Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Әрінов Қ. К., Мұсынов Қ. М., Апушев А.Қ
жүктеу/скачать 12,59 Mb. Pdf көрінісі
|
index (15)
| Морфологиялық ерекшеліктері.
Күріш Oryza тегіне қоңырбастар (Poaceae) тұқымдастығына жатады және 25 түрді біріктіреді, оның ішінде қең тарағаны - мәдени (егістік) күріш - Oryza sativa L.. Ол екі түр тармақка бөлінеді: 1. Кәдімгі күріш. 2. Ұсақ күріш Олардың
бір-бірінен айырмашылығы-дәннің ұзындығында. Біріншісінің дәнінің ұзындығы 5-7 мм және одан да ұзын болса, екіншісінікі-4 мм-ге жуық болады. Кәдімгі күріш екі тармаққа бөлінеді: 1) үнді (indica) - дәні ұзын және жіңішке. Ұзындығы мен енінің ара қатынасы 3,0-3,5:1 және оданда алшақ, гүл қауызы әлсіз түкті; 2) қытай-жапон (Sіnо-japonica) - дәні жуан және жалпақ, ұзындығы мен енінің ара қатынасы 1,4-1,9:1, «Қытай-жапон (Sіnо-japonica)» - гүл кауызы қалың түкті. Кәдімгі күріштің екі тармағының көптеген түршелері бар. Қытай- жапон түр тармағының түршелері екі топқа бөлінеді: а) кәдімгі күріш 254
б) желімді күріш Олардың негізгі айырмашылығы, дән концистенциясы мен химиялық құрамының әртүрлілігінде; кәдімгі күріштің өсіріліп жүрген түршелері - үнді және қытай-жапон тармақтарына жатады. Түршелерді бір-бірінен ажыратудың негізгі белгілері: 1) гүл қауызы төбесінің сипаты - тік немесе иілген; 2) қылтықтылық - қылтығы бар немесе жоқ; 3) гүл қауызының түсі – әртүрлі; 4) қылтық түсі- гүл кауызы түсіндей; 5) дән түсі - көбінесе ақ. Кәдімгі күріш - біржылдық өсімдік (Сурет 18). Тамыр жүйесі шашақты, тереңге бойламайды (0,2-0,25 м терендікке ғана), тамыр талшықтары әлсіз дамыған, бірақ көп - 300-ге дейін. Тамырда арнайы ауа өткізгіш тканьдар (аэренхима) барлығының арқасында күріш үнемі су жайылған жағдайда өсіп-жетілуге бейімделген. Ондай тканьдар сабағында және жапырағында да болады. Сабағы - биіктігі 0,8-1,2 м қуыс, түйін аралықтардан (9-дан 20-ға дейін) тұратын сабан. Сабақтар күшті түптенеді, 3-5 өнімді сабақ қалыптастырады. Жапырақтары-сызықты-ланцетті, қырлы жүйкеленген, шеттері үшкірленіп біткен, ұзындығы 20-25 см, ені 1,5-2,0 см. Негізгі түсі - жасыл, алайда қызыл, қызғылт, қоңыр-күлгін де болады. Жапырақ саны - 10-ІЗ дана. Гүл шоғыры - сіпсебас (20-30 см) қырлы орталық білігі бар, одан бірінші дәрежелі 2-3 бұтақшалар шығады, олардан екінші дәрежелі бұтақшалар тарайды да ұштарында бір гүлді масақшалар орналаскан. Масақ қауыздары қалың, ланцетті, гүл қауыздары катты, тығыз, қабырғалары мен қырлары болады, төменгілері қылтықты болуы мүмкін. Масақшалары – бір гүлді. Гүл қауыздары сарғыш, қызыл, қоңыр, қоңыр-күлгін, қара болуы мүмкін. Гүлдері басқа астық дақылдарынан 6 аталықтың барлығымен ерекшеленеді. Күріш - өздігінен тозаңданады. Дәні қабықты, бастырғанда масақ және масақша қабықшаларымен бірге бүтін масақша түрінде үгітіледі, «шалы», «шалтық» деп те аталады. 1000 тұ'қымның массасы 27-38 г. қауыздылығы, 14-32%, шынылығы - 65-98%. жүктеу/скачать 12,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|