 5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 8- Тақырып: Қазақстан топырақ экологиясы. Мақсаты: Қазақстан топырақтарының қазіргі экологиялық жағдайы мен қорғау жолдарын анықтау. Сұрақтар: Топырақ экологиясы. Қазақстан топырақ жамылғысының жағдайы. Қазақстанда топырақты бағалау жұмыстары . Жердің тұйықтанған шығыны. Топырақты бониттетеу. Жер мониторингісі мне жер кадастрі. Топырақты тыңайту мәселелері. Қазақстанның суарлалы егіншілігі. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу Әдебиеттер 1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 2. Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. 4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. 5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 9- Тақырып: Қазақстан өсімдіктер экологиясы. Мақсаты : Өсімдіктер әлемін қорғау және оңтайлы пайдалану жолдарын табу. Сұрақтар: Өсімдіктер экологиясы. ШҚО өсімдіктері олардың қорғау Таулы аудандарда өсетін өсімдіктер. Қазастанда дәрілік өсімдіктер. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу Әдебиеттер 1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 2. Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. 4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. 5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 10- Тақырып: Қазақстан жануарлар экологиясы. Мақсаты : Жануарлар әлемін қорғау және оңтайлы пайдалану жолдарын табу Сұрақтар: Жануарлар экологиясы. ШҚО хайуанаттар әлемі. Қызыл кітапқа енген жануарлар тізімі. Мал шаруашылығының экологиялық мәселесі. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу Әдебиеттер 1. Баешов А Экология және таза су проблемалары. Алматы: Дәнекер 2003 2. Дәрібаева.Ж.Е,Баешов.Ә.Б,Сермаңызов С.С Эклогия Астана Дәнекер 2005 3. Сағымбаев.Ғ « Экология негіздері» Алматы., 1995ж. 4. Оспанова Г. С., Бозшатаева Г.Т. Экология Алматы экономика 2002ж. 5. Ә. Бейсенова, А. Самақова Экология және татиғатты тиімді пайдалану. Алматы. 2004 &&& $$$007-000-000$3.7 Білімді бақылау бөлімі ...
&&& $$$007-001-000$3.7.1 1-модуль бойынша тапсырма Семинар сабақтарының жоспары 1-модуль. Қазақстанның экологиялық ахуалдары. 1- Тақырып: Қазақстан экологиясына кіріспе. Өткізілу түрі:Семинар Мақсаты : Қазақстанның экологиялық апат аймақтарына сипаттама жасау Жоспары: Қазақстан экологиясының негізгі терминдерінің сөздігін жасау Қоршаған орта сапасының адамдар денсаулығына әсері. Қазақстанды қоршаған ораты қорғау нормалары мен нормативтер жүйесі Методикалық ұсыныстар; Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу. Әдебиеттер тізімі 1,2,3,4 2- Тақырып: Республиканың экономикалық және экологиялық аймақтарының сипаттамасы. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Республиканың экономикалық және экологиялық аймақтарын қарастыру. Жоспары 1. Шетелдердегі қоршаған ортаны басқару 2. Қоршаған орта сапасын бақылау, бағалау жүйесі.. 3. Мемлекеттік экологиялық сараптама. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу Әдебиеттер тізімі 1,2,3,4,5 3- Тақырып: Қоршаған ортаның ластануы. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Қоршаған ортаның ластануын анықтап ластанудың алдын алу бағыттарын жүргізу. Жоспары 1. Қоршаған ортаның физикалық ластануы 2. Қоршаған ортаға тигізетін шу әсері 3. Қоршаған ортаның биологиялық ластануы Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу 4- Тақырып: Қазақстанның атмосфера экологиясы. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Атмосфера экологиясының проблемаларын анықтай отырып, шешу жолдарын қарастыру. Жоспары: 1. Атмосфера ауасына автокөліктердің әсері.. 2. Киота хаттамасындағы қалыптасқан негізгі міндеттер. 3. Атмосфераның қорғау шаралары. 4. Климаттың өзгеруі жөніндегі нарықтық Конвенцияның негізгі ережелері қандай.
Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Су көздерінің экологиялық проблемасы және суларды қорғау жолдары Жоспары 1. Су ресурстарын қорғау және оңтайлы қолдану. 2. Тұйықтанған шығын ұғымы. өндірісті экологияландырудың мәні, әдістері. 3. Жер асты суын қорғау. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу 6-Тақырып: Қазақстаның су ресурстарының экологиялық мәселелері Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Су көздерінің экологиялық проблемасы және суларды қорғау жолдары Жоспары 1. Ертіс өзеннің экологиялық прблемалары.. 2. Алматы қаласының экологиялық жағдаы мен жақсарту жолдары.. 3. Шымкент қаласының экологиялық жағдайы мен жақсарту жолдары 4. Өскемен қаласының экологиялық жағдайы мен жақсарту жолдары
Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты: Экологияның ғаламдық проблемаларын шешу жолдарын табу. Жоспары 1. Экологияның ғаламдық проблемалары. Рим клубы 2. Рио-де Жанейродағы БҰҰ концеренциясы.. 3. Қазақстанда тұрақты экологиялық даму бағдарламасы. 4. Тұрақты даму бойынша Стокгольм конференциясы..
Өткізілу түрі Семинар Мақсаты: Қазақстан топырақтарының қазіргі экологиялық жағдайы мен қорғау жолдарын анықтау.
1. Қазақстан топырақ жамылғысының жағдайы. 2. Қазақстанда топырақты бағалау жұмыстары 3. Жердің тұйықтанған шығыны. Топырақты бониттетеу. 4. Жер мониторингісі мне жер кадастрі. 5. Топырақты тыңайту мәселелері. Қазақстанның суарлалы егіншілігі Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу 9- Тақырып: Қазақстан өсімдіктер экологиясы. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Өсімдіктер әлемін қорғау және оңтайлы пайдалану жолдарын табу. Жоспары 1. ШҚО өсімдіктері олардың қорғау 2. Таулы аудандарда өсетін өсімдіктер.. 3. Қазастанда дәрілік өсімдіктер.. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу 10- Тақырып: Қазақстан жануарлар экологиясы. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Жануарлар әлемін қорғау және оңтайлы пайдалану жолдарын табу Жоспары 1. ШҚО хайуанаттар әлемі. 2. Қызыл кітапқа енген жануарлар тізімі. 3. Мал шаруашылығының экологиялық мәселесі. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу &&& $$$007-001-001$3.7.2 2-модуль бойынша тапсырма 2-модуль. Қазастанда қалыптасқан экологиялық мәселелерді шешу жолдары. 11- Тақырып Қазақстанның ормандар экологиясы. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Орман ресуарстарының қорғау және ұтымды пайдалану жолдарын табу. Жоспары Ормандарға рекреациялық қысымның әсері. Тропиктік ормандар мәселесі Ормандардың зақымдануының жалпы заңдылықтары Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу 12- Тақырып Қазақстан полигондары. Курчатов қаласының жағдайы. Чернобль апатының зардаптаы. Әскери полигондар орналасуы мен экологиялық зардап салдары жалпы заңдылықтары. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Орман ресуарстарының қорғау және ұтымды пайдалану жолдарын табу. Жоспары Курчатов қаласының жағдайы. Чернобль апатының зардаптаы Әскери полигондар орналасуы мен экологиялық зардап салдары Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу 13- Тақырып Қазақстан биосферасының радиоэкологиялық жағдайы. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Қазақстан биосферасынң радиоэкологиялық жағдайын қарастыру Жоспары Родон ұғымы мен оның әсері. Радиактивті заттар Радициядан қорғану жолдары Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу 14-Тақырып. Республика территориясындағы ерекше қорғалатын аймақтар. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты : Республика территориясындағы ерекше қорғалатын аймақтарды кө рсетіп болашақта қорық ұйымдастырудың болашағын ашу. Жоспары 1. Қазақстан ерекше қорғалатын аймақтары 2. Қазақстанда жаңа қорықтар ұйымдастыру болашағы. 3. Биосфераны қорғаудың қызыл кітабы Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу 15-Тақырып. Қазастанда қалыптасқан экологиялық мәселелерді шешу жолдары. Өткізілу түрі: Семинар Мақсаты: Қазастанда қалыптасқан экологиялық мәселелерді шешу жолдарын табу. Жоспары 1. Қоршаған орта ахуалы. 2. Қоршаған ортаны қорғау заңдары 3. Экологиялық қор жауапкершілігі. Методикалық ұсыныстар Ұсынылған әдебиеттер тізімі және қосымша мағлұматтарды жинақта арқылы берілген сұрақтарға толық, әр тұрғыда талқыланған жауап жазу және ауызша дайындалу.
шептік және қортынды бақылауда ауызша немесе тест сұрақтары бойынш жауап беру үшін өткен материалдарды үнемі қайталап, лекцияда алған теориялық білімдерін толықтырып отыру керек. жүктеу/скачать 235,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|