Әдебиет: Қазақ халқының философиялық мұрасы. Т. 19. Мәдениет философиясы. – Астана: Аударма, 2006; Мәдени-философиялық энциклопедия.
– Алматы: Раритет, 2007.
48
АНАКСАГОР (ναξαγόρας) Клазомендік, (шамамен б.д.д. 500–428 жж.)
ежелгі грек философы, математик, астроном, афиналық философиялық мектептің негізін қалаушы. 30-жылдардың соңында құдайсыздығы үшін қуғындалған, өмірінің соңын Ламсакта өткізген. А. шығармаларынан 20 үзінді сақталған.
А. көзқарасы милет мектебінің және Парменидтің болмыс туралы ілімінің әсерінен қалыптасты. А. әлемнің мәңгі элементтері, «тұқымдар» (немесе «гомеомериялар») туралы ілімді таратты. Әлем алғашында сансыз көп ұсақ сезіммен қабылданбайтын бөлшектер, «тұқымдардан» тұратын қозғалыссыз формасыз қоспа ретінде суреттеледі. Жаңа дәуірдегі «алғашқы күш» идеяларының негізін құрады. Кейін ол баяулап, аспан денелерінің тізбегін құрайды. Айналу жылдамдығының әсерінен қараңғы, суық және ылғал ауа ашық, ыстық және құрғақ эфирден арылады. Қозғалыстағы тұқымдар өзінен ай- рықша нәрселерден бөлініп, өзіне ұқсастармен қабаттасады, сөйтіп бірқа- лыпты заттардың массасы пайда болады. Бірақ ол массалардың тұтастай ажырап кетуі мүмкін емес, өйткені «әрқайсысында біртұтастықтың бөлігі бар», әр зат өзінде не нәрсе көбірек болса, соны білдіреді. Осы өзгерістер кезінде кез келген заттың жалпы саны өзгермейді, өйткені «ешнәрсе пайда болмайды және жоғалмайды, бар заттармен бірігеді және олардан бөлініп шығады. Бұл принциптер бір түрлі заттардың тұқымдарына ғана емес (перипатетикалық мектепте «гомеомериялар» деп аталған), жылы мен суық, ақ пен қара, кұрғақ пен ылғал, сұйық пен қою сияқты қарама-қарсылықтарға да қатысты. А. концепциясының тағы бір ерекшелігі: бос қуыстықты теріске шығару, заттың шексіз бөлшектенуін мойындауы, үлкен мен кішкененің салыстырмалылығын бекітуі, шексіз кішкене физикалық өлшемдер идеясы. А. күн мен айдың тұтылуына бірінші рет дұрыс түсініктеме берген ғалым.
Әдебиет: Рожанский И.Д. Анаксагор. – М: Мысль, 1983; Фрагменты ранних греческих философов. Часть 1: От эпических космогоний до возник- новения атомистики. Изд. А.В. Лебедев. – М.: Наука, 1989.
Достарыңызбен бөлісу: |
