Ќазаќстан Республикасы
жүктеу/скачать 2,85 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4.3 Есім хан
| Сөздік
қолбасшы – руководитель түмен басы – глава тумена (название отряда) тағайындалу – быть назначенным на должность күйзеліс – мучение ұшырату – зд: подвергнуть сұрапыл – жестокий, свирепый жанкештілік – отчаянность иелік – собственность көзге түсу – быть замеченным қоршау – окружение тең емес ұрыс – неравный бой мәжбүр болу – быть вынужденным сенім ұялады – появилась надежда жұмыла көтерілу – восстать алайда – тем не менее жау әлі күшті күйінде қалды – враг оставался в силах мәміле – соглашение Тапсырмалар 1. Мәтінге жоспар құрып, мазмұнын жоспар бойынша айтып беріңіздер. 2. Мәтіннен берілген келесі сөздермен сөйлем құрастырыңыздар: бірауыздан, қалыптасу, мәміле, сайлану, тарап, иелік, тағайындалу. 3. Мәтіннің абзацтарына сұрақтар құрастырыңыздар. 4. Келесі сөздердің қай сөзден және не арқылы жасалатынын көрсетіңіздер: батылдық, білгір, қолбасшы, дарынды, сенім, жеңіліс, жеңіс, экспедициялық,басқыншы, бірауыздан,ерлік, күшті. 5. Қарамен берілген сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар. 6. Мәтіннен етістіктерді, етістік формаларын жазып алып, құрамын көрсетіп, түсіндіріңіздер. 7. Мәтіннен құрмалас сөйлемдерді жазып алып, түрлерін анықтаңыздар. 4.3 Есім хан (1598 жылдан бастап билік құрған) Қазақта «Қасым салған қасқа жол, Есім салған ескі жол» деген қанатты сөз ежелден бар. Қасым нұсқаған жолдың негізгі мақсаты — Қазақ мемлекетін күшейту, халқын көбейту, жерін кеңейту. Керей мен Әз Жәнібек негізін қалаған Қазақ хандығы әуелде әлсіз, жаңа-жаңа қаз тұрып келе жатқанды. Қазіргі Қазақстанның күншығысында, Жетісуда дулаттар, жалайырлар, албан, суан, наймандар, тағы басқа ру-тайпалар құрған күшті мемлекет Моңғолстанға келіп, жер сұраған ақордалық бауырларына Есенбұға хан Шу-Іле тауларының Қозыбасыға дейінгі жерін бөліп берген. Сол заманның көне көзіндей болып, күні бүгінге дейін атын жоғалтпай, Шу бойында Хан тауы, хандар құс салған Сұңқар шыңы алыстан мұнартып, қол бұлғап тұрғандай. Қаз-қаз басып, ту көтерген Қазақ хандығы жан-жағына алаңдай қарап, күн көруге мәжбүр болған. Шығысында Ойраттардан, батысында Әмір Темір әулеті билеп тұрған, Сырдария мен Әмудария арасындағы күшті мемлекет Мауреннахрдан, солтүстігінде Сібір хандығынан қауіптенетін Моңғолстанға қалқан, қорған тәрізді өмір кешті. Әсіресе, өздеріне кектеніп қалған хан Әбілқайыр әне-міне шабуылға шыға ма деген үрей бар. Қалайда Керей мен Жәнібек Қазақ хандығының туын жыққан жоқ, олар дүниеден өткен соң билік Қасым ханның қолына тиді. Ол мұсылман дінінде болғанмен, отырықшы елдердегі тәртіп, заңға ұқсамайтын көшпенді халықтың күнделікті тұрмыс-тіршілігіне, салт-санасына, ой-көзқарасына орай жаңа заң-тәртіп орнатты. «Қасым салған қасқа жол» дейтініміз сол. Ол бұл жолда күні-түні аттан түскен жоқ, іргедегі мемлекеттердің өзара және ішкі алауыздықтарын, араздықтарын пайдаланып, досынан да, қасынан да одақ таба білді. Соның нәтижесінде Қазақ хандығының жері Сарыарқаны қосқанда сонау Жайық жағасына дейін кеңейген еді. Тәуекелден кейін тарих сахнасына 1598 жылы Есім хан шығады. Ол бұдан бұрын да ағасы Тәуекел ханның қолбасшысы ретінде талай шайқастарға қатысты. Тәуекел Бұхараны қоршағанда ол 20 мың әскерімен Самарқандты билеп тұрған. Ауыр жарақаттан қайтыс болған ағасының орнына хан сайланған Есім отыз жыл бойы Қазақ мемлекетін қорғау, күшейту жолында қанын да, жанын да аяған жоқ. жүктеу/скачать 2,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|