Радиациялық жағдай радиациялық қауіпті объектідегі (мысалы, атом электр станциясындағы) авария кезінде, сондай-ақ ядролық жарылыс кезінде туындауы мүмкін. Радиациялық жағдай деп халықтың тіршілік әрекетіне және шаруашылық объектілерінің жұмысына әсер ететін жергілікті жердің радиациялық зақымдануының (ластануының) ауқымы мен дәрежесі түсініледі.
Радиациялық жағдай екі негізгі параметрмен: зақымдану аймақтарының өлшемдерімен және радиация деңгейлерімен сипатталады. Радиациялық жағдайды анықтау - бұл радиациялық зақымдану аймағы мен радиация деңгейлерiн анықтап, жұмыс картасына (схемасына немесе жоспарына) енгiзудi бiлдiредi. Радиациялық жағдайды анықтау екі тәсілмен: болжау (болжау) жолымен және радиациялық барлау деректері бойынша жүргізілуі мүмкін.
Жергiлiктi жердiң радиациялық зақымдануын (ластануын) болжаудың мақсаты радиоактивтi зақымдану (ластану) аймағының орналасу орны мен көлемiнiң белгiлi бiр дәрежедегi анықтығын белгiлеу болып табылады.
Бірінші тәсілді шаруашылық объектілерінің азаматтық қорғаныс штабтары және жоғары тұрған штабтар қолданады. Болжамды жағдайдың деректері:
а) төтенше жағдайлар туралы халықты уақтылы хабардар ету; б) алдын ала қорғау шараларын қабылдау;
в) радиациялық барлауды жүргізуге міндеттерді уақтылы қою. Екінші тәсілді әскерилендірілмеген құралымдардың командирлері қолданады.
Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлiгi, сондай-ақ шаруашылық объектiлерiнiң азаматтық қорғаныс штабтары.
Радиациялық жағдайды бағалау үшін бастапқы деректерді барлау бөлімшелері, яғни радиациялық және химиялық бақылау бекеттері, радиациялық және химиялық барлау буындары немесе топтары, сондай-ақ көрші және жоғары тұрған азаматтық қорғаныс штабтарынан келіп түсетін ақпараттан алады.
Атом электр станциясында авария болған жағдайда жағдайды бағалау үшін бастапқы деректер: реактордың типі мен қуаты; апат уақыты; сәулелену дозаларының қуатын нақты өлшеу; метеожағдайлар.
Ядролық жарылыс кезінде бастапқы деректер: жарылыстың түрі, қуаты және уақыты; жарылыстың координаттары; сәулелену дозаларын нақты өлшеу; метеожағдайлар.
Жағдай анықталғаннан кейін оны бағалау жүргізіледі. Қалыптасуды бағалау деп азаматтық қорғаныстың әскерилендірілмеген құралымдарының әртүрлі іс-қимылдары, шаруашылық объектілерінің және радиациялық зақымдану (ластану) жағдайында халықтың өндірістік қызметі жөніндегі міндеттерді шешу түсініледі.
Мұндай міндеттер мыналар болуы мүмкін: жұқтыру аймақтарында әрекет ету кезінде сәулеленудің ықтимал дозаларын анықтау; сәулеленудің берілген (рұқсат етілген немесе белгіленген) дозасы бойынша зақымдану аймағында (аймаққа кіре бастағанда) жұмыс бастаудың рұқсат етілген уақытын айқындау; сәулеленудің берілген дозасы бойынша жұқтыру аймағында болудың рұқсат етілген ұзақтығын айқындау; жұқтыру аймағында жұмыстарды орындау үшін қажетті ауысым санын анықтау және т.б.
Жұқтыру аймағында болған уақытта сәулеленудің ықтимал дозаларын анықтау адамдардың зақымдану қауіптілігінің дәрежесін бағалауға және мақсатқа сай іс-қимылдардың жолдарын белгілеуге мүмкіндік береді. Осы мақсатта сәулелену дозасының есептелген мәнін рұқсат етілген дозамен салыстырады. Егер адамдар рұқсат етілгеннен артық доза алатын болса, онда аймақта болу уақытын қысқарту немесе жұмысты кейінірек бастау қажет. Әскерилендірілмеген құралымдардың жеке құрамы үшін сәулеленудің рұқсат етілген дозасын (Доп) шаруашылық объектінің азаматтық қорғаныс бастығы, яғни кәсіпорын басшысы белгілейді.
Ерекше кезеңнің нормалары бойынша жол берілетін доза: бір рет сәулелену кезінде (төрт тәулік ішінде) 50 Р-дан аспауы тиіс; көп еселенген кезде: ай ішінде - 100 Р, тоқсан бойы - 200 Р және жыл бойы - 300 Р.
Радиациялық қауіпті объектідегі авария салдарынан сәулеленудің экспозициялық дозасын анықтау үшін авариядан кейін біраз уақыт өткен соң жергілікті жердің ластану деңгейі туралы деректер қажет (Ризм). Содан кейін 1 Ки/км2 15 мкР/сағ баламалы болған жағдайда жергілікті жердің ластану деңгейінің мәнін экспозициялық дозаның қуаты арқылы көрсету қажет. Сыртқы сәулеленудің эквивалентті дозасының шамасын есептей отырып, 1 мкР/сағ 0,05 мЗв/жылға тең сәулелену дозасын жасайтынын ескерген жөн.