Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ұлттық тестілеу орталығЫ

 

94 

 

Жауаптары: 

1.Кенесары Қасымұлының біртұтас қазақ мемлекеттілігін 

қалыптастырудағы саяси қызметіне баға беріңіз. 

 

Кенесары  Қасымұлы  үш  жүздің  басын  қосып,  Ресей  империясына 

қарсы тұрды. Ол қазақ жеріндегі біртұтастықты сақтап қалуға тырысты. 

1841 жылдың қыркүйек айында үш жүздің өкілдері бас қосқан жиында 

Кенесары  Қасымұлы  хан  сайланды.  Ұлт-азаттық  күресті  табысты 

жүргізу  үшін  Кенесары  хан  бір  орталықтан  басқарылатын  мемлекет 

құрды.  Оны  ханның  өзі  басқарды.  Ханның  жанынан  жоғарғы  кеңесші 

орган  -  өзіне  барынша  адал  берілген  батырлардан,  билерден, 

сұлтандар  мен  жақын  туыстарынан  тұратын  арнайы  Кеңес  құрылды. 

Кенесары  хандықты  өзінің  сенімді  адамдары  -  жасауылдар  арқылы 

басқарды.  Жасауылдар  сот  ісімен,  шаруашылық  мәселелерімен, 

дипломатиялық  жұмыстармен,  алым-салық  жинаумен  және  әскери 

істермен  айналысты.  Жасауылдар  сонымен  қатар  орталық  өкімет 

билігі 

берген 

нұсқаулардың 

мұқият 

орындалуын, 

мал 

жайылымдарының  дұрыс  бөлініп,  тиімді  пайдаланылуын  бақылады, 

халықтың  көңіл  күйін  де  қадағалады.  Хан  билігі  қызметінің  оңды 

нәтижелері  ретінде  оның  қол  астындағы  халық  арасында  алауыздық 

пен барымта алу жойылды. 

-  Ханның  алым-салық  және  сауда-саттық  саясаты  Кенесары  ең 

алдымен  алым-салық  төлеудің  тәртібін  ретке  келтірді.  Мал 

өсірушілер  -зекет,  ал  диқандар  -  ұшыр  төлейтін  болды.  Патша 

әскерлерімен 

соғысты 

одан 

әрі 

жалғастыру 

қосымша 

материалдық  және  қаржы  шығындарын  қажет  етті.  Сондықтан 

алым-салықтың  да  қосымша  түрі  енгізілді:  халықтан  киім-кешек, 

қару-жарақ,  ат  әбзелдерін  жинау  қолға  алынды.  Салық  жинауда 

халықтың  жағдайы  жеке-жеке  ескерілді.  Меншігінде  малы  40 

бастан  аспайтындар  алым-салықтан  босатылды.  40-тан  100 

басқа  дейін  малы  барлар  бір  малдан,  ал  100  бастан  артық 

малының  әрбір  40  басына  бір  малдан  төлеп  тұратын  болып 

белгіленді. 

-  Қарулы күштердің құрылуы. Кенесары 20 мың сарбаздан тұратын 

әрі  жауынгерлік  қабілеті  күшті  тұрақты  әскер  жасақтай  алды. 

Кенесары  әскері  жүздіктер  мен  мыңдықтарға  бөлінді.  Ерлігімен 

ерекше  көзге  түскен  сарбаздардың  қатарынан  жүзбасылар  мен 

мыңбасылар  тағайындалды.  Кенесары  құралайды  көзге  ататын 

мергендерден  іріктеп,  мергенбасы  басқаратын  ерекше  жасақ 

құрды.  Орыс  армиясының  үлгісі  бойынша  хан  өз  әскерлеріне 

ерекше айырым белгілерін енгізді. 

-  Хан сарбаздарынан шайқас тактикасы мен әскери өнердің амал-

тәсілдерін  меңгеруді  талап  етті.  Көтерілісшілерді  әскери  өнерге 

үйретумен  орыстың,  татардың  және  башқұрттардың  бұрын 

 

95 

 

тұрақты  орыс  армиясында  қызмет  еткен  тәжірибелі  солдаттары 

айналысты.  Хан  армияда  қатаң  тәртіп  орната  білді.  Мәселен, 

сатқындық  жасаған  немесе  әскери  күзетте  ұйықтап  қалған 

сарбаздар  өлім  жазасына  кесілді.  Әскери  тәртіпті  бұзғандар 

қатаң жазаланды, қару-жарақ арнайы қоймаларда сақталды. 

-  Кенесары  барлаушылардың  қызметін  де  шебер  пайдаланды. 

Олар көтеріліс басшысына патша әскерлерінің қашан және қайда 

бет  алатынын  алдын  ала  хабарлап  отырды.  Кенесары  әскерінің 

тыл  қызметі  де  жолға  қойылды.  Ол  көтерілісшілерді  азық-

түлікпен, жемшөппен қамтамасыз етті. 

жүктеу/скачать 0,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: