Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Дін істері комитеті «Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы» рмм исламдағЫ Әйелдің жағдайы және қҰҚЫҚтары
ә) Ислам қоғамындағы әйел мәртебесі
жүктеу/скачать 262,96 Kb.
|
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Дін істер-emirsaba.org
| ә) Ислам қоғамындағы әйел мәртебесі
Мұхаммед пайғамбардың жанында болып, сөзімен де, іс-әрекеттерімен де өнеге болған тұлғалардың қатарына әйел сахабалар да кіреді. Олардың арасында иман жолындағы күрестері, отбасы ішіндегі қарым-қатынастары, ержүректіктері арқылы келер ұрпаққа үлгі боларлық әйелдер көп болды. Мұхаммед пайғамбар дінді насихаттауды бастаған кезде әйелдер қауымы да оған өте көп қолдау көрсеткен. Мысалы, Мұхаммед пайғамбардың әйелі Хадишаның исламды алғаш болып қабылдап, бүкіл байлығын дін жолында сарп еткені белгілі. Хадиша оның ең жақын сырласы, қолдаушысы болып, Алла елшісіне шәк келтірместен иман келтірді. Сол себептен де Мұхаммед пайғамбар: «Ел менен теріс айналған кезде Хадиша маған сенді. Айтқандарымды ешкім қабылдамағанда мені алғашқы болып растаған сол еді», – деп, оны өмір бойы ұмытпай, жақсылықтарын әрдайым еске алып отырған. Хадишадан кейін қыздары Руқия, Зейнеп, Үммү Күлсім және Фатима да ислам дінін қабылдаған. Олар әкелерін қорғау үшін өжет мінезге де барған. Бір күні Мұхаммед пайғамбар намаз оқып тұрған кезде мүшріктердің бірі оның басына түйенің ішек-қарнын төгеді. Олардың мазақтаған дөрекі дауыстарын естіген Фатима жүгіріп келіп, әкесінің үстін тазалайды. Мүшріктер күлкілерін тыйып, бұл әрекетке қарап үнсіз қалады. Мұхаммед пайғамбар әйелдердің дін жолындағы табанды еңбектерін бағалап: «Осы дүниеде де, ақыретте де құрметке ие болатын төрт әйел бар: Имранның қызы Мәриям, перғауынның жары Әсия, Хуайлидтің қызы Хадиша, Мұхаммедтің қызы Фатима» деген (Ибн Исхақ, ас-Сира, 228). Бұл әйелдердің жұмақтықтар арасындағы ең ізгі әйелдер екендігін айтып, басқа әйелдердің барлығының ізгілігі осы төрт әйелдің дәрежесіне 23
«Әрқайсысы өз дәуірінің үстемі» деп жауап берген. Ислам тарихында алғашқы шәйіт Сумайя Бинт Хаяттың Алла жолындағы күресі мен ынта-ықыласы адамзат ұрпағына өшпес үлгі болып саналады. Исламды жарыса қабылдағандардың да біразы әйелдер болған. Әбу Бәкірдің үйінің қасына келіп, іштен дауыстап оқылған Құранға құлақ түретіндердің де біразы әйелдер болған. Мүшріктер «Әбу Бәкір әйел, бала- шағамызды жолдан тайдыратын болды» деп уайымдаған. Айша ана да ислам дініне еңбегі сіңген тұлғалардың бірі. Ол барша әйелдердің өкілі болып, өзіне жеткізілген әрбір мәселені шешуде Мұхаммед пайғамбар мен әйелдердің арасында алтын көпір секілді қызмет атқарды. Ол әлсіздердің панасы, жетімдердің қамқоршысы болып, мәселені міндетті түрде шешуге тырысатын. Пайғамбардың айбынынан қаймыққандар Айша анаға келіп, мазалап жүрген сауалдарын пайғамбарымызға жеткізуге тырысатын. Осы жағынан алып қараған кезде Айша ана Мұхаммед пайғамбардың уәзірі сияқты болған. Материалдық, рухани кез-келген бір мәселемен келген барша әйелдердің міндетті түрде мәселелерін шешуге тырысатын. Алғашқы мұсылмандармен қатар әйелдердің қоғамдық өмірге, әсіресе төтенше жағдайларға да қатысқанын тарихи деректерден білуге болады. Әйелдер әдетте жаралыларды таңу үшін, тамақ дайындап, әскерлерге көмектесу үшін шайқастарға қатысып, мұсылман әскерінің жанында жүрген. Ер кісілермен қатар әйелдер де Мұхаммед пайғамбарға барып серт беретін. «…Мұндай серттерін білдіру үшін кейде топ-тобымен келіп жатса, кейде 2-3 әйел бірге келетін еді. Олар серт беруге келгендерін айтқанда, пайғамбарымыз (с.ғ.с.) берген серттерін қабылдап, оларға керекті үгіт- насихат айтатын. Осындай серт беру оқиғасын Сәлма бинт Қайс былай баяндайды: «Ансарлық әйелдермен бірге топ болып келіп, пайғамбарымызға серт бердік. Расулулла (с.ғ.с.) бізге Аллаға серік қоспауды, ұрлық жасамауды, зинаға жанаспауды, балаларымызды өлтірмеуді, біреуге жала жаппауды, өзіне қарсы келмеуді насихат етті және «Күйеулеріңді алдамаңдар» деді. Біз осы айтылғандарды орындауға уәде бердік. Үйге қайтып бара жатқанда, бір әйелге пайғамбарымызға қайта барып әлгі «Күйеулеріңді алдамаңдар» дегенінің мәнісі не екенін сұрауын өтіндім. Алла елшісі (с.ғ.с.) мұның «Күйеуінің рұқсатынсыз оның дүние-мүлкінен ешкімге ештеңе бермеу» екендігін түсіндіріпті». Мәдина кезеңінің алғашқы жылдарында мұсылмандар қатты қиналғанда, әйелдер алтын, күмістен жасалған жүзік, сырғаларын, алқаларын Мұхаммед пайғамбарға әкеп табыстап, мұсылмандарға көп көмек көрсеткен. Бұл да әйелдердің дін үшін барлық жанқиярлыққа бара білген ықыластарын дәлелдейді. Исламның алғашқы кезеңінде мұсылман болған әйелдердің кейбіреулері жасырын тыңшылық қызмет те жасады. Олар мұсылмандарға мүшріктердің қитұрқы жоспарларын астыртын жеткізіп тұрды. Мұхаммед пайғамбар 24
болған мүшріктердің арам пиғылын мұсылмандарға алдын-ала хабарлаған Рукәйка бинт Әбу Сайфи еді. Сол түні үй торыған дұшпандар пайғамбардың қай уақытта үйден шығып кеткенін сезбей, айлалары іске аспай қалады. Сол жолы Мәдинаға һижрет етіп бара жатып мүшріктерден жасырынып, үңгірді паналаған кездерінде Мұхаммед пайғамбар мен қасындағы Әбу Бәкірге оның қызы Әсманың тамақ тасып, басқа да керек-жарақтарын жеткізіп тұрғаны тарихтан белгілі. Осындай белсенділігімен танылған әйел сахабалардың қатарына алғаш соғысқа қатысқан Сафия, Нәсиба, алғашқы теңіз жорығына қатысқан, «Хала сұлтан» атымен танылған, ержүрек, батыл әйел Үммү Харам бинти Милхан, жігерлі, батыл, салмақты және иманынан таймаған мықты сахаба әйел Үммү Фадлдарды да жатқызуға болады. Сафия бинт Абдулмутталиб қолына қылыш алып соғысқа қатысқан алғашқы мұсылман әйел. Ұхуд соғысы кезінде мұсылман әйелдер отырған үйге жақындап келіп қорғансыз адамдарды өлтірмек болған яхудиді таяқпен басынан ұрған. Яхуди жеген соққысынан қайта тұра алмай, сол жерде жан тапсырады. Сонымен қатар ол баласының тәрбиесіне өте көп көңіл бөлген. Ол баласы Зүбайрдің жақсы мінезді болып өсуі үшін салған күш-қайратының жемісін баласын жұмақпен сүйіншіленген жандардың қатарынан көрумен татады. Ол тірі кезінде жұмақпен сүйіншіленген он сахабаның бірінің анасы болған еді. Ислам тарихындағы тапқырлығымен, пысықтығымен, берік имандылығымен және әдептілігімен танылған әйелдердің бірі Әсма бинт Әбу Бәкір. Ол тірі кезінде жәннаттың белбеуін тағады деген сүйінші хабарды алған, «Затун-нытақайн» деген лақаппен танылған әйел. Әкесі Әбу Бәкір Мәдинаға жолға дайындалып жатқанда азық дорбасы мен су ыдысының аузын байлайтын жіп іздеп таба алмайды. Сонда Әсма беліндегі белбеуді алып екіге бөліп, бірімен дорбаның аузын, екіншісімен торсықтың аузын байлайды. Мұхаммед пайғамбар оның бұл ісіне қуанып: «Әсма, Алла саған осы белбеуіңнің орнына жұмақта екі белбеу берсін» деп дұға етеді. Пайғамбардың осы дұғасынан кейін ол осы лақапқа ие болған. Кемел мінезді, қайсар, жігерлі, сабырлы, азапты өмір сүргеніне қарамастан иманынан таймаған әйелдердің бірі Әсма бинти Умәйс. Алла расулы оған «екі хижрет иесі» деген ат берген. Ол бос уақытында тері илеумен айналысып, балаларының күн көрісін өз еңбегімен қамтамасыз етуге тырысып, ешкімнен ешнәрсе сұрамауға күш салған әйел ретінде танылған. Сахаба әйелдердің бірі Үммү Фадл исламды алғаш қабылдаған батыл сахаба әйел. Ол исламға деген қызметімен, имандылығымен, батырлығымен танылған. Оның мұсылман бауырын мүшріктердің қолына жалғыз қалдырмай, жанқиярлықпен қолына таяқ алып мүшрікке қарай жүгіргені есте қаларлық оқиға ретінде ислам тарихының беттерінен орын алған. 25
бірі Үммү Суләйма. Ол Алла жолында түрлі кедергілер мен қиыншылықтарға төзе білген, баласын мұсылман етіп тәрбиелеп, жетілдіруді көздеген сабырлы әйел ретінде танылды. Бұл әйел өзімен некелесуді қалаған адамға исламды қабылдауды шарт етіп, бұл мақсатына қол жеткізе білген. Яғни, Ухуд соғысында пайғамбарды қорғау үшін денесін оққа қалқан еткен Әбу Талханың исламды қабылдауына себепші болған. Сонымен қатар ол әйелге қатысты мәселелерді Мұхаммед пайғамбардан сұраудан тартынбаған. Сахабалар одан кейбір мәселелерді сұрап отыратын болған. Ол туралы пайғамбар «Түсімде жәннәтқа кіріппін. Алдымнан сыбдырлаған дыбыс естідім. Қарасам Милхан қызы Румейса екен» деп, оның мәртебе-дәрежесін көрсеткен. Соғыс майдандарында көрсеткен қаһармандықтарымен танылған әйелдердің бірі Үммү Умара. Ол пайғамбарға Ақабада серт берген мәдиналық екі сахаба әйелдің бірі. Ислам тарихында Ұхуд соғысында екі ұлымен, күйеуімен бірге мүшріктерден пайғамбарды қорғау үшін жанын сала шайқасқан әйел ретінде танымал. Бұл соғыста ол он екі-он үш жерінен жараланған. Ауырған және жарақаттанған күндерінің өзінде де нәпіл құлшылықтарын орындаған тақуа әйел болған. Өзімен қоса балаларын да ержүректікке тәрбиелеп, ислам дінін қорғап, тарату жолында қызмет етуге тәрбиелеген. Пайғамбардың алдына барып мәселелерін тиянақты жеткізе алатын, сөзі анық әйелдің бірі Әсма бинт Язид болған. «Хатибатун-ниса» (әйелдердің сұхбатшысы) деген лақаппен танылған батыл, жігерлі, білімді жан болған. Әйелдерге қатысты мәселелерді пайғамбардан батыл сұрай алатын мінезіне қарап, Айша ана ұялудың ансар әйелдерінің дінді үйренулеріне кедергі болмағанын айтқан. Сонымен қатар оның Хайбар соғысы мен Меккенің бағындырылуына қатысып, ерліктер көрсеткендігі туралы кейбір деректерде айтылған. Ұхуд соғысында басқа әйелдермен бірге жаралыларды емдеумен айналысқан, соғыс күні пайғамбардың қасынан кетіп қалғандарға ренжіп «Ұршықты алып, жіп иіріңдер. Қылышыңды маған бер, мен соғысайын» деп айыптаған әйел Үммү Әйман (Бәрәка бинт Сәлаба) болып табылады. Оны Мұхаммед пайғамбар «Анамнан кейінгі анам» деп жақсы көріп, құрметтеген. Қорыта айтқанда, ислам діні әйелдің абзал жаратылыс екенін түсіндіріп, оған ерекше баға берді. Әйелге Алланың аманаты ретінде қарауға шақырып, оның ешқандай құқын шектемеді. Қайта өз жаратылысына сай сүйікті жар, аяулы ана ретінде қашан да оның орнын жоғары бағалаған. Қоғамның тәрбиесін қыз баланың тәрбиесімен ұштастыра қарастырған. Әйел затының қоғамның барлық саласындағы орнын айқындап, жат пиғылдылардың бұзық әрекеттерінен қорғауға тырысқан. Осындай құрметке лайық бола білу үшін әйелден де белгілі бір міндеттерді талап еткен. |