Зерханалық сабақты жүргізу және алған мағлұматтарды текскеру бойынша әдістемелік нұсқаулықтар

Оксидтердің, пероксидтердің, гидроксидтердің латын атаулары екі сөзден тұрады:

· Бірінші: ілік септігіндегі химиялық элемент атауы

· Екінші: сөз oxўdum, i n (оксид, окись), peroxўdum, i n (пероксид, перекись) немесе hydroxўdum, i n (гидроксид, гидроокись) атау септігінде

Мысалы:

· Zinci oxўdum - мырыш тотығы

· Hydrogenĭi peroxўdum - сутегі асқын тотығы

· Aluminĭi hydroxўdum - алюминия гидроксиді

N.B.! Тотықтардың, пертотықтардың, гидрототықтардың аттары дəрілік зат формалары атауларынан кейін бас əріппен жазылады.

Мысалы:

КӨП КЕЗДЕСЕТІН КЕСІНДІЛЕР (5 БӨЛІМ)

№№

п/п

1. -benz- Бензол тобы бар Benzobarbitalum Benzotephum

2. -cyan- Синил қышқылы жəне оның туындылары Cyanocobalaminum Cyanidum

3. -fur(a)- Микробқа қарсы заттар Furazidinum Furazolinum

4. -hydr- Судың, сутегінің не гидрототығы тобының болуы Hydrocortisonum Hydrochlorthia-zidum

5. -naphth- Мұнай өнімдерінің негізіндегі препараттар Naphthalginum

Naphthazinum

6. -oxy- Оттегі жəне оның туындыларының болуы

Oxylidinum

Oxyfedrinum

7. -phosph- Фосфор жəне оның туындыларының болуы Phosphocreatinum Phosphoestrolum

8. -phtha(l)- фтал қышқылы туындыларының препараттары Phthalylsulfathiazolum

Phthalazolum

9. -phthor- Фтор жəне оның туындыларының препараттары Phthorothanum

Phthoracizinum

10. -sulf- күкірт жəне оның өнімдерінің препараттары Sulfadiazinum Sulfobarum

11. -thi- Тұз бен қышқыл атауларында күкірт атомының болуы Thioridazinum

Thiaminum

12. -yl- Көміртегі радикалының болуы Benzylpenicillinum Sulfacylum-natrium

13. -zid-, -zin-, -zol-, -az(a)-, -(a)zon- гетероциклдык қосылыстарда азот атомының болуы

Azathioprinum

Norsulfazolum

Sibazonum

Химиялық ақпарат беретін көп кездесетін кесінділер Латын химиялық терминдерінің орфографиясында жақсы бағыт алу үшін, жиілік кесінділер деп аталатын, көп қайталанатын грек түбірлерінің латын орфографиясын білу қажет. Фармацевтикалық препараттардың аттары бас əріппен жазылатынына көңіл бөлген жөн. Көп кездесетін кесінді

Этимология Химиялық информация Мысалдар hydr(o) Грек. hydor - су Сутегі, су не сутегі тобының болуы

Hydrogenium, i n

hydrochlorĭdum, i n

oxy Грек. oxys - қышқыл

Оттегі не оның қосылыстарының болуы

Oxylidīnum, i n

peroxўdum, i n

phthor(o) Грек. phthoros - бұзылу

Фтор қосылыстарының болуы Phthoracizīnum, i n

Phthorocortum, i n

thi Грек. theion - күкірт

Тиосол жəне тиоқышқыл атауларында күкірттің болуы

Thiopentālum, i n

Thiamīnum, i n

aeth Грек. aether - эфир Этил тобының болуы Aether, ĕris m

Aethazōlum, i n

Көп кездесетін кесінді

Этимология Химиялық информация Мысалдар meth Грек. methy - шарап

Метил тобының болуы Methylēnum, i n

Methylii salicỹlas

phen Грек. phaino - жарық қыламын

Фенил тобының болуы Phenacetīnum, i n

Phenobarbitālum, i n

benz араб. Benzoa- арамот шырыны

Бензол сақинасының болуы Benzohexonium, i n benzoĭcus, a, um

yl Грек. hyle - зат Көмір сутегі радикалдарының болуы

Benzylpenicillīnum, i n

salicylĭcus, a, um

Жаттығулар

1. Қазақ тіліне аударып, gen. sg. қойыңдар:

acĭdum acetylsalicylĭcum, Acĭdum lactĭcum, Acĭdum hydrocyanĭcum, Natrii salicỹlas, Atropīni sulfas, Kalii iodĭdum, Magnii oxўdum, Natrii sulfis, Aluminii hydroxўdum, Codeīni phosphas, Papaverīni hydrochlorĭdum, Bismuthi subnitras, Thiopentālum-natrium, Norsulfazōlum-natrium, Phenylii salicỹlas, Thiamīni bromĭdum, Coffeīnum-natrii benzōas.

2. Латын тіліне аударыңдар:

Күкіртсутегі қышқылы, никотин қышқылы, сірке қышқылы, фосфор қышқылы, натрий тиосульфаты, кальции глюконаты, кальций глицерофосфаты, күміс нитраты, сынап цианиді, магни пероксиді, натрии нитраты, барии сульфиді, калии арсениті, бензилпенициллин-натрий, этакридин лактаты, мырыш тотығы, кальции гидрототоғы, сутегіасқын тотығы, бензой қышқылы.

3. Препараттардың атауларындағы көп кездесетін кесінділердің орфографиясына көңіл аударыңдар:

феноксиметилпенициллин, бензодиксин, этакридин, сульфадимезин, метациклин, фенобарбитал, дезоксирибонуклеаза, гидрокортизон, фторокорт, оксилидин, дихлотиазид, тиамин, гексаметилентетрамин, фторацизин, сульфапиридазин, норсульфазол, этазол, эфир, метилсалицилат, бензилпенициллин-натрий.

4. Көп сөзді фармацевтикалық терминдерді латын тіліне аударыңдар:

Никотин қышқылының таблеткалары; спиртті эргокальциферол ерітіндісі; раствор кислоты борной в глицерине; таблетки «Цинкаскол»; раствор фурацилина для наружного употребления; мазь цинковая; пластырь свинцовый простой; таблетки кислоты ацетилсалициловой для детей; раствор камфоры и кислоты салициловой спиртовой; магния окись; вода свинцовая; гранулы листьев мать-и-мачехи; настой травы пастушьей сумки; драже «Ферроплекс»; таблетки «Микройод», покрытые оболочкой; свечи вагинальные с синтомицином; кислота ацетилсалициловая в таблетках; перекись водорода; раствор никотинамида в ампулах; таблетки «Никошпан»; раствор эргокальциферола в масле; раствор перекиси водорода разведенный; цинка окись; паста цинковая; раствор йода спиртовой; пластырь свинцовый сложный; даназол в капсулах; таблетки «Тансал»; кислота хлористоводородная разведенная; гранулы «Кальмагин» для детей; алюминия гидроокись; таблетки «Феррокал», покрытые оболочкой; суспензия кислоты глутаминовой; гранулы фуразолидона

5. Дəрілік зат атауларын латын тілінде жазып, жиілік кесінділердің мағынасын түсіндіріңдер:

бензобарбитал, адифенин, демокситоцин, алименазин, метандриол, триазолам, метилпреднизолон, мидазолам, тиоридазин, гидрокортизон, пентоксифиллин, сульфатиазол, бисакодил, триметадион, флуфеназин, бифоназол, сульфаметрол, гидроксикарбамид, метилсалицилат, бендазол, тиопроперазин, мебендазол, окситетрациклин, фитоменадион, фенирамин, строфантин, метилтестостерон, левомепромазин, омепразол, окситоцин, феноксиметилпенициллин, фенобарбитал

6. Латын тіліне аударып, gen. Sing. жіктеңдер:

Күміс нитраты, кальций хлориды, сынап йодиды, мыс сульфаты, висмуттың негізгі нитраты, натрий кофеин-бензоаты, фенилсалицилат, кодеин фосфаты, натрий нитриті, қоланың негізгі ацетаты, литий карбонаты

7. Латын тіліне аударып, сөздік формада жазыңдар:

бромид калий таблеткалары; майдағы ретинол ацетат ерітіндісі; гидрохлорид папаверин балауыздары; инъекция үшін натрий хлорид ерітіндісі; фосфат кодеин таблеткалары; бензоат натрий ұнтағы; рентген үшін барий сульфаты; натрий хлоридтің күрделі ерітіндісі

8. Сан есім қосымшаларын анықтаңдар:

Dimexīdum, tabulettae “Tetravitum”, Octadīnum, dragees “Hendevītum”,Trimecaīnum, Hexamedīnum, tabulettae “Decamevītum”, Dicaīnum, Pentoxylum, Trioxazīnum, tabulettae “ Panhexavītum”.

9. Қазақ тіліне аударыңдар:

1. Crystalli Methylēni coerulei in aqua bene solvuntur. 2. In succo gastrĭco acĭdum hydrochlorĭcum continētur. 3. Caute adhibēte acĭdum sulfurĭcum concentrātum. 4. Servāte Hydrogenii peroxўdum in vitris flavis loco frigĭdo et obscūro. 5. Sulfur elementum necessarium est organismi humāni. 6. Solutio Adrenalini hydrotartrātis pro injectionĭbus adhibētur. 7. Medĭci solutiōnem Oestradiōli dipropionātis oleōsam intra muscŭlos injiciunt. 8. Nulla regŭla sine exceptiōne. 9. Consuetūdo est altĕra natūra. 10. Ex ungue leōnem

10. Латын тілінде жазып шығыңдар:

вазоверин, ангинин, лидаза, теофедрин, фурацилин_______, галантамин, эритромицин, глюкоза, гидрокортизон, полицидин, хлороформ, формалин, поливитамин, цианизид, циклэстрол, ронидаза.