Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі семей қаласының ШӘКӘрім атындағЫ


Дауыстылар мен дауыссыздардың тіркесі



бет8/20
Дата28.01.2018
өлшемі7,38 Mb.
#35625
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   20

Дауыстылар мен дауыссыздардың тіркесі

Ngu əріптерінің тіркесі дауыстылардың алдында [нгв] болып оқылады:

lingua [ли.нгва] - тіл, sanguis [са.нгвис] - қан.



Ti тіркесі классикалық дəуірде барлық жағдайда ти болып оқылған.

Бірақ кейіннен, IV-V ғасырлардың өзінде, ti тіркесі дауысты дыбыстардың

алдында тұрғанда жұмсарып, [tsi] [ци] деп оқылатын болды: ratio [рацио] –

ақыл-ой, (осыдан рациональды), initium [инициум] – бас(ы) (осыдан инициал,

инциатива). Бірақ, ti -sti-, xti-, tti- тіркестерімен келгенде (ti+дауысты

дыбыстың алдында s, x,t əріптері тұрса), Ti [ти] болып оқылады: digestio

[дигэ.стио] - ас қорыту, mixtio [ми.кстио] - араластыру.

Su əріптерінің тіркестері дауыстылардың алдында [св] болып оқылады:

consuetudo [консвэту.до] - əдет, suavis [свавис] - жағымды.



Дауыссыздар тіркесінің айтылуы:

Грек тілінен енген сөздерде кездесетін ch, ph, rh, th тіркестеріндегі һ

əрпі бергі кездерде дыбыстық таңба ретінде қызметін мүлдем жоғалтқан.

Соған орай бұл тіркестер қазіргі кезде төмендегіше оқылып жүр:



ch [х] сияқты: bronchiolus [бронхи.олюс] - бронхиола, Chrysidoidea

[хризидои.дэа] - осы-блестянки.



ph [ф] сияқты: photophilus [фото.филюс] - фотофильдік, polyphagus

[поли.фагус] - полифаг.



rh [р] сияқты: Rhetor [рэ.тор] - шешен.

th [т] сияқты: Anthozoa [антозо.а] - коралл полиптері, Arthropoda [артро.

пода] - буынаяқтылар.



sch əріптерінің тіркестері [сх] болып оқылады: schizogonia [схизого.

ниа] - схизогония, schola [схола] - мектеп.

Х əрпі барлық жағдайда [ks] кс болып оқылады: vix [викс] - əрең, rex

[рекс] – патша, pax [пакс] – тыныштық, бейбітшілік.



Латын афоризмдері:

1. Homo sum, humāni nihil a me aliēnum puto - мен адаммын, адамға

тəн нəрсе маған жат емес

2. Eruditio aspĕra optĭma est - Қатаң тəртіп – жақсы тəртіп.

3. Labor omnia vincit - Еңбек бəрін жеңбек

Бақылау сұрақтары:

1. Латын əліппесінің əріптерін атаңыз. W əрпі.

2. Дауысты жəне дауыссыз дыбыстар.

3. j əріпі жəне дауысты дыбыстардың айтылуы.

4. Дауыссыз дыбыстардың айтылуы.

5. Дифтонгтардың айтылу ерекшеліктері.

6. С əрпінің Ц жəне К болып айтылуының ерекшеліктері.

7. Дауыссыздардың _______айтылуы, мысалдар.

8. S жəне Qu əріптерінің айтылу ерекшеліктері, мысалдар.

9. Дауыссыз жəне дауыстылардың тіркестері, мысалдар.

10. Ngu ,Ti, Su əріптерінің тіркестерінің ерекшеліктері, мысалдар.
Негізгі әдебиеттер

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. – 1988

4.Заманбеков Н. А., Молдағұлов М.А. «Латын терминологиясы» пəнінен əдістемелік нұсқаулық. -Алматы, 2008.

5. М. Талдыбаев латын ветеринариялық терминологиясы пəнінің студенттерге арналған оқу-əдістемелік кешені 25.11.2013.



Қосымша әдебиеттер

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978



2 Анатомия терминдерінің сөздігі ( Қазақша-орысша латынша, орысша латынша-қазақша, латынша-орысша-қазақша) / Рақышев, А. – 1992

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен № 3 Тәжірибелік сабақ
ТАҚЫРЫБЫ: Анатомиялық терминологияның сөз құрылымы. Қиыспаған және қиысымды анықтауыштар
САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: ветеринариялық терминологияның сөз құрылымдық, лексикалық және граматикалық ерекшеліктерін үйрену және меңгеру үшін ветеринарияның – анатомиялық, фармацевтикалық, гистологиялық және клиникалық-терапевтикалық тарауларында жиі қолданылатын атауларды, ұғымдарды түсінуге пайдалануға үйретеді.

Латын тілі – ғылым тілі ретінде нақты және табиғи ғылымдардың қызметтік тілі болып табылады. Латын тілін меңгеру барысында пәнді ғылымға сәйкес өзіндік ерекшелігі тұрғысынан қарастыра отырып, тілдік мағынада сөйлемнің стилистік мәнін толық түсіне білу және халықаралық деңгейдегі ұғымы ретінде түсіну керек. Сондықтан да белгілі бір саланы меңгеру үшін әр бөлімге сәйкес грамматикалық және лексикалық қажеттіліктер таңдалынып, сөзжасамдық үлгілері оқытылады.

Токсономиялық бірліктегі зат есімнің аталуы

Зат есімнің септеу жүйесіндегі орнын түсіну үшін ботаникалық жəне зоологиялық номенклатурадағы жіктелу жүйесінде қолданылатын негізгі токсономиялық категориялардың атауларын жатқа білген жөн.

Жануар жəне өсімдік əлеміндегі жіктелуінің негізгі бірлігі түр (species, ēi f) болып саналады. Түрлер туысқа (genus, ĕris n), ал туыс – в тұқымдастыққа (familia, ae f), тұқымдастық – жануарларда тек тармаққа (отрядтарға -ordo, ĭnis m), өсімдіктерде қатарға (порядки - ordo, ĭnis m), ол өз кезегінде – текке (кластарға - classis, is f), ал тек – жануарларда тапқа (тип - phylum, i n), өсімдіктерде бөлімге (отделы - divisio, ōnis f), тап пен бөлімдер – патшалыққа (regnum, i n) алып келеді. Сонымен, зоологиялық жəне ботаникалық токсономиялық категория түрден басталып, патшалыққа келіп тірелетін төңкерілген пирамидаға ұқсайды. Түр атауы биноминальды номенклатураға сай екі бөлімнен – тектік жəне түрлік атаудан тұрады.

Тектік атау Родовое nom. sg.септеуінде тұрған зат есіммен аталып, бас əріппен жазылады: Betŭla - қайың, Ciconia - тырна, Tritĭcum - бидай.

Зат есімнің түрді анықтауға қолданылатын кездері болады: Luscinia luscinia - бұлбұл, Pica pica - сауысқан, Rattus rattus - қара атжалман. Мұндай атаулар тавтонимдер (грек. to auto onyma - соның өзі) деп аталады жəне тек зоологияда ғана қолданылады.

Түрлік атауда термин элементтерінің тікелей аудармасына сай келе бермейтін жағдайлар да болады: Hypoderma bovis - бұқа оқалағы - зат есім hypoderma, ătis n (тікелей. «теріастылық») жəне ілік септігіндегі зат есім bos, bovis m, f - бұқа, сиыр деген сөздерден тұрады. Rattus rattus (тікелей аудармасы «атжалман-атжалман») «қара атжалман», Canis lupus - қасқыр (тікелей аудармасы «ит-қасқыр») деп аударылады.

Сын есімдер биологиялық номенклатурада түрдің анықтауышы ретінде жəне субстантивирленген формада – тұқымдас, бөлім, тектердің уноминальдық атауларында қолданылады. Түрді анықтағанда сын есімдер өзінің мағынасын жоғалтып, басқаша болып аударылуы да мүмкін: orientālis, e - шығыстық, бірақ: Blatta orientālis - қара таракан; esculentus, a, um – жеуге жарамды.

Токсономиялық бірліктегі зат есімнің аталуы

Түрі

Species, ēi,f f



Түрі

Species, ēi,f f

Түрі

Species, ēi,f f



Түрі

Species, ēi,f f

туысы

genus, ĕris n f



туысы

genus, ĕris n

Тұқымдасы

familia, ae f f

Тек тармағы

(Отряд) ordo, ĭnis m жануарларда f

Қатар

ordo, ĭnis m өсімліктерле f f



Класы classis, is f f

табы


phylum, i, n жануарларда

Бөлімі


divisio, ōnis, f өсімдіктерде

Топтама (дүние)

regnum, i n

Латын афоризмдері:

1. Ars longa, vita brevis - өмір қысқа, өнер мəңгі.

2. Homo homĭni lupus est — адам адамға қасқыр (жау).

3. Opĕra et studio — Еңбекпен жəне ынтамен.



Бақылау сұрақтары:

  1. Анатомиялық терминдердегі өзіндік ерекшеліктер

  2. Сөз жасамдағы латын граматикасы.


Негізгі әдебиеттер

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. – 1988

4.Заманбеков Н. А., Молдағұлов М.А. «Латын терминологиясы» пəнінен əдістемелік нұсқаулық. -Алматы, 2008.

5. М. Талдыбаев латын ветеринариялық терминологиясы пəнінің студенттерге арналған оқу-əдістемелік кешені 25.11.2013.



Қосымша әдебиеттер

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978



2 Анатомия терминдерінің сөздігі ( Қазақша-орысша латынша, орысша латынша-қазақша, латынша-орысша-қазақша) / Рақышев, А. – 1992

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен № 4 Тәжірибелік сабақ
ТАҚЫРЫБЫ: Латын граматикасы. Зат есім және сын есім, салыстырмалы шырай. Құрама аралас анатомиялық терминдер.
САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: ветеринариялық терминологияның сөз құрылымдық, лексикалық және граматикалық ерекшеліктерін үйрену және меңгеру үшін ветеринарияның – анатомиялық, фармацевтикалық, гистологиялық және клиникалық-терапевтикалық тарауларында жиі қолданылатын атауларды, ұғымдарды түсінуге пайдалануға үйретеді.

Латын тілі – ғылым тілі ретінде нақты және табиғи ғылымдардың қызметтік тілі болып табылады. Латын тілін меңгеру барысында пәнді ғылымға сәйкес өзіндік ерекшелігі тұрғысынан қарастыра отырып, тілдік мағынада сөйлемнің стилистік мәнін толық түсіне білу және халықаралық деңгейдегі ұғымы ретінде түсіну керек. Сондықтан да белгілі бір саланы меңгеру үшін әр бөлімге сәйкес грамматикалық және лексикалық қажеттіліктер таңдалынып, сөзжасамдық үлгілері оқытылады.



Зат есімнің негізгі суффикстері

Суффикстер мағынасы мысалдар

-in-a

1) ғылымдар атауы;



2) омыртқасыздар отрядының атаулары

Doctrina-ғылымтану; medicina

- дəрігерлік ету; рolymastigina – көпқылшықтылар

-in-i Braconini – шабандоздар

-in-um Дəрі атауларында penicillinum - пенициллин

-ari-um Қойма, сақтайтын жер

vivarium – жануарларды ұстайтын жер

-ment-um Іс нəтижесі, зат

linimentum – сұйық сүртпе май;

instrumentum – құрал-сайман

-ul-; -cul-; -ol-

Көлемін азайтып, кішірейтіп көрсету, дəрі атаулары

tuberculum –төмпешік;

pilula - пилюля;

ValidoIum - Валидол

-it-is қабыну (грек сөздерінде) hepatitis - гепатит, бауыр қабынуы

-oma ісік (грек сөздерінде) osteoma – сүйек ісігі

-id-


Оттегісіз қышқылдар тұздарының анионы

chloridum - хлорид

-as- (-atis) -is (-itis)

Құрамында оттегі бар қышқылдар тұздарының анионы

nitras, atis - нитрат nitris. itis - нитрит

-ur- Іс-əрекет немесе нəтиже fractura- сынық; scriptura - жазу

-or Физикалық күй

odor - вкус; sapor - запах; color - цвет; stupor – есеңгіреу, қалшылдау

-tor əрекет етуші адам, зат doctor - оқытушы; scriptor - жазушы

ti-o, -io- Іс-əрекет немесе нəтиже incisio - кесу: lectio - оқу

-tudo –tas күй libertas - бостандық

Сын есімнің негізгі суффикстері

Суффикстер мағынасы Мысалдар

-асе- (us, a, um) -е-

(us, a, um)

-асе- (-ае) -е- (-ае)

1) құрамы, тегі бойынша заттың сыны

2) заттың түсін айғақтайды

3) ботаникада тұқымдас атауын білдіреді

chartaceus, a, um -қағаздан;

amylaceus, a, um

- крахмалды; osseus, a, um

- сүйекті; membranaceus, а,

um - жарғақты; argillaceus, a, um –

саз-сары; argenteus, a, um – ақ

күмістей; Violaceae – көкгүлділер;

-os- (us, a, um)

1) өсімдік атауларының сыртқы түрін не орнын білдіреді

2) мөлшерінің көп болуы

Betula verrucosa –

Сүйелді аққайың; vitaminosus – дəруменге бай

-(on) –eae ботаникада класстар атаулары Monocotyledoneae –бірбөліктілер

Dicotyledoneae – екібөліктілер

-ide-, -oide- (от греч. eidos - видный) (-ae)

1) зоологияда тұқымдастар атауларында

3) ұқсағыштығын білдіреді

Alaudidae – бозторғай тұқымдастар; rhomboideus – ромб тəрізділер

-i-(us, a, um) -ic-(us,

a, um) -in-(us, a, um)

Заттың сапасын, тəуелділігін көрсетеді

patrius - əкелік; cephalicus – басқа тəуелді;

caninus - иттік

-at- (us, a, um) -it-

(us, a, um) -ut-(us, a, um)

Көрінісін айқындайды

barbatus - сақалды; auritus - құлақты;

nasutus - мұрынды

-iv-(us, a, um) Қасиетін анықтайды corrosivum – үгітіп, күйдіріп, жеп жіберуші

-alis (-ales) -aris (- ares)

1) орын жəне уақытты

2) ботаникада өсімдіктер ретін анықтайды

vernalis – көктемгі;

polaris - полярлы;

orientalis - шығыстық; frontalis - маңдайлы; Polygonales – қарақұмық гүлділер

-bilis (-His) Қабілетін айқындайды vegetabilis, е - өсімдік тектес; fragilis, е - сынғыш

-ensis (-iensis) Географиялық орнына тəуелділігін білдіреді canadensis, е – канадалық

-esc (-ens) –ntis Ұқсастығын_______, сапасын білдіреді Sorbus lutescens – сарғыш шетен;



Латын афоризмдері:

1. De gustibus non est disputandum – Талғам туралы айтысуға болмайды.

2. Dum spiro, spero – жаным барда, үмітімді үзбеймін (үмітсіз шайтан).

3. Docendo discimus – Оқытып жүріп оқимыз.



Бақылау сұрақтары:

1. Сөз құрау дегенді қалай түсінесіз? Мысалдар.

2. Аффиксация деген не? Мысалдар.

3. Сын есімдердің негізгі суффикстерін атаңыз.

4. Зат есімнің негізгі суффикстері.
Негізгі әдебиеттер

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. – 1988

4.Заманбеков Н. А., Молдағұлов М.А. «Латын терминологиясы» пəнінен əдістемелік нұсқаулық. -Алматы, 2008.

5. М. Талдыбаев латын ветеринариялық терминологиясы пəнінің студенттерге арналған оқу-əдістемелік кешені 25.11.2013.



Қосымша әдебиеттер

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978



2 Анатомия терминдерінің сөздігі ( Қазақша-орысша латынша, орысша латынша-қазақша, латынша-орысша-қазақша) / Рақышев, А. – 1992

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен № 5 Тәжірибелік сабақ
Модуль 1 Латын граматикасының анатомиялық терминологиясы
ТАҚЫРЫБЫ: ІІІ септеулік затесімдерінің ерекшеліктері. Сөз құрылымына сәйкес мағынасының өзгеруі.
САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: ветеринариялық терминологияның сөз құрылымдық, лексикалық және граматикалық ерекшеліктерін үйрену және меңгеру үшін ветеринарияның – анатомиялық, фармацевтикалық, гистологиялық және клиникалық-терапевтикалық тарауларында жиі қолданылатын атауларды, ұғымдарды түсінуге пайдалануға үйретеді.

Латын тілі – ғылым тілі ретінде нақты және табиғи ғылымдардың қызметтік тілі болып табылады. Латын тілін меңгеру барысында пәнді ғылымға сәйкес өзіндік ерекшелігі тұрғысынан қарастыра отырып, тілдік мағынада сөйлемнің стилистік мәнін толық түсіне білу және халықаралық деңгейдегі ұғымы ретінде түсіну керек. Сондықтан да белгілі бір саланы меңгеру үшін әр бөлімге сәйкес грамматикалық және лексикалық қажеттіліктер таңдалынып, сөзжасамдық үлгілері оқытылады.

Зат есімдердің тектік түрін (родын) табыңдар:

fibula, tibia, tunica, ulna, membrum, fundus, tarsus, carpus, lamina, bursa, saccus, esophagus, sternum, collum, cavum.

2. Түрлік атаулардың дұрыс аударылғанына назар аудара отырып, сөздік формада жазыңдар:

сorpus vertĕbrae, Grus grus, muscŭlus colli, Capsella bursa-pastōris, caput animālis, articulatio genus, proboscis elephantis, Vespa crabro, cortex Quercus, Corvus cornix, basis cranii, Sus scrofa, Vulpes vulpes, Ctenocephălus felis, gemma Betŭlae, Cygnus cygnus, Hypoderma bovis, Panthēra leo.

3. -cul-, ol-, -ul суффикстерін пайдалана отырып зат есім құраңдар жəне қазақ тіліне аударыңдар:

1) ramus, i, m 4) caput, itis, n

2) venter, ventris, m 5) fovea, ae, f

3) tuber, eris, n 6) lobus, i, m

4.Зат есімдердің сөздік формасын жазыңдар: abdomen, foramen, caput, cervix, pulmo, corpus, tendo, femur.

5.Зат есімдердің жіктелуін анықтаңдар жəне аударыңдар:

musculi, cerebri, cristarum, vertebrae, animalia, septorum, costarum, septa, labia, pulmones, labiorum, pulmonum, fossae, labii, caudarum, radices, ossa, femora, foramina, pedis, cartilagines, articulationes, retium, dentium, ossium,processus, dentes, ossis, cutis, piscis, cordis, pisces, avis, auris, avium, aurium, animalium, unguis, narium.

6. Терминдерді екпін қойып, оқып шығыңдар:

medulla ossium flava - сары сүйек миы, medulla ossium rubra – қызыл сүйек миы, vertebrae cervicales - мойын омыртқалары, canalis nutricius — қоректендіргіш өзек, facies articularis tuberculi costae - қабырға төмпешігінің буын беті.

7. Төменде келтірілген зат есімдер қандай тектік түрде (родта) тұрғанын анықтаңыздар:: pastā, ampullam, ampullas, ampullis, massā, tincturae, pilulārum, spinŭla, membrāna, metamorphōsis, myomerium, metabolismus, mutagĕnum, polyptĕrus, saccŭlus, muscŭlus,menthe, terricŏla, arenicŏla, ramicŏla, metabolismus, exemplar

8. Зат есімнің түбірін табыңдар:

tabuletta, ae f, , Tactivinum, i n, Talcum, i n, Tansalum, i n, mucilāgo, ĭnis f, succus, i m, Glycyrrhīza, ae f, Ferrum, i n, Quercus, us f, dosis, is f, gutta, ae f, Capsinum, i n, capsŭla, ae f, stilus, i m, tussis, is f, acĭdum, i n, Ricĭnus, i m, cortex, ĭcis m, Corglyconum, i n, radix, īcis f, rhizōma Naratriptanum, i n, ătis n, lactas, ātis m, Convallaria, ae f, Lanolinum, i n, Digitālis, is f, infūsum, i n, tinctūra, ae f, Natamycinum, i n, Salvia, ae f, Rosa, ae f, Eucalyptus, i f, extractum, i n, autochōrus, i m, acrŏdons, ontis, Actinomỹces, etis f analўsis, is f, arsēnis, ītis m, arteria, ae f, fibra, ae f, bacteroīdum, i n, vena, ae f, orthostăsis, is f, ramus, i m, vibrio, ōnis f, autogĕnus, a, um, pilus, i m, dermatomycōsis, is f, humus, i f, желудок gaster, tris f, racēmus, i m, manus, us f, cellŭla, ae f, phagocўtus, i m, rostrum, i n, dermocranium, i n, colonia, ae f, coenobium, i n,

spica, ae f, cortex, ĭcis f, radix, īcis f

9. Зат есімнің жіктелуін жəне түбірін анықтаңдар: leo, leōnis m – арыстан; far, faris n – нан; solutio, solutiōnis f – ерітінді; nox, noctis f – түн; rex, regis m – патша; pulvis, pulvĕris m – ұнтақ; mens, mentis f – сана; exemplar, exemplāris n – экземпляр; radix, radīcis f – тамыр; avis, avis f –құс; mors, mortis f – өлім; Secāle, Secālis n – арпа; labor, labōris m – еңбек, жұмыс; dens, dentis m – тіс; rhizōma, rhizomătis n – тамыршық; ars, artis f – өнер; sapor, sapōris m – дəм.

Анатомиялық терминде сын есім мен зат есімніңүйлесуі кездесетін болғандықтан, сын есімді оқу болашақ ветеринарлар үшін қажет. Бұл сабақта студенттер сын есімнің категориялармен танысады. Сын есім жəне оның грамматикалық категориялары Сын есімнің (nomen adjectīvum) орыс тіліндегідей род (тектік түр), септеу, түр, жіктеу сияқты грамматикалық категориялары бар. Латын зат есімдері сияқты жіктеледі. Жіктеудің түріне жəне септеудің аяқталуына байланысты сын есім 1-2 жəне 3 жіктелінуі болып бөлінеді.

Сын есімнің 1-2 жіктелінуі жəне сөздік формасы

Жіктелуіне байланысты латын тілінде сын есімнің 1-2 жіктелінуі атау септігіндегі үш тектік түр жалғауымен аяқталады.

Род nom. sg. жалғауы мысал

masculīnum -us, -er albus - ақ

niger - қара

feminīnum -a alba - ақ

nigra - қара

neutrum -um album - ақ

nigrum - қара

Masculīnum родындағы сын есімдер 2 жіктеудегі зат есімдер сияқты -us, -er жалғауымен жіктеледі, feminīnum родындағы сын есімдер –a жалғауына аяқталатын 1 жіктелу сияқты, neutrum родына аяқталатын сын есімдер –um жалғауына аяқталатын 1 жіктеудің зат есімдері сияқты жіктеледі.

Жіктеу Nom. sg. Gen. sg.

2 Larus albus ager niger

Lari albi

agri nigri

1 rosa alba

substantia nigra

rosae albae

substantiae nigrae

2 collum album

rostrum nigrum

colli albi

rostri nigri

Сын есімнің 1-2 жіктелуінің зат есімнен айырмашылығы – ол атау септігінде ғана болады. Бұл жағдайда атау септігінің тек қана m формасында жəне үтірден кейін f жəне n родының жалғауы жалғанады:

Зат есім сияқты, -er-ге аяқталатын сын есімдердің көбінде -е жалғауытүсіп қалады: m тектік түрінде Gen. sg., f жəне n тектік түрінде барлықсептіктерде. Бұл жағдай сөздік формада беріледі: dexter, tra, trum – оң, sinister, tra, trum – сол.

Сөз түбірінде –е сақтап қалатын сын есімдер:

Liber, libera, liberum – еркін;

asper, aspera, asperum – бүдірлі;

lacer, lacera, lacerum – жыртық;

somnifer, somnifera, somniferum - ұйқы шақыратын.

Сын есімдердің түбірін зат есімнің түбірі анықтағандай, gen. sg.

жалғауын алып тастаумен анықталады.

Түсіп қалатын –е əрпі бар сын есімдер

Casus singularis Pluralis

m f n m f n

Nom Rub -er Rubra Rubrum Rubri Rubr-ae Rubea

Gen Rubr -i Rubrae Rubri Rubrorum

Rubrarum

Rubrorum

Жаттығулар:

1. Сын есімдерді feminīnum жəне neutrumда толықтырып жазып, қазақ тіліне аударыңдар:

albus, a, um longus, a, um

niger, gra, grum mellĭfer, ĕra, ĕrum

Nom. sg. Gen. sg. түбір

albus

alba


album

albi


albae

albi


albniger

nigra


nigrum

nigri


nigrae

nigri


nigrmellĭfer

mellifĕra

mellifĕrum

mellifĕri

mellifĕrae

mellifĕri

mellĭfer-

Casus singularis Pluralis

m f n m f n

Nom us a um i ae a

Gen i ae i orum arum orum

longus, medianus, dexter, transversus, sinister, latus, profundus, obliquus, internus, externus.

2. Nom. Sg. сын есімдері. Nom. pl. аударыңдар:

1) auricularis 5) cerebralis 9) deltoideus

2) abdominale 6) rectale 10) flavum

3) triceps 7) acutus 11) ethmoidale

4) recens 8) cutanea 12) otica

3.Зат есімдерді сын есімнің жекеше түріне айналдырып, түбірін табыңдар: cortex, radix, foramen, crus, lemur, corpus, articulatio, cartilage, paries, trochanter, occiput, regio, animal, rete, calcar, flexor, cor, pes.

4.Зат есіммен сын есімді үйлестіріңдер:

dens, dentis m -тіс (caninus, a, um - иттің); radix, icis f- тамыр (profundus, a, um - терең); articulatio, onis f- буын (simplex, icis – жай, күрделі емес); pix, picis f- смола (liquidus, a, um - сұйық); regio, onis f – аудан, аумақ (frontalis, e - маңдай); flos, floris m – гүл (ruber, bra, brum - қызыл); pulvis, eris m – ұнтақ (flavus, a, um - сары); manus, us f – қол (bonus, a, um - жақсы); pars, partis f – бөлік (magnus, a, um - үлкен); pinus, i f - арша (altus, a, um - биік); cuculus, i m

– көкек (cinereus, a, m - сұр); larus, i m – шағала (albus, a, um - ақ); erinaceus, I m - кірпі (spinosus, a, um- тікенекті); galantus, i m – бəйшешек (sibiricus, a, um - сібірлік); betula, ae f - қайың (verrucosus, a, um - сүйелді).

5. Зат есімді сын есіммен үйлестіріңдер:

1) morbus, i, m chronicus, a, um 6) ligamentum, i, n latus, a, um

2) vertebra, ae, f cervicalis, e 7) scapula, ae, f dexter, tra, trum

3) regio, onis, f parietalis, e 8) solutio, onis, f recens, ntis

4) pulmo, onis, m sinister, tra, trum 9) tinctura, ae, f simplex, icis

5) nervus, i, m spinalis, e 10) unguentum, i, n flavus, a, um

6. терминдеді сын есімнің көпше түріне аударыңдар:

1)os longum 4) solutio recens

2)ligamentum latum 5) vertebra cervicalis

3)tinctura simplex 6) morbus chronicus

7. Терминдерің жалғауын жалғап, қазақ тіліне аударыңдар:

1)columna vertebral... 6) os parietal...

2)foramen vertebral... 7) processus zygomatic...

3)processus articular... 8) crista sagital... extern...

4)foramina vertebral... lateral... 9) musculus pectoral... profund...

5)ossa temporal... 10) foramen occipital... magn...

8. Терминдерді қазақ тіліне аударыңдар:

1) fractura ossis femoris, 2) fracturae ossium capitis, 3) fractura ossium metacarpalium,

4) fracturae et luxationes vertebrarum cervicalium, 5)vulnera articulationis tarsi, 6) distorsio articulationis genus, 7) distorsio articulationis coxae, 8) vulnera tendinum, 9) ruptura et perforatio uteri, 10) luxatio vertebrae cervicalis, 11) ulcus ventriculi, 12) ulcus intestinorum, 13) ulcera ungulae, 14) tumores in cavo nasi.

9. Зат есімдердің қай жіктеуге жататындығын анықтаңдар:

brikētum,i n; carbo,ōnis m; campus,i m; charta,ae f; cor, cordis n; crystallus,I f; genus,ĕris n; visus,us m; diagnōsis,is f; ductus,us m; dies,ēi f; regŭla,ae f; rabies,ēi f; lex, legis f; bolus,i f.

10. Төменде келтірліген зат есімдерді Nom. pl. жəне Gen. Pl. аударыңдар. apex, margo, tendo, articulatio, cartilago, radix, foramen, femur, tempus, pulmo.

11. Анатомиялық терминдері қазақ тіліне аударыңдар:

ossa cranii, foramina sacralia pelvina, vertebrae caudales, columna vertebralis, foramen palatinum maius, ossa membri thoracici, ossa metacarpalia, ossa membri pelvini, musculi colli, musculi dorsi.

12.Атау септігінде тұрған зат есімдердің тектік түрін анықтаңдар: coxa, dorsum, humerus, radius, incisura, intestinum, tibia, truncus, ligamentum, fibula.

13.Ілік септігінің жалғаулары бойынша зат есімдердің жіктелуін анықтап, түбірін табыңдар: palpebra, palpebrae; ulna, ulnae; pes, pedis; cor, cordis; trochanter, trochanteris; auris, auris; cornu, cornus; processus, processus; facies, faciei; recessus, recessus; dens, dentis; corpus, corporis; tendo, tendinis; os, ossis; os, oris; venter, ventris.

14. Төменде келтірліген зат есімдерді Nom. pl. жəне Gen. Pl. аударыңдар. incisura, vertebra, radix, avis, unguis, femur, bursa, processus, cornu, pulmo, septum, ligamentum, cavum, crista, labium, articulatio, cartilago, animal, dens, ductus, facies, scapula, oculus. musculus.

15. Сын есімдерді зат есімдермен үйлестіріңдер: қызыл гүл (flos, floris m); ақ тамыршық; майлы ерітінді; сары түс (color, colōris m); ащы тамыр (amārus,a,um).

16. Сын есімдерді зат есімдермен үйлестіріңдер:

Ақ қайың – Betŭla,ae f-

ауру – morbus,i m

қағаз – charta,ae f

шөлмек – lagēna,ae f

жаңғақ – nux, nucis f

долана – Crataegus,i f

көз – ocŭlus,i m

лай – bolus,i f

бүлдірген – Rubus idaeus,i m

май – oleum,i n

салмақ– massa,ae f

өгей шөп – Farfăra,ae f

медицина – medicīna,ae f

шырын – succus,i m

майлы – oleōsus,a,um

улы – toxĭcus,a,um

дистилденген– destillātus,a,um

ащы – amārus,a,um

rectificātus,a,um - тазаланған

Romānus,a,um – римдік

Rossĭcus,a,um – орыс

rotundus,a,um – домалақ

ruber,bra,brum – қызыл

primus,a,um – бірінші

obscūrus,a,um – қараңғы

novus,a,um – жаңа

nullus,a,um – ешқандай

medius,a,um – ортаншы

ешкі мия – Glycyrrhiza,ae f

тұз қышқылы–Acĭdum hydrochlorĭcum

қарағай – Pinus,i f

ыдыс – vas, vasis n

спирт – spirĭtus,us m

гүл – flos, floris m

жидек – bacca,ae f

у – venēnum,i n

тіл – lingua,ae f

ауру – aegrōta,ae f

үлкен– magnus,a,um

көздің – ophthalmĭcus,a,um

максимальды – maxĭmus,a,um

melior, melius – үздік

majālis,e – мамырдың

major, majus – үлкенрек

composĭtus,a,um – күрделі

analgetĭcus,a,um – ауру басқыш

almus,a.um – нəрлі

altus,a,um – биік

Rosa,ae f – раушан гүл, итмұрын

os, ossis n – сүйек

ovum,i n – жұмыртқа

oxўdum,i n – оксид

anĭmal,ālis n – жануар



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   20




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет