Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
әдебиет теориясы
| Әсірелеу
(грекше – hyperbole – үлкейту). Шындық болмыспен адамның арасындағы қатынасты көрсететін көркемдеп суреттеу құралының бірі – әсірелеу. Әсірелеу (гипербола) – құбылысты өте асырып көрсетуді айтады. Құбылысты жай қалпынан өте асырып көрсету арқасында суреттелген құбылыс, адамның ой сезіміне тез әсер еткіш келеді. Әсірелеу жай сөзде де, поэзияда да өте көп. Қазақтың ескі мақалдарында: « Көп түкірсе, көл болар», «Қара арғымақ арыса, қарға адым жер мұң болар», «көзінің жасы көл болды » – дейтін сөздер бар. Адам қанша көп түкірсе де түкірік не көздің жасы көл бола алмайды. Ат қанша арыса да, қарғаның адымы онша алыс жер емес. Оған жетуге болар еді, бірақ соның өзі мұң болды дейді. Бұл әсірелеулер көп бірлессе, қандай істі болсын орындап шығатынын керсетеді. Сондықтан ең аз нәрсені алып, «Көп түкірсе, көл болады» дейді. Мұны айтқанда, біз көл туралы ойламаймыз, «көздің жасы көл болды» дегенде көп жылағанын, «Қара арғымақ арыса, қарға адым жер мұң болар» дегенде, арыған атқа азғана жердің өзі алыстық ететінін білеміз. ...Жоғарғы ерні қөк тіреп, Төменгі ерні жер тіреп, Асқар төбе бел еді, Бірде шауып желеді, Көлденең жатқан көк тасқа Тіктеп тиген тұяғы Ұршығынан енеді... ...Қарсы келген қабақтан Қарғып асып жөнелді. Зеңгір-зеңгір таулардан Секіріп асып жөнелді... («Қобыланды» жыры) Біз жоғарыда, әсірелеу шындық болмысқа қатынасты көрсетеді дедік. Бұл – өте үлкейтіп айту, шығарманың идеясымен байланысты деген сөз. Жәңгірдің сарай ақыны болған Байтоқ ақынның Жәңгір ханның істеген ісін айтып жоқтаған өлеңінде мынадай бір жері бар: Тастан сарай салдырған, Ол салдырған сарайдың 83 Айналасы айшылық, Көлденеңі күншілік, – дейді. Оның тастан сарай салдырды деп отырғаны – Орда қаласы. Оның айналасы бір сағат жүретін ғана жер, бірақ « айшылық, күншілік » деп әсірелеумен суреттейді. Бұлай асырып айту, қалай болса солай, мақсатсыз қолданыла салған нәрсе емес. Ақыннын, таптық мүддесімен байланысты. Оның мақсаты – хан тұрмысын мақтау, соны дәріптеу; сол үшін қолданып отыр. Бір құбылысты өте асырып айту – пролетариат жазушыларында да болады. Бұлардың гиперболасы да таптық мүдделерімен байланысты. «Күн тіл қаттының» бір жерінде Тайыр: Қарынды қағып су қылдым, Суыңды сілкіп бу қылдым, Түніңнен таң атқыздым, Жеріме жұлдыз жаққыздым, Электрден шам жанды, – дейді. жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|