ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Pdf көрінісі
|
ғылым тарихы мен философиясы
| адам мәселесін
Дидро оның қалыптасуы, яғни тарихи тәсілді қолдана отырып жетілуі тұрғысынан қарайды. Адамның санасы Құдайдың сыйы емес, ол – материяның дамуы жолдарында туған құбылыс. Ол өмірдің күрделенуі, қиындауы нәтижесінде пайда бола- ды. Ойшыл адамның өзімшілдік табиғатын мойындайды, бірақ ақылдың көмегімен оның шектелуі мүмкін деп санайды. Адам басқалардың мүдделерін түсінуге және өз қалау-ниеттері мен мақсаттарын ақылмен шектеуге қабілетті. Келісім теориясына сүйене отырып, Д.Дидро сол уақытта қалыптасқан «король билігі – Құдайдан» дейтін пікірдің негізсіздігін көрсетеді. Ол король билігін конституция арқылы шектеу, шіркеудің ықпалынан босаған зайырлы билік тағайындау керектігін айтады. Үшінші мәселе – бұл ойлаудың сократтық сипаты, ол әсіресе оның сұхбаттарында , яғни ойшылға сол жылдары қоғамның озық бөлігі кең талқылап жатқан: табиғат пен тәрбиенің, қажеттілік пен еркіндіктің, қажеттілік пен кездейсоқтықтың оған ашылатын ішкі қарама- қайшылықтарын ашып көрсетуге мүмкіндік беретін әңгімелерінде ерекше байқалады. Сонымен, «Жиен Рамо» және «Жак-фаталист пен оның қожайыны» атты роман-сұхбаттарында кейіпкерлердің басынан кешкендері ғана емес, олардың өзара айтыр-тартыстары да автордың назарында болды. Жактың фаталист және «күлудің де, жылаудың да керегі жоқ, түсіну керек» деп үйрететін Спинозаның шәкірті аталуы жайдан-жай емес. «Жиен Рамода» сұхбаттың кейіпкері – композитордың жиені Ж.Ф.Рамо өзінің мақсаты, ұстанымы жоқтығынан таймайды, өйткені, оның ойынша, оған тән күнәлар көп ұзамай өмірдің жалғыз тірегі деп танылатын болғандықтан, оларды «табиғат өзі рет- теп қойған». Тәрбие ештеңені де өзгерте алмайды, өйткені «табиғатты есіктен қуып шықсаң – ол терезеден қайтып енеді». Алайда ары қарай кейіпкердің көзқарастары өзгереді: ол бұрынғы пікірлерінен бас тар- 172 тып, енді адамның табиғатын жақсы жаққа қарай өзгерте алатын дұрыс тәрбиенің қажет екенін айта бастайды. Дидро сословиелік теңсіздікке шұғыл қарсы шығады. «Табиғатта жан-жануарлардың барлық түрлері бір-бірлерін жейді; қоғамда бір- бірін сословие құртады. Барлықтарының заң алдындағы теңдігін орнату керек, салтанатты өмір сүруге де, кедейшілікке де жол бер- мей, меншікті біркелкі бөлу қажет». Дидро бірқатар еңбектерінде басқарудың республикалық формасына құлық танытқанмен, бірақ, тұтастай алғанда, ол халық өкілеттігі сақталатын шектеулі монархия- ны жақтайды. «Энциклопедияны» шығарудағы Дидроның серіктесі жүктеу/скачать 2,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|