Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Әрінов Қ. К., Мұсынов Қ. М., Апушев А.Қ

  Бидай  қоңырбастар  (Роасеае)  тұқымдасына  және  

Triticum  туыстығына  жатады.  Осы  заманғы  жіктеу  бойынша  бұл 

туыстық 22 түрді біріктіреді. Ол 4 генетикалық топқа бөлінеді. 

1.

 

Диплоидты  бидайлар,  олардың  соматикалық  клеткасында  14 

жабайы  бірдәнді  т.б.  жатады.  Диплоидты  түрлердің  ішінде  дәніндегі 

белок  мөлшері  35-37%  жететін,  саңырауқұлақ  ауруларына    төзімді 

үлгілері де бар. 

2.

 

Тетраплоидты  түрлер,  соматикалық  клеткаларда  28  хромосом 

атауға  болады.  Тетраплоидты  бидайлардың  ішінде  қатты  бидай  (T. 

durum)  барынша  үлкен  маңызға  ие,  ол  дүние  жүзіндегі  егіс  көлемі 

бойынша екінші орын (жұмсақ бидайдан кейін) алады. 

3.

 

Гексаплоидты  түрлер  (2п-42)  соматикалық  клеткасында  42 

спельта,  карлик,  мах  т.б.  бидайлары).  Олардың  ішінде  ең  көп  тарағаны 

жұмсақ  бидай  (T.aestivum).  Бұл  бүкіл  дүние  жүзінде  барынша  көп 

тараған  астық  дақылы.  Ол  жер  шарының  барлық  континенттерін 

қамтиды- полярлық шеңберден  оңтүстік Африка мен  Америкаға дейін: 

теңіз  деңгейінен  төмен  жерлерде,  сонымен  қатар  4000  м  биіктікке 

дейінгі  белдеулерде  өсіріледі.  Осының  бәрі  бұл  дақылдың  үлкен 

бейімділігін 

көрсетеді. 

Тіршілікке 

бейімділігі 

бойынша 

морфобиологиялық  ерекшеліктері  бойынша  да  (күздік,  жаздық, 

жартылай күздік және жаздық) жұмсақ бидай айтарлықтай полиморфты 

болып келеді. 

4.

 

Октаплоидты  түрі  (2п-56)  қолдан  жасалған,  оған  грибобой 

Дәннің гүл қабықшаларынан ажыратылу дәрежесіне қарай барлық 

бидай  түрлері  жалаңаш  дәнді  немесе