Әдебиет: Бейсенов Қ. Философия тарихы. – А., 1992; Философия және мәдениеттану. – А., 1998; Әбішев Қ. Философия. – А., 1998. ВАРВАРЛЫҚ (грек. Barbarоs – тағылық) – 1) ХІХ ғ. қоғамтануындағы В (Л. Морган, Ф. Энгельс) мәдени-тарихи кезеңдердегі адамзат дамуындағы
орта дәуір (тағылық, варварлық, өркениет); 2) астарлы мағынасында – әсіре қатігездік, мәдениетсіздік. Ежелгі гректер мен римдіктер В. деп түсініксіз тілде сөйлейтін барлық бөтен адамдарды атаған. Гегель айтқандай, варвар жалқау келеді және мәдениетті адамнан өзгешілігі алдына жайбарақат және топастықпен қарауында, өйткені, мәдениет іс жүзінде әрекет етуге әдеттік пен мұқтаждық арқылы анықталады. В-ландыру деп, әдетте, антикалық мәдениеттің біртіңдеп құлдырауын, оның эстетикалық үлгілерінің қара- пайымдалуын (схемашылдық және гигантомания), формализм мен эклекти- каның өрістерін айтады. Б.э.д. ІІІ ғ. бастап провинциялардың романдануы басталды, бұл римдіктердің жергілікті «В.» халықтардың арасында сіңіп кетуіне әкелді. Нақтылы алғанда В. қоғамдық тұтастық пен тұлғаның арасындағы үйлісімділіктің бұзылуынан бастау алады. Рим империясының соңғы ғасырларында антикалық қалалық мәдениеттің құлдырауы басталды. Әдебиет: Қазақ халқының философиялық мұрасы. Т. 19. Мәдениет философиясы. – Астана: Аударма, 2006; Мәдени-философиялық энциклопе-
