Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитеті Азаматтық білім берудің ғылыми-ақпарат орталығы

Оқушылармен бірге әңгімені, анимациялық фильмді, суретті немесе тақпақты негізгі тақырып қылып алыңыз. Мысалы егер сынып отбасыда өмір сүру және тәрбиелену құқын оқып жатса, онда босқын бала бейнеленген суретті пайдалануға болады.

Оқушылар бастапқы нұсқаны мұқият оқиды, қарайды немесе тыңдайды. Олар әңгіменің қай бөлігін жаңаша суреттеуге болатынын өздері шешеді және өз таңдауларын түсіндіреді.

Егер сіз суретті пайдалансаңыз, онда оқушылар бейнеленгендер тарихтан сыр шертуі тиіс.

Егер олар суретті түпнұсқада жоқ нәрсемен толықтырғысы келсе, неліктен олай жасағысы келетіндерін түсіндіруі тиіс. Оқушылар жаңа нұсқасын ұсынады.

Ақпаратты елестетудің түрліше әдістері болуы мүмкін: қысқаша жазылған әңгіме, сурет-ашық хат, көрме немесе стенд, балалардың құқы жөніндегі кітап.

Анимациялық фильмнің жанры. Ол өте ерекше және қызықты. Пайда болған таптаурындарға қарамастан ең үздік мультипликациялар жас көрермендерге ғана емес, көп жағдайларда ересектерге де арналып түсіріледі. Бәлкім өткен жылдың ең шулы анимациялық фильмі Эндрю Стэнтонның «ВАЛЛ-И» «WALL-E» картинасы шығар, бұл картина бірде бір фантастиканы ұнататындарды елсоқ қалдырмаған шығар. Pixar киностудиясы кино сүюшілерге керемет шығармалар ұсына отырып, көрермендердің күткенінен де асырып жіберді. Тамаша пейзаж, керемет графика, ең бастысы – адамадардың болашағына алаңдайтын және жақсы көре білетін ВАЛЛ-И-дің әсерлі образы. Бұл Жерді адамдардан қалған қоқыстан тазартатын робот туралы батырлық пен ізгілікті дәріптейтін кино. Ол көзіне ілінген ұсақ-түйектерді жинайды, өлімнен әлдеқалай құтылған тарақанмен дос болады. Ол болашақта өмірінде керемет өзгерістердің болатынын әлі білмейді: ол өзінің өмір бойғы махаббатын кездестіреді, ғарышқа ұшып барып және планетадан кеткен адамдардың қайтып оралуына көмектеседі. Бұл махаббат, достық және борыш туралы, қоршаған ортаны жақсы жағына қарай өзгертуге қатысу құқы туралы дәріптейтін оқиға. Осылайша ол планетадағы өмірді өзгерте отырып, біздің сол туралы танымымызды өзгерте алады. Әлеуметтік зерттеулер көрсеткендей көптеген балалар осы фильмді көргеннен кейін Валли туралы жаңа оқиғаларға тап болатын, өзінің даралығын көрсете білетін персонаж ретінде жақсы балалар кітабын жазуға болады деп есептейді.

Оқушылар қызықты мультфильмдердің бірі ретінде DreamWorks студиясының «Кунг-фу-Панда» мультфильмін айтады. Оқушылардың айтуынша олар мультфильмді көруден, керемет анимациядан, тамаша музыкалық керкемдеуден (Ханс Циммер әр кезде биіктен көрінеді) керемет әсер алғанын айтады, ал әсерленгіш жас көрермендер үшін ең бастысы – рольдерді керемет дыбыстандыру (М. Галустян, А. Гребенщикова, И. Лагутенко). Фильм ұлы кун-фу қаһарманы болғысы келетін, позитивті жігер беретін икемсіз панда туралы.

Тағы бір керемет фильм голливуд киноиндустриясы сыйлаған «Хортон» (Horton Hears a Who!). Басты ролінде Джим Кэрри ойнаған қызықты және әсерлі анимация, мұның өзі киноны көру кезінде ішің пыспайтынын білдіреді. Көп күттірген «Мартышки в космосе» (Space Chimhs) мультфильмін көрермендер онша әсерлі емес анимациясына қарай әр қалай қабылдады. Онда жақсы әзілдер де, кейіпкерлердің мінездері де және құқық мәселелеріне қатысты жағдайлар да бар.

Бұл фильм балаларға ұнайды. Еуропалық киностудия 2008 жылы көрермендерге «Охотники на драконов» (Сhasseurs de dragons) (Германия-Франция-Люксембург) фильмін ұсынды. Бұл мультфильм көп жағдайда Астерикс және Обеликс оқиғасын еске түсіреді, әсіресе ол кейіпкерлердің образдарында айқын көрінген. «Новое полнометражное космическое приключение!» - «Футурама: Зверь с миллиардом спин» (Futurama: TheBeast with a Billion Backs) мультфильмінің жаңа нұсқасы осылай аталған, ол тамақ талғағыш-кино сүйгіштердің сүйікті мультсериалының керемет жалғасы бола алған.

2008 жылғы анимациялық фильмдердің ішінен «Бабка Ежка и другие» мультипликациясын ерекше айтуға болады. 2D форматта орындала отырып, ол серпінділігімен және оқиғаның фантастикалық дамуымен таң қалдырады. Мультфильмнің «Новые приключения Бабки Ежки» атты жалғасында да осы серпін байқалады. Бұл балаларға ұсынуға болатын және құқықтық негізін талқылауға болатын тамаша жұмыстар. Мультфильмдер тек балалар үшін ғана түсірілмейді, бұл туралы ұмытпаған жөн. Сапалы анимациялық жұмыс жастардың да ересектердің де аудиториясын әрқашан қуантып отырады. Тек мұғалім ғана емес, басқа да ересек адамдар мультфильмнің мазмұны бойынша сұрақтар қойса, құндылықтарын нақтылап отырса, ондағы жағдайлар мен оқиғаларды талқыласа жақсы болар еді.

Балалардың құқын оқытуда анимациялық фильмдерді пайдалану оқушылардың рольдік ойындарға қатысуға үлкен қызығушылығы мен ынтасын тудырады.

Бала құқықтары туралы Конвенцияның және «Бала құқықтары туралы» ҚР Заңының негізінде оқушылардың құқықтық білімі саласындағы жалпы білім беру мектептерінің мұғалімдерімен бірге аталған оқу құралы авторларының жұмыстары, балалардың құқы бойынша тәрбие жұмыстарын жүргізу үдерісінде балалардың құқы туралы Кітап дайындау бойынша оқушылардың еңбегі орасан зор деген қорытынды шығаруға мүмкіндік береді. Жалпы білім беру мектептерінің оқушылары, педагогика және заң бойынша жоғары оқу орындарының студенттері, ата-аналар мен оқытушылар ұжымдық еңбек – Бала құқықтары жөніндегі кітап дайындауға аса қызығушылықпен қатысады. Оқушылар конкурстар мен байқауларда Кітаптың тұсаукесерін үлкен ынтамен өткізуде.

Бала құқықтары туралы кітап дайын болғанға дейін оқушылар:

1. 
   Біреккен Ұлттар Ұйымы туралы, ООН ЮНИСЕФ Балалар қоры туралы, халықаралық құжат ретінде Бала құқықтары туралы Конвенция туралы, туылғаннан кәмелетке толғанға дейінгі бүкіл әлемдегі балалардың құқы туралы білуі;
   
2. 
   Бала құқықтары туралы Конвенцияда баяндалған балалардың құқы туралы білім жүйесін меңгеруі;
   
3. 
   адам өмірінің, денсаулығының, бостандығының құндылығын және адамдардың намысын түсінуі және олардың құқықтарын құрметтеуі;
   
4. 
   қатігездікке, зорлыққа, жеке бастың құқын бұзуға, өзін және басқаларды төмендетуге қырын қарауы;
   
5. 
   заңмен қарастырылған өз құқықтарын қорғау амалдарын білуі, балалардың құқын қорғайтын мемлекеттік органдар туралы білуі;
   
6. 
   қандай әрекеттер мен қылықтарға заңмен тыйым салынғанын білуі, неге солай әрекет етуге болмайтынын түсіндіре білуі, олардың өздеріне немесе ата-аналарына қолданылатын құқықтық ұйғарымдарды бұзу бойынша қандай жазаға тартылатындықтарын білуі, әрекет ету нормалары мен ережелерін бұзбауға тырысуы;
   
7. 
   балалардың өмірі мен денсаулықтарына қауіп төндіретін әрекеттер туралы білуі, жеке бастың қауіпсіздігі үшін сақталуы тиіс ережелерді білуі тиіс.
   

1. 
   Бала құқықтары туралы Кітаптың мазмұны мен атауын анықтау.
   

2. 
   Кітапты дайындау бойынша ұсыныстармен оқушыларды таныстыру.
   

туралы және оны дайындау бойынша міндеттер туралы түсіндіріңіз, кітапты безендіруге, оның мазмұнына, суреттеріне жауапты адамды белгілеңіз, кітапты дайындау барысында оқушылардың орындауы тиіс тапсырмаларды талдаңыз.

3. 
   Бала құқықтары туралы Кітаптың тұсаукесері.
   

Оқушылар басқа сыныптардың алдында немесе ересектер тобының алдында Бала құқықтары туралы Конвенция және «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» ҚР Заңы бойынша жұыстарының қорытынды шарықтау сәті ретінде қойылым көрсетеді.

Төмендегі балаларға арналған жолдауда көрсетілген Бала құқықтары туралы Кітапты безендіруге қойылатын талаптарды қарастырайық.

ҚҰРМЕТТІ БАЛАЛАР! Біздің сыныпта оқитын оқушылар Бала құқықтары туралы Кітапты дайындауға қатыса алады. Сендер дайындайтын Бала құқықтары туралы Кітап (24 бет): оған қойылатын талаптарға сәйкес мұқият және әдемі безендірілген мұқабадан; кітаптың өзі сендердің құқықтарыңды айқындайтын мазмұннан; өздерің дайындаған суреттерден тұруы тиіс. Алғашқы беті (1-бет) Оқырманның көңілін аудару үшін әдемі безендірілген мұқаба маңызды роль атқарады. 1-бетте төмендегі ақпараттар болуы тиіс: Мектептің мекен-жайы мен атауы, Әңгіменің атауы, Түрлі-түсті суреттер Алғашқы бетініндегі стандартты А 4 форматының үштен екісі толтырылуы тиіс. Есте жеңіл сақталуы үшін атауы қысқаша болуы тиіс. Соңғы беті (24-бет) Кітапты жапқандағы соңғы бетте тұрады. Әдетте оқырман кітапты жалпы түсінікке ие болу үшін оны соңынан бастап қарайды. Соңғы беті үшін төмендегі талаптар сақталуы қажет: Бір сөйлем арқылы кітаптың мазмұнын сипаттау. Түрлі-түсті суреттерде мысалы, мектептегі, үйдегі, ойын алаңшасындағы және т.б. қыз бен ұл (мына жағдайлар бейнеленуі мүмкін мысалы: балалар күлегештер конкурсында немесе сынып сағатында, сабақта ...) немесе мульфильмдердің, ертегілердің, балалар кітаптарының, ойдан шығарылған оқиғалардың кейіпкерлері бейнеленуі мүмкін. Мүмкіндігінше жай ғана сынып бөлмесінің, мектеп ауласының, мектеп символының немесе ойын алаңының, орман, таудың фотосуреті емес, сурет анағұрлым әсерлі болуы тиіс. Кітап беттерінің ішкі мазмұны (2-23-беттер) Бұл беттерде жобаға қатысқан ұлдар мен қыздардың аттары көрсетіледі. Аттарымен қоса олардың тектері алфавиттік тәртіпте жазылғаны дұрыс, осындай жағдайда аттары мен тектері үлкен әріппен жазылады. Мысалы: Әдбірахманов Әлішер, Әділетов Данияр, Гаврилова Лена, Жырымбаева Анар, Иванов Петя, Нұрмағанбетова Диана. 3 және 22-беттердің мазмұны 3-бетте: Әңгіменің атауы Жобаға жетекшілік ететін оқытушының аты Мектептің атауы мен нөмірі болуы тиіс. 4-беттен бастап әрі қарай 22-бетке дейін мәтін мен түрлі-түсті суреттер болады. Мәтін 10 беттен тұрады Әрбір бет мәтіндік редактор бойынша терілген шамамен 10 жолдан тұратын 160 сөзден тұруы тиіс. Қарібі «Arial», көлемі 12. Егер сурет қажет етпесе кез-келген суретке мәтін жазудың қажеті жоқ. Егер беттеге мәтін өте үлкен болса, оны оқу қиын болады, ал бет болса тартымсыз болып көрінеді. Мәтінді жазу бойынша бірнеше кеңес: Параграфтың басындағы жолдан кейін бос жер қалдырма; Мәтінді оңға немесе солға қарай түзет. Назар аудар: Егер әңгіме 21 немесе 22 бетпен аяқталып және соңғы беті бос қалса ол жерге балаларға арналған нақыл сөздер жазуға болады. Суреттер (9-бет) Суреттер түрлі-түсті болуы тиіс. Одан кейін кәсіби фотограф бұл суреттердің жоғары сапалы көшірмелерін жасай алады. Суреттер А4 тік форматта жасалуы тиіс; Бояу келесі бетіне өтіп кетпеуі үшін қағаз өте қалың болуы тиіс; Сурет тұратын қағаз таза болуы тиіс, дақтар мен қолдың іздері қалмауы тиіс; Қарындаш, фломастер, акварель және т.б. сияқты түрлі сурет салу құралдарын пайдалануға болады. Назар аудар! Суретті салған балалардың аттары мен тектері суреттің келесі бетіндегі төменгі бұрышта қарындашпен жазылуы тиіс (суретте із қалмауы үшін қарындашты батырмай жазу керек).

Орындалған жұмысты қалай жеткізу керек

Маңызды!

Мәтінді дискета арқылы жеткізу. Барлық беттерін нөмірлеу.

Сондай-ақ шығарылған мәтіннің 10 нөмірленген бетін және суреттері бар 9 нөмірленген бетті жеткізу (4 А форматы тік түрінде), суреттің түпнұсқасы бірінші беттегі мұқаба үшін және фотосурет соңғы беттегі мұқаба үшін.

Кітапқа тақырыпты Бала құқықтары туралы Конвенция бойынша жұмысты жүйелегеннен кейін таңдауға болады. Балалар өздерінің құқын қалайша көрсету керектігі туралы өз ойларын қалыптастырады. Олар өз ойларын білдіреді және сыныптың басқа да оқушыларын ұсынылған тақырыпты қабылдауға және оны Кітапты жазу кезінде іске асыруға көндіруге тырысады. Кітаптың тақырыбын талқылау барысында сөзсіз бір-бірінің ойларымен келіспеушілік жағдайы туындайды. Бұдан жағдайда көбінесе балама ұсыныстар туындауы мүмкін. Кітапты дайындау барысында оны жазуға қойылатын талаптарды түсіну, кітаптың, мультфильмнің, ертегінің кейіпкерлерінің іс-әрекетін бағалау, ата-аналар мен волонтердің ұсыныстарын кіргізу қажет. Балалар ортақ іс-әрекет жоспарын әзірлегеннен кейін өздері таңдаған тақырыпты қолдауға оқытушыны көндіруі тиіс. Бұл тақырыпты қолдаған бойда, сыныптың барлық оқушылары кітапты дайындау жұмысына қызу кірісіп кетеді.

18 жасқа толғанша сен баласың және осы Конвенцияда жазылған барлық құқықтарға иесің.

Сен ата-анаңның немесе қамқоршыңның қандай да бір кемсітушіліксіз нәсіліңе, түр-түсіңе, жынысыңа, тіліңе, дініңе, саяси немесе өзге де сенім-нанымдарыңа, ұлттық, этникалық немесе әлеуметтік шығу тегіңе, мүліктік жағдайыңа, денсаулығыңның және туылуыңның жай-күйіне немесе өзге де жағдайларға қарамастан дискриминацияға ұшырамауың тиіс.

Балаларға қатысты қолданылатын іс-әрекеттерде ең бірінші кезекте сенің және кез келген басқа баланың мүдделерін барынша толық қамтамасыз етуге көңіл бөлінеді.

Мемлекет осы Конвенцияда көрсетілген құқықтардың саған және барлық балаға қол жетімді болуы үшін барлығын жасауы керек.

Отбасың сені өз құқықтарыңды өмірде дұрыс пайдалана білуге үйретіп, сенің тәрбиең үшін жауапкршілікті өз мойнына алады. Мемлекет осы құқықты құрметтеуі тиіс.

Сен өмір сүруге және дамуға құқылысың.

Мемлекет сенің тірі қалуыңды және дұрыс дамуыңды қамтамасыз етуге міндетті.

7-бап. Денсаулықты, есімді, азаматтықты тіркеу және ата-ананың қамқоры.

Сен туған күніңді, есіміңді және азаматтығыңды ресми түрде тіркеуге құқылысың.

Сен өз ата-анаңды білуге және олардың қамқорлығына ие болуға құқылысың.

8-бап. Жеке тұлғалықты сақтау

Мемлекет сенің есім, азаматтық алуға және отбасылық байланыстарға құқығыңды сақтауы тиіс.

Сен мүдделі болған жағдайларды қоспағанда (мысалы, ата-анаң саған дұрыс қарамаған немесе қатігез қараған жағдайда), сені ата-анаңнан айырмаулары тиіс. Ата-анаң ажырасып кеткен жағдайда, саған зиян келтірмейтін болса олармен кездесіп тұруға құқылысың.

Сен және ата-анаң отбасын біріктіру немесе өзара қарым қатынастарыңды нығайту мақса-

тында кез келген елден шығып өз елдеріңе келуге құқылысыңдар.

11-бап. Заңсыз орын алмастырудан қорғалу.

Мемлекет сені шетелге заңсыз жөнелтуге қарсы күрес үшін шаралар қабылдайды.

Сен өз ойыңды, пікіріңді еркін жеткізуге құқылысың және ересектер саған қатысты мәселелерді шешу барысында бұл пікірлерге тиісті назар аударулары тиіс.

Сен саған немесе басқаларға зиян келтірмейтін әр түрлі ақпаратты іздеуге, алуға және беруге құқылысың (мысалы, хат, өнер, теледидар, радио немесе Интернет арқылы).

Сен наным-сенімдерге және дінге құқылысың, және басқа адамдардың құқығын бұзбаған жағдайда өз дініңді уағыздай аласың. Ата-анаң бұл құқықтарды саған түсіндіруі тиіс.

Басқа адамдарға зиян келтірмеген жағдайда, сен басқа балалармен кездесуге және олармен топ құруға құқығың бар.

Сенің жеке өмірге құқығың бар. Сенің абыройыңа нұқсан келтіруге, сенің үйіңе кіруге, хатыңды және электронды хатыңды рұқсатсыз оқуға ешкімнің құқы жоқ.

Сен және сенің отбасың ар-намыс пен абыройға заңсыз араласушылықтан қорғалуға құқылысыңдар.

17-бап. Ақпаратқа және бұқаралық ақпарат құралдарына қол жетімділік.

Сен кітап, газет, журнал, теледидар, радио және интернетті қоса, әртүрлі ақпарат көздерінен шынайы мәлімет алуға құқығың бар. Мәліметтер саған пайдалы және түсінікті болуы қажет.

18-бап. Ата-ананың жауапкершілігі.

Ата-анаңның екеуі де сенің тәрбиең мен дамуыңа бірдей жауапты, олар сенің ең қажет мүдделеріңді есепке алуға міндетті. Мемлекет баланы тәрбиелеуде және дамытуда ата-аналарға тиісті көмек көрсетуі тиіс, әсіресе ата-аналары жұмыс істесе.

Мемлекет сені ата-анаңның немесе қамқор болу жауапкершілігін мойнына алған басқа да тұлғалар тарапынан жасалған қысым көрсетушіліктің, зорлық-зомбылықтың барлық түрінен қорғауға міндетті.

Егерде ата-анаң және отбасың саған жеткілікті түрде қарай алмаса, онда сені дініңді, дәстүріңді және тіліңді құрметтейтін адамдар қарауы керек.

Егер сені туған еліңде біреу асырап алса немесе шетелге алып кетсе, ол ең біріншіден сенің ең ең қажетті мүдделеріңді міндетті түрде ескеруі керек.

Егер сен өз отаныңда тұруға қауіпті болған соң басқа елге көшіп келсең қорғанысқа және жәрдем алуға құқығың бар. Сен осы елдің балаларымен теңдей құқықтарға ие боласың.

Ақыл-есің немесе денсаулығыңа қатысты жарымжан болсаң, қадір-қасиетің қамтамасыз

етіліп, өзіңе деген сенімділігіңді арттырып және қоғамдық өмірге белсене араласуыңа жәрдемдесетін жағдайларда толыққанды және лайықты өмір сүруге құқылысың.

24-бап. Денсаулық және денсаулық сақтау.

Сен өз денсаулығыңды сақтауға құқығың бар (мысалы, дәрі-дәрмекке, ауруханаларға және білікті медициналық қызметкерлерге қол жетімділік). Сен денің сау болу үшін ауыз суға, құнарлы тағамға, таза экологияға және аурудың алдын алуға құқылысың. Бай елдер кедей елдерге осындай стандарттарға жетуге қол ұшын берулері тиіс.

Егер сен қамқорлыққа алынған болсаң және саған ата-анаң емес, жергілікті өкімет немесе мекемелер қарайтын болса, онда мемлекет тарапынан сол қамқорлықтың тұрақты тексеріліп тұруына құқылысың.

Сен тұрып жатқан қоғамыңның сенің дамуыңа және лайықты өмір сүруіңе (мысалы, білім алу, мәдениет, тамақтану, денсаулық сақтау және әлеуметтік қамтамасыз ету) көмектесетін игіліктерін пайдалануға құқылысың. Мұқтаж отбасы балаларына арнап мемлекет қосымша қаражат беруі тиіс.

Сен дене бітіміңнің, ақыл-есіңнің, рухани, имандылық және әлеуметтік дамуыңа қажетті өмір денгейіне құқылысың. Балаларына қажетті өмір жағдайын қамтамасыз ете алмаған ата-анаға мемлекет тарапынан көмек берілуі тиіс.

Сенің білім алуға құқығың бар. Мектептерде балалардың құқықтары сақталып, олардың ар-намысы кұрметтелуі тиіс. Бастапқы білім міндетті және тегін болуы керек. Бай елдер кедей елдерге осындай стандарттарға жетуге қол ұшын берулері тиіс.

Білім беру мекемелері сенің жеке тұлға ретінде дамуыңа, бойыңдағы дарыныңды және ақыл-есіңді, дене бітімдік қабілеттеріңді барынша толық ашуы тиіс. Олар сені ересек өмірге дайындауы және ата-анаңды сыйлауға, өз еліңнің, басқа елдердің мәдени құндылықтары мен дәстүрлерін құрметтеуге үйретулері тиіс. Сенің өз құқығыңды дұрыс пайдалануды үйренуге құқың бар.

Сен ана тіліңде сөйлеуге, туған жеріңнің салт-жораларын ұстануға және еліңде көпшілік ұстанбаса да өз дініңді дәріптеуге құқылысың.

Сен демалуға және ойын ойнауға, сондай-ақ мәдени және творчествалық өмірге қатысуға құқылысың.

Мемлекет сені қауіпті, зиянды және ауыр жұмыстан, сондай-ақ білім алуыңа кедергі келтіретін және басқалардың қанауына мүмкіндік беретін жұмыстан қорғауы тиіс.

Мемлекет сені есірткі заттарды заңсыз қолданудан, сондай-ақ осындай заттарды өндіру мен сату жұмыстарына тартылудан қорғауға қажет барлық шаралар қолдануы тиіс.

Мемлекет сені кез келген сексуалды қанау түрлерінен қорғауы тиіс.

Мемлекет барлық күш-жігерін балаларды ұрлаудан, сатудан, және оларды контрабандалаудан қорғауға жұмсауы тиіс.

Сен дамуыңа және әл-ауқатыңа залал келтіретін кез келген әрекеттерден қорғалуға құқылысың.

Сен заң бұзсаң да қатыгездік жолмен жазаланбауға тиіссің. Сені ересектермен бір абақтыға жаппаулары тиіс, сенің отбасыңмен байланыс жасап тұруға мүмкіндігің болуы тиіс.

Егерде сен 15 жасқа толмасаң (еуропаның көптеген елдерінде 18), мемлекет сені әскерге қосылуға немесе қарулы қақтығыстарға қатысуға тыйым салу қажет. Қарулы қақтығыстар жүріп жатқан аймақтардағы балалар ерекше қорғалуы мен күтім алуы тиіс.

Егер сен кез келген кемсітудің, қиянат көрсету мен қанаудың, қарулы қақтығыстың құрбаны болсаң мемлекет саған жан-тәнің мен психологияңды сауықтыруға қажетті шаралардың бәрін қолдануы тиіс

Егерде сені заң бұзды деп айыптаса, абыройыңа нұқсан келтірмейтіндей қатынас жасаулары тиіс. Сен құқықтық көмекке құқылысың және саған ауыр қылмыс үшін ғана абақтыға жабу туралы үкім шығарылуы мүмкін.

Егер сенің еліңдегі заң осы Конвенцияның ережелері қарағанда бала құқықтарын жақсы қорғаса, осы елдің заңын қолдану қажет.

Мемлекет Конвенция туралы ақпаратты ересек адамдар, мекемелер және балалар арасында таратуы тиіс.

Осы баптар бала құқықтарының сақталуын қамтамасыз ету үшін ересектердің және мемлекеттердің қалай бірге жұмыс істеуі керектігін түсіндіреді.

2-ҚОСЫМША

(жеңілдетілген мәтін)

1-қағидат

Барлық балалар нәсіліне, түр-түсіне, жынысына, тіліне, дініне, саяси немесе өзге наным-сенімдеріне, қай жерде туғанына немесе кімде туғанына қарамастан төменде келтірілгендерге құқылы.

2-қағидат

Сіз бостандығыңыз бен қадір-қасиетіңіз сақталып, денелік және рухани салауатты, қалыпты жолмен өсіп-дамуға құқылысыз.

3-қағидат

Сіз есім алуға және қандай да бір елдің азаматы болуға құқылысыз.

4-қағидат

Сіз ерекше қамқорлық пен қорғанысқа, жақсы тамақтануға, тұрғын үйге және медициналық қызмет алуға құқылысыз.

5-қағидат

Егер дене бітіміңізде немесе басқа да кемістіктеріңіз болса ерекше қамқорлыққа ие болуға құқылысыз

6-қағидат 

Сіз ең алдымен отбасыңыз тарапынан, олар болмаған жағдайда үкімет тарапынан махаббат пен түсіністікке ие болуға құқылысыз

7-қағидат

Сіз мектепке тегін баруға, ойнауға және дамуға теңдей мүмкіндіктер алуға, сондай-ақ жауапты және пайдалуға, болуға, үйренуге құқылысыз. 

Ата-анаңыз сіздің білім алуңызға және оқуыңызға ерекше жауап береді.

8-қағидат

Сіз үнемі бірінші болып көмек алатын адамдар арасында болуға құқылысыз

9-қағидат

Сіз барлық қатыгез әрекеттерден немесе қаналудан қорғалуға құқылысыз, мысалы, сіз дене бітіміміздің және ақыл-есіңіздің дамуына кедергі келтіретін жұмысты жасауға міндетті емессіз. 

Жасыңыз кішкентай болса сізге жұмыс істеуге болмайды, денсаулығыңызға зиян келтіретін немесе рухани жетілуге және дене бітіміміңіздің дамуына кедергі келетін болса тіпті болмайды.

10-қағидат

Сізді барлық адамдармен бейбіт және тату тұруға, түсінушілік пен төзімділік танытуға үйрету қажет.

Осы жаттықтыру сабағының алты жаттығуының міндеті — оқушыларды Бала құқықтары туралы Конвенциямен кеңінен таныстыру. Қатысушылар өздерінің балалық шақтарындағы ең керемет жазғы күндері туралы естеліктерден бастап, өздерінің елестетулері бойынша балалық шақта не қажет екенін анықтайды. Бұл негізгі элементтер кейін барлық балалар үшін құқықтар тізбесін жасауда қолданылатын болады. Жаттықтыру сабағын өткізу үшін бір мектеп сабағы жеткілікті, алайда, уақыт жеткілікті болса оны жалғастыруға болады.

Жаттықтыру сабағын БҚК-мен әлі таныспаған оқушыларға арналған. Бесінші тапсырманы орындамас бұрын оқушыларға әр бабында бір немесе екі жол ғана жазылған балаларға бейімделіп жасалған мәтіндегі Конвенцияны таратқан жөн. Конвенцияның мазмұны оқушылар үшін тосын сыйлық болуы тиіс, себебі олар анықтаған әр балаға өмір сүру үшін қажет заттар Конвенция баптарымен толықтацй дерлік сәйкес келетінін көреді.

Алты жаттығуды орындап болғаннан кейін оқытушы Конвенция мәтінін жасауға оқушылардың көмектескенін атап айтуы тиіс. Енді бұл Конвенция соларға тиесілі, себебі ондағы нормалар олардың балалық шағымен тығыз байланысты. Оқушылар практикумнан БҚК-ны түйсініп-түсініп шығулары тиіс және осы күннен бастап балаларға және әлемге адам құқықтары тарапынан қараулары керек.

1. 
   Өзіңіздің бала кезіңізді еске түсіріп, ең керемет жазғы күніңізді елестетіп көріңіз. Осы күнді суретке түсіріп алу қажет болған жағдайда, суретте не болар еді? Не істеп жатқан болар едіңіз? Кіммен болар едіңіз? Қандай сезімде болар едіңіз? Суретіңіз көзге көрінбейтін қандай сезімге бөлер еді? Осы сәтті суретке түсіріп алғандай, ойыңызды бір абзацқа жинақтап көріңіз.
   
2. 
   Жазғы күн туралы елесіңізді жазып болғаннан кейін, естеліктеріңізбен бірнеше сыныптасыңызбен бөлісіп, ұқсастықтар мен айырмашылықтар туралы талқылаңыз. Солармен бірге үлкен қағаз бетіне ең керемет жазғы күн туралы жалпы сипаттамалар тізімін жасаңыз.
   
3. 
   Тобыңыз ең керемет жазғы күн сипаттамалары тізімін жасап болғаннан кейін, болашақта балалар әлемі қандай болуы тиіс екенін елестетіп көріңіз. Ол қандай болды? Ол күн сіздің ең керемет күніңізбен ұқсас болуы мүмкін бе? Онда балалар не істейтін болады? Бұл әлемде балалар қандай сезімде болады? Қиялыңыздағы сурет бойынша бүкіл әлемдегі балалардың жағдайын жақсарту үшін не қажет екенін елестетіп көріңіз. Барлығыңыз, ақыл-ой шабуылы әдісімен «балалық шақтың негізгі элементтері» тізімін жасаңыз.
   
4. 
   Балалық шақтың негізгі элементтері тізімін жасағаннан кейін әлемдегі барлық балаларда осының барлығы бар ма екен? деп, бір-біріңізден сұраңыз. Тізіміңізге оралып, осы негізгі элементтерді құқықтарға жатқызуға болады ма екен деген сұраққа жауап беріңіз? Тізімге кезекпен қарау қажет болар. Талқылаудан кейін бір-біріңізден осы тізімнен қандай негізгі элементтерді Бала құқықтары туралы халықаралық конвенцияға қосу қажет екенін сұраңыз? Өз идеяларыңызды барлық балаларға осы негізгі элементтерге қол жеткізетініне кепілдік беретін басқарушы қағидаттар ретінде қараңыз.
   
5. 
   Бала құқықтары туралы конвенцияны зерделеу — Біріккен Ұлттар Ұйымы жасаған заңды құжаты. Конвенцияның кейбір баптары сіздің ең керемет жазғы күніңіз туралы естеліктеріңізге сәйкес келеді ме? БҚК-да балаларға арналған болашақтағы керемет әлем туралы елестеріңізге сәйкес келетін баптар бар ма? Топпен бірге ақыл-ой шабуылы әдісімен анықталған балалық шақты негізгі элементтерімен салыстырып көріңіз.
   
6. 
   Топтық қорытынды тапсырма орындалғаннан кейін тобыңыздың өкілі сынып тақтасына балалық шақтың негізгі элементтері тізімін жазуы тиіс, олардың негізінде басқарушы қағидаттар және Бала құқықтары туралы Конвенцияда бекітілген тиісті құқықтар жасалды. Жаттықтыру сабағын өзіңіздің естеліктеріңіздің, тәжірибеңіздің, балалық шақтың негізгі элементтерінің және сіздің елестетулеріңіздің бала құқықтары саласындағы нормативтік стандарттармен арақатынасы туралы тақырыпта жалпы пікірталас өткізумен аяқтаңыз.
   

1. 
   Арғынов А.Х., Жұмақанова Р.А. Біз халық ... Азамат жобасы: Оқушыларға арналған оқу құралы.- Алматы, Азаматтық білім берудің гылыми-ақпарат орталығы, 2002 ж.- 44 б.
   
2. 
   Арғынов А.Х., Жұмақанова Р.А Біз халық. Азамат жобасы: Муғалімге басшылық Алматы, Азаматтық білім берудің гылыми-ақпарат орталығы, 2002 ж. - 56 б.
   
3. 
   Арғынов А.Х., Жұмақанова Р.А. Обучение правам человека. Пособие для тренеров. Алматы, НИЦГО, изд. Magicolors, 2006.
   
4. 
   Жұмақанова Р.А. Права ребенка: Методическое руководство по обучению Конвенции о правах ребенка в начальной школе Алматы, НИЦГО, 2003 г. 111
   
5. 
   Начальный курс. Обучения правам человека. Учебное пособие. Аmnesty international, London ,UK
   
6. 
   Шабельник Е.С., Каширцева Е.Г. Ваши права.- М.: Вита-Пресс,1995 г.