Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі коммерциялық емес ашық акционерлік қОҒАМ
жүктеу/скачать 115,49 Kb.
|
СРс ПСИХОЛО
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АШЫҚ АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ ҒҰМАРБЕК ДӘУКЕЕВ АТЫНДАҒЫ АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ БІЛІМ МОДУЛІ (МӘДЕНИЕТТАНУ, ПСИХОЛОГИЯ) пәні бойынша СЕМЕСТРЛІК ЖҰМЫС Тақырыбы: Жеке тұлғаның психологиялық қорғаныс механизмдері. Мамандығы: Электроэнергетика Орындаған: Жаңабай Асылай Тобы: ЭЭк 21-15 Қабылдаған: Абдиева Газиза Алматы 2023 КІРІСПЕ Психологиялық қорғау- жеке тұлғаның тұтастығына қауіп төндіретін қақтығыстармен байланысты жағымсыз тәжірибелерді азайтуға бағытталған механизмдер жүйесі. Барлық адамдар адам психикасына кері әсер ететін сыртқы және ішкі орта факторларының әсеріне ұшырайды. Психологиялық қорғаныс механизмдерінің көмегімен адам әрқашан өз психикасын күйзелістен қорғап, қорғап отырды. Қазіргі адам қорғаныс механизмдерін де пайдаланады. Дәл осы жағдай маған бұл тақырыпты бекітуге құқық береді қатыстыжәне қазіргі уақытта.Бұл жұмыс психологиялық қорғаныс механизмдерін қарастыруға арналған. Бұл мақсатқа жету үшін бірнеше мәселені шешу қажет тапсырмалар, атап айтқанда: психологиялық қорғау түсінігін ашу, қорғаныс механизмдерінің негізгі сипаттамаларын қарастыру, психологиялық қорғаныс механизмдерінің түрлерімен танысу. 1. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚОРҒАУ ТҮСІНІГІ "Күн сайын біз бірдеңе жасаймыз, бірдеңе айтамыз, бірдеңені сынаймыз және әйтеуір өз іс-әрекеттерімізді ақтаймыз. Бір қарағанда біз мұның бәрін саналы түрде жасаймыз, бірақ шын мәнінде әрқашан солай ма?" 1 Көбінесе мұндай жағдайларда психологиялық қорғаныс механизмдері көрінеді, олардың көмегімен адам алаңдаушылық тудыратын қақтығыстарды жеңеді. Психологиялық қорғаныс – жеке тұлғаның тұтастығына қауіп төндіретін қақтығыстармен байланысты жағымсыз тәжірибелерді азайтуға бағытталған механизмдер жүйесі. «Психологиялық қорғаныс» терминін алғаш рет 1894 жылы Зигмунд Фрейд «Қорғаныс нейропсихоздары» еңбегінде енгізді және оның кейінгі бірқатар еңбектерінде «Меннің» ауыр немесе төзгісіз ойлар мен аффекттерге қарсы күресін сипаттау үшін қолданылды. Фрейд мұны ең алдымен «қуғын-сүргін» меңзеген, бірақ кейінірек – 1926 жылы «Тежеулер, белгілер және алаңдаушылық» еңбегінің қосымшасында ол «қорғаныс механизмі» ұғымы «Мен» деген барлық әдістерге қатысты екенін айтады. « конфликтте қолданады және неврозға алып келуі мүмкін, «репрессия» сөзін арнайы қорғау әдісіне қалдырады. Терминді кейінірек басқа психоаналитиктер, әсіресе Анна Фрейд егжей-тегжейлі әзірледі. Қазіргі уақытта бұл тұжырымдама қандай да бір түрде психотерапевттердің көпшілігінің тәжірибесіне, олар ұстанатын психология бағытына қарамастан енді. Тұлғаның қорғаныс механизмдері психологиялық қорғаныс түрлері. Қарым-қатынастағы психологиялық қорғаныс стратегиялары Психологиялық қорғау- бұл жағымсыз тәжірибелердің әсерін барынша азайтуға бағытталған психикада болатын бейсаналық процестер. Қарсылық процестерінің негізі қорғаныс құралдары болып табылады. Психологиялық қорғанысты ұғым ретінде алғаш рет Фрейд айтқан, ол онымен ең алдымен репрессияны (санадан бір нәрсені белсенді, уәжді түрде жою) меңзеген. Психологиялық қорғаныс функциялары тұлғаның ішінде пайда болатын конфронтацияны азайту, бейсаналық импульстардың және әлеуметтік өзара әрекеттесу нәтижесінде пайда болатын қоршаған ортаның қабылданған талаптарының қарсы тұруына байланысты шиеленісті жеңілдету болып табылады. Осындай қақтығыстарды азайту арқылы қауіпсіздік механизмдері адамның мінез-құлқын реттейді, оның бейімделу қабілетін арттырады. Психологиялық қорғаныс дегеніміз не? Адам психикасы айналадағы жағымсыз әсерлерден немесе ішкі әсерлерден қорғану қабілетімен сипатталады. Жеке тұлғаның психологиялық қорғанысы әрбір адам субъектісінде болады, бірақ қарқындылығы әртүрлі. Психологиялық қорғаныс адамдардың психикалық денсаулығын сақтайды, олардың «менін» күйзеліске ұшырататын әсерлерден, қобалжулардың күшеюінен, жағымсыз, деструктивті ойлардан, денсаулықтың нашарлауына әкелетін қарама-қайшылықтардан қорғайды. Психологиялық қорғаныс тұжырымдамасы ретінде 1894 жылы белгілі психоаналитик Зигмунд Фрейдтің арқасында пайда болды, ол субъект жағымсыз жағдайларға екі түрлі жауап импульсін көрсете алады деген қорытындыға келді. Ол оларды саналы күйде ұстай алады, немесе олардың ауқымын азайту немесе оларды басқа бағытқа бұру үшін мұндай жағдайларды бұрмалай алады. Барлық қорғаныс механизмдері оларды байланыстыратын екі ерекшелікпен сипатталады. Ең алдымен, олар бейсаналық. не істеп жатқанын түсінбей, өздігінен қорғауды белсендіреді. Екіншіден, қорғаныс құралдарының негізгі міндеті - субъект оны алаңдататын немесе қауіпті деп қабылдауды тоқтататындай шындықты барынша мүмкін бұрмалау немесе оны абсолютті жоққа шығару. Көбінесе адам жеке тұлғасын жағымсыз, қауіп төндіретін оқиғалардан қорғау үшін бір мезгілде бірнеше қорғаныс механизмдерін қолданатынын атап өткен жөн. Алайда мұндай бұрмалауды әдейі немесе асыра сілтеу деп санауға болмайды. Сонымен қатар, қолда бар барлық қорғаныш әрекеттері адам психикасын қорғауға, оның құлап кетуіне жол бермеуге, стресстік әсерлерге төтеп беруге бағытталғанына қарамастан, олар көбінесе зиян келтіреді. Адам субъектісі үнемі бас тарту немесе өзінің қиыншылықтары үшін басқаларды кінәлау жағдайында өмір сүре алмайды, шындықты бұрмаланған суретпен ауыстыра алмайды. Психологиялық қорғаныс, сонымен қатар, адамның дамуына кедергі келтіруі мүмкін. Бұл сәттілік жолында кедергі болуы мүмкін. Қарастырылып отырған құбылыстың жағымсыз салдары белгілі бір қорғаныс механизмінің тұрақты қайталануымен ұқсас болу жағдайларында пайда болады, дегенмен жеке оқиғалар, бастапқыда қорғанысты белсендіруді тудырған оқиғаларға ұқсас болғанымен, қамтудың қажеті жоқ, өйткені туындаған мәселенің шешімін субъектінің өзі саналы түрде таба алады. Сондай-ақ адам олардың бірнешеуін бір мезгілде қолданғанда қорғаныс механизмдері деструктивті күшке айналады. Қорғаныс тетіктеріне жиі жүгінетін субъект жеңіліске ұшырайды. Жеке адамның психологиялық қорғанысы туа біткен дағды емес. Ол нәрестенің өтуі кезінде алынады. Ішкі қорғаныс тетіктерін қалыптастырудың негізгі көзі және оларды қолдану мысалдары қорғанысты қолдану үлгісімен өз балаларына «жұқтыратын» ата-аналар болып табылады. Жеке психологиялық қорғаныс механизмдері Қарама-қайшылықтар, алаңдаушылық және ыңғайсыздық жағдайынан туындаған жағымсыз, жарақаттық, жағымсыз тәжірибелерден қорғауға бағытталған тұлғаны реттеудің арнайы жүйесі психологиялық қорғаныс деп аталады, оның функционалдық мақсаты тұлға ішіндегі қарама-қайшылықты азайту, шиеленісті азайту және алаңдаушылықты жеңілдету болып табылады. . Ішкі қайшылықтарды әлсірету, психологиялық жасырын «қауіпсіздіктер» жеке тұлғаның мінез-құлық реакцияларын реттеп, оның бейімделу қабілетін арттырып, психикасын теңестіреді. Фрейд бұған дейін саналы, бейсаналық және санадан тыс концепциялардың теорияларын атап көрсеткен болатын, онда ол ішкі қорғаныс механизмдері бейсаналықтың құрамдас бөлігі екенін атап өтті. Ол адам субъектісі жиі қауіп төндіретін және стрессті тудыруы немесе бұзылуына әкелуі мүмкін жағымсыз ынталандыруларға тап болады деп дәлелдеді. Ішкі «қауіпсіздік» болмаса, тұлғаның эгосы ыдырауға ұшырайды, бұл күнделікті өмірде шешім қабылдауға мүмкіндік бермейді. Психологиялық қорғаныс амортизатор ретінде әрекет етеді. Бұл адамдарға жағымсыздық пен ауырсынуды жеңуге көмектеседі. Қазіргі психология ғылымы ішкі қорғаныстың 10 механизмін ажыратады, олар жетілу дәрежесіне қарай қорғаныстық (мысалы, оқшаулану, рационализация, интеллектуализация) және проекциялық (жоқтау, репрессия) болып жіктеледі. Алғашқылары әлдеқайда жетілген. Олар жағымсыз немесе травматикалық ақпараттың санасына енуіне мүмкіндік береді, бірақ оны өздері үшін «ауыртпалықсыз» түрде түсіндіреді. Екіншілері қарабайыр, өйткені жарақаттық ақпарат санаға жол берілмейді. Бүгінгі таңда психологиялық «қауіпсіздіктер» жеке адамның өзінің ішкі психикалық құрамдастарын, «Эгоны» алаңдаушылықтан, қарама-қайшылықтан, сезімдерден, кінәдан, сезімдерден қорғау үшін бейсаналық түрде қолданатын реакциялар болып саналады. Психологиялық қорғаныстың негізгі механизмдері ішкі конфликтіні өңдеу деңгейі, шындықтың бұрмалануын қабылдау, белгілі бір механизмді ұстауға жұмсалатын энергия мөлшерінің деңгейі, жеке тұлғаның деңгейі мен психикалық түрі сияқты параметрлерге байланысты сараланады. белгілі бір қорғаныс механизміне тәуелділік нәтижесінде пайда болатын бұзылыс. Фрейд психика құрылымының өзінің үш компонентті моделін пайдалана отырып, жеке механизмдердің тіпті балалық жас кезеңінде де пайда болуын ұсынды. Психологиялық қорғаныс мысалдары өмірде үнемі кездеседі. Көбінесе адам бастыққа ашуды төкпеу үшін қызметкерлерге теріс ақпарат ағынын төгеді, өйткені олар ол үшін маңызды емес. Көбінесе қауіпсіздік механизмдері дұрыс жұмыс істей бастайды. Бұл сәтсіздіктің себебі - жеке адамның бейбітшілікке деген ұмтылысы. Демек, психологиялық жайлылыққа деген ұмтылыс әлемді түсінуге деген ұмтылыстан басым бола бастағанда, әдеттегі шекарадан шығу қаупін азайту, қалыптасқан қорғаныс механизмдері адекватты түрде жұмыс істеуін тоқтатады, бұл әкеледі. Қорғаныш қорғаныс механизмдері тұлғаның қауіпсіздік кешенін құрайды, бірақ сонымен бірге оның ыдырауына әкелуі мүмкін. Әр адамның өзінің сүйікті қорғаныс нұсқасы бар. Психологиялық қорғаныс - бұл тіпті ең күлкілі мінез-құлық үшін ақылға қонымды түсініктеме табуға деген ұмтылыстың мысалы. Рационализация осылай болады. Дегенмен, артықшылықты механизмді барабар пайдалану мен олардың жұмысындағы баламалы тепе-теңдікті бұзу арасында жұқа сызық бар. Таңдалған «сақтандырғыш» жағдайға мүлдем сәйкес келмегенде, адамдарда қиындықтар туындайды. Психологиялық қорғаныс түрлері Ғылыми танылған және жиі кездесетін ішкі «қалқандардың» ішінде психологиялық қорғаныстың 50-ге жуық түрі бар. Төменде қолданылатын қорғаудың негізгі әдістері берілген. Біріншіден, концепциясын Фрейд анықтаған сублимацияны бөліп көрсетуге болады. Ол мұны либидоның асқақ ұмтылыс пен әлеуметтік қажетті әрекетке айналдыру процесі деп санады. Фрейдтің концепциясы бойынша бұл тұлғаның жетілуі кезіндегі негізгі тиімді қорғаныс механизмі болып табылады. Негізгі стратегия ретінде сублимацияға артықшылық беру тұлғаның психикалық жетілуі мен қалыптасуы туралы айтады. Сублимацияның екі негізгі нұсқасы бар: бастапқы және қайталама. Бірінші жағдайда, тұлға бағытталған бастапқы тапсырма сақталады, ол салыстырмалы түрде тікелей көрсетіледі, мысалы, бедеу ата-аналар бала асырап алуды шешеді. Екінші жағдайда индивидтер бастапқы тапсырмадан бас тартып, ақыл-ой әрекетінің жоғары деңгейінде қол жеткізуге болатын басқа тапсырманы таңдайды, нәтижесінде сублимация жанама сипатта болады. Қорғаныс механизмінің бастапқы формасының көмегімен бейімделе алмаған жеке адам қосалқы формаға өтуі мүмкін. Келесі жиі қолданылатын әдіс - бұл қабылданбайтын импульстардың немесе ойлардың бейсаналыққа еріксіз қозғалысы. Қарапайым тілмен айтқанда, қуғын-сүргін - бұл ұмыту. Бұл механизмнің қызметі алаңдаушылықты азайту үшін жеткіліксіз болған кезде, басылған ақпараттың бұрмаланған түрде көрінуіне ықпал ететін басқа қорғау әдістері қолданылады. Регрессия - бейімдеудің бастапқы кезеңіне бейсаналық «түсіру», тілектерді қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Ол символдық, жартылай немесе толық болуы мүмкін. Эмоционалды бағдарлаудың көптеген мәселелері регрессивті белгілерге ие. Қалыпты көрінісінде регрессия ойын процестерінде, ауруларда анықталуы мүмкін (мысалы, науқас адам көбірек назар аударуды және жоғары күтімді қажет етеді). Проекция - бұл субъект саналы түрде бас тартатын басқа индивидке немесе объектіге тілектерді, сезімдерді, ойларды тағайындау механизмі. Проекцияның бөлек нұсқалары күнделікті өмірде оңай кездеседі. Адамдардың көпшілігі жеке кемшіліктерге мүлдем сын көтермейді, бірақ олар қоршаған ортада оларды оңай байқайды. Адамдар өздерінің қайғыларына айналадағы қоғамды кінәлауға бейім. Бұл жағдайда проекция зиянды болуы мүмкін, өйткені ол жиі шындықты қате түсіндіруді тудырады. Бұл механизм негізінен осал адамдар мен жетілмеген тұлғаларда жұмыс істейді. Жоғарыда аталған әдістемеге қарама-қарсы нәрсе - интроекция немесе өзін-өзі қосу. Ерте тұлғалық жетілуде ол маңызды рөл атқарады, өйткені оның негізінде ата-аналық құндылықтар түсініледі. Жақын туыстарының жоғалуына байланысты механизм жаңартылды. Интроекцияның көмегімен адамның өз тұлғасы мен махаббат объектісі арасындағы айырмашылықтар жойылады. Кейде немесе біреуге қатысты жағымсыз импульстар осындай субъектінің интроекциясына байланысты өзін-өзі бағалауға және өзін-өзі сынауға айналады. Рационализация - бұл адамдардың іс жүзінде қабылданбайтын мінез-құлық реакциясын, олардың ойларын, сезімдерін негіздейтін механизм. Бұл әдіс ең кең таралған психологиялық қорғаныс механизмі болып саналады. Адамның мінез-құлқы көптеген факторлармен анықталады. Жеке тұлға мінез-құлық реакцияларын өзінің жеке тұлғасы үшін ең қолайлы түрде түсіндіргенде, рационализация пайда болады. Санасыз рационализация әдісін саналы өтірік айтумен немесе әдейі алдаумен шатастырмау керек. Рационализация өзін-өзі бағалауды сақтауға, жауапкершілік пен кінәдан аулақ болуға ықпал етеді. Әрбір рационализацияда кейбір шындық бар, бірақ оның ішінде өзін-өзі алдау көбірек. Бұл оны қауіпті етеді. Интеллектуализация эмоционалды тәжірибені жою үшін интеллектуалдық әлеуетті асыра пайдалануды қамтиды. Бұл әдіс рационализациямен тығыз байланыспен сипатталады. Ол сезімдердің тікелей тәжірибесін олар туралы ойлармен алмастырады. Өтемақы – нақты немесе ойдан шығарылған кемшіліктерді жеңуге бейсаналық әрекет. Қарастырылып отырған механизм әмбебап болып саналады, өйткені мәртебеге ие болу әрбір дерлік жеке адамның ең маңызды қажеттілігі болып табылады. Өтемақы әлеуметтік қолайлы болуы мүмкін (мысалы, соқыр адам атақты музыкант болады) және қолайсыз (мысалы, мүгедектік өтемақы жанжал мен агрессияға айналады). Олар сондай-ақ тікелей өтемақы (анық тиімсіз салада жеке адам табысқа ұмтылады) және жанама (басқа салада өз тұлғасын орнату үрдісі) деп ажыратады. Реакцияны қалыптастыру – хабардар болу үшін қабылданбайтын импульстарды шектен тыс, қарама-қарсы тенденциялармен алмастыратын механизм. Бұл техника екі кезеңмен сипатталады. Бірінші кезекте, қабылданбайтын тілек күштеп шығарылады, содан кейін оның антитезасы күшейеді. Мысалы, шектен тыс қорғаныс қабылдамау сезімін жасыруы мүмкін. Терістеу механизмі – сана деңгейінде қабылданбайтын ойларды, сезімдерді, итермелеулерді, қажеттіліктерді немесе шындықты қабылдамау. Жеке адам өзін проблемалық жағдай жоқ сияқты ұстайды. Бас тартудың қарабайыр тәсілі балаларға тән. Ересектер ауыр дағдарыс жағдайында сипатталған әдісті жиі қолданады. Ауыстыру – бұл эмоционалдық жауаптарды бір объектіден қолайлы ауыстыруға қайта бағыттау. Мысалы, жұмыс берушінің орнына субъектілер отбасына агрессивті сезімдерді шығарады. Психологиялық қорғаудың әдістері мен тәсілдері Көптеген көрнекті психологтардың пікірінше, өзін қызғаныш пен қаскүнемдердің жағымсыз эмоционалдық реакцияларынан қорғай білу, барлық жағымсыз жағдайларда рухани үйлесімділікті сақтау және тітіркендіргіш, қорлайтын шабуылдарға жауап бермеу - жетілген адамға тән қасиет. тұлға, эмоционалды дамыған және интеллектуалды түрде қалыптасқан жеке тұлға. Бұл денсаулық кепілі және табысты жеке тұлғаның басты айырмашылығы. Бұл психологиялық қорғаныс функциясының жағымды жағы. Сондықтан қоғам тарапынан қысым көріп, жеккөрінішті сыншылардың теріс психологиялық шабуылдарына ұшыраған субъектілер теріс әсерлерден қорғанудың адекватты әдістерін үйренуі керек. Ең алдымен, сіз тітіркенген және эмоционалды күйзеліске ұшыраған адам эмоционалдық жарылыстарды ұстай алмайтынын және сынға адекватты жауап бере алмайтынын түсінуіңіз керек. Төменде агрессивті көріністермен күресуге көмектесетін психологиялық қорғаныс әдістері келтірілген. Жағымсыз эмоцияларды тойтаруға көмектесетін әдістердің бірі - «өзгеріс желі». Сіз ең ауыр интонацияны тудыратын барлық сөздер мен интонацияларды есте сақтауыңыз керек, жерді құлатуға, теңгерімсіздікке немесе сізді депрессияға түсіруге кепілдік беретін нәрсені түсінуіңіз керек. Жаман адам белгілі бір сөздердің, интонацияның немесе мимиканың көмегімен тітіркендіруге тырысқан жағдайларды есте сақтау және нақты елестету ұсынылады. Сондай-ақ іштей ең ауыр сөздерді айту керек. Сіз ренжітетін сөздер айтқан қарсыластың мимикасын елестете аласыз. Бұл күшсіз ашудың күйі немесе, керісінше, жоғалту, жеке сезімдер арқылы бөлшектелген іште сезінуі керек. Сіз өзіңіздің сезімдеріңіз бен денеде болып жатқан өзгерістерді білуіңіз керек (мысалы, жүрек соғысы жиілеп, алаңдаушылық пайда болады, аяқтарыңыз «жылайды») және оларды есте сақтаңыз. Содан кейін сіз өзіңізді барлық негативтілікті, ренжітетін сөздерді және жаман ниетті адамның шабуылдарын, сондай-ақ өзара жағымсыз эмоцияларды жойып жіберетін қатты желде тұрғаныңызды елестетуіңіз керек. Сипатталған жаттығуды тыныш бөлмеде бірнеше рет орындау ұсынылады. Бұл сізге кейінірек агрессивті шабуылдар туралы әлдеқайда сабырлы болуға көмектеседі. Шындығында біреу ренжітуге, қорлауға тырысатын жағдайға тап болсаңыз, сіз өзіңізді желдің астында елестетуіңіз керек. Сонда жексұрын сыншының сөзі мақсатына жетпей, ұмыт қалады. Психологиялық қорғаныстың келесі әдісі «абсурдтық жағдай» деп аталады. Бұл жерде адамға агрессияны, қорлайтын сөздердің шашырауын, мазақ етуді күтпеуге кеңес беріледі. «Шыбыннан піл жасау» деген белгілі фразеологизмдерді қабылдау қажет. Басқаша айтқанда, әсірелеу арқылы кез келген мәселені абсурдтық деңгейге жеткізу керек. Қарсыластың мысқылын немесе қорлауын сезінген адам бұл жағдайды одан кейінгі сөздер тек күлкі мен жеңілтектік тудыратындай етіп асыра айту керек. Психологиялық қорғаныстың бұл әдісі арқылы сіз әңгімелесушіні оңай қарусыздандырып, оны басқа адамдарды ренжітуден ұзақ уақыт бойы тайдыра аласыз. Сіз сондай-ақ қарсыластарды үш жастағы үгінділер ретінде елестете аласыз. Бұл олардың шабуылдарын аз ауыртпалықсыз емдеуді үйренуге көмектеседі. Сіз өзіңізді мұғалім ретінде, ал қарсыластарыңызды жүгіретін, секіретін, айқайлайтын балабақшаның баласы ретінде елестетуіңіз керек. Ашуланып, ашуланады. Шынымен үш жасар ақылсыз сәбиге қатты ашулануға бола ма?! Келесі әдіс «мұхит» деп аталады. Жердің үлкен бөлігін алып жатқан су кеңістігі үнемі өзендердің қайнаған ағындарын қабылдайды, бірақ бұл олардың керемет тұрақтылығы мен тыныштығын бұза алмайды. Сондай-ақ, адам мұхиттан үлгі ала алады, тіпті қорлық ағыны төгілсе де, өзіне сенімді және сабырлы болып қалады. «Аквариум» деп аталатын психологиялық қорғаныс техникасы қоршаған ортаның теңгерімсіздік әрекеттерін сезіну кезінде аквариумның қалың шеттерінің артында өзін елестетуден тұрады. Қарсыластың теріс теңізді төгіп жатқанын және аквариумның қалың қабырғаларының артынан ренжітетін сөздерді шексіз төгіп жатқанын, оның физиогномиясын ашумен бұрмалағанын елестетіп, бірақ сөздерді сезбей тұрғанын көру керек, өйткені су оларды сіңіреді. Демек, теріс шабуылдар мақсатқа жетпейді, адам теңгерімді болып қалады, бұл қарсыласты одан әрі таратып, оның тепе-теңдігін жоғалтады. Психологиялық қорғаныс – бұл реттеу жүйесі, оның мақсаты сыртқы немесе ішкі қақтығыстармен, алаңдаушылық пен жайсыздық күйімен байланысты әртүрлі жағымсыз, жарақаттық тәжірибелерді жою немесе азайту болып табылады. Психологиялық қорғаныс жұмысының мақсаты санадан конфликттік тәжірибе көздерін жою арқылы қол жеткізілетін жеке тұлғаның өзін-өзі бағалауының, әлем бейнесінің және оның «Мен» бейнесінің тұрақтылығын сақтау болып табылады. Қорғаныс механизмдері - бұл адам фрустрация, жанжал, алаңдаушылық және стресс сияқты жағымсыз күйлердің қарқындылығын болдырмайтын немесе төмендететін кейбір психологиялық стратегиялар. З.Фрейд психологиялық қорғаныс механизмдеріне репрессия, теріске шығару, проекция, алмастыру, регрессия, рационализация, реактивті формациялар және басқа да құбылыстарды жатқызды. Бұл механизмдерді адам іске асырмайды және адам жағымсыз жағдайға тап болған кезде автоматты түрде жұмыс істейді. Бұл қорғаныс механизмдері, бір жағынан, жағымсыз тәжірибелердің ауырлығын төмендетуге қызмет етеді; екінші жағынан, олар шындықты қабылдауды бұрмалайды және жеке адамның белгілі бір реакцияларында көрінеді. Психологиядағы барлық қорғаныс механизмдері шартты түрде бірнеше топтарға біріктірілген: -қуғын-сүргінге ұшыраған, басылатын, бұғатталған немесе теріске шығарылатын нәрсенің мазмұнын өңдеудің жоқтығымен біріккен қорғаныс механизмдері; - ойдың, сезімнің, адам мінез-құлқының мазмұнын түрлендіру (бұрмалау): рационализация, проекциялау, сәйкестендіру, алмастыру, реактивті формациялар, компенсация және басқалары; - психологиялық қорғаныс механизмі, ол жағымсыз эмоционалды күйзелістерді шығару механизмін құрайды (сублимация, әрекетте жүзеге асырудың қорғаныс механизмі); - манипуляциялық типтегі психологиялық қорғаныс механизмі: қиялдау, регрессия механизмі. Шығу. Бұл қабылданбайтын ойлардың, шақырулардың немесе сезімдердің бейсаналыққа еріксіз жойылу процесі. Симптомдарды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Мазасыздықты азайту үшін бұл механизмнің әсері жеткіліксіз болған кезде, басқа қорғаныс механизмдері іске қосылады, бұл репрессияланған материалды бұрмаланған түрде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Қорғаныс механизмдерінің ең танымал екі комбинациясы: а) орын ауыстыру + орын ауыстыру. Бұл комбинация фобтық реакциялардың пайда болуына ықпал етеді; б) репрессия + конверсия (соматикалық символизация). Бұл комбинация истерикалық реакциялардың негізін құрайды. Психология: оқулық. / В.М.Аллахвердов, С.И. Богданова және басқалар; респ. ред. А.А. Крылов. - 2-бас., қайта қаралған. және қосымша - М.: Проспект, 2005 ж. 2. Регрессия. Бұл механизм арқылы бейімделудің бұрынғы деңгейіне бейсаналық түсу жүзеге асырылады, бұл тілектерді қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Регрессия жартылай, толық немесе символдық болуы мүмкін. Эмоционалды проблемалардың көпшілігінде регрессивті сипаттамалар бар. Әдетте, регрессия ойындарда, жағымсыз оқиғаларға реакцияларда, жауапкершіліктің жоғарылауында және ауруларда көрінеді. Патологиялық формаларда регрессия психикалық ауруларда, әсіресе шизофренияда көрінеді. 3. Проекция. Бұл механизм басқа адамға немесе жеке адам саналы деңгейде бас тартатын сезімдер, ойлар, тілектер мен мотивтер объектісіне қатынасында пайда болады. Күнделікті өмірде проекцияның анық емес формалары пайда болады. Көптеген адамдар өздерінің кемшіліктеріне сын көзбен қарайды және оларды басқалардан оңай байқайды. Адам өз қиындықтары үшін басқаларды кінәлауға бейім. Проекция да зиянды болуы мүмкін, себебі ол шындықты қате түсіндіруге әкеледі. Бұл механизм көбінесе осал және жетілмеген адамдарға тән. Патологиямен проекция галлюцинация мен адасушылықты тудырады, шындықты қиялдан ажырату қабілеті жоғалады. 4. Интроекция. Бұл адамның немесе объектінің символдық интернационализациясы. Механизмнің әрекеті проекцияға қарама-қарсы. Интроекция тұлғаның ерте дамуында өте маңызды рөл атқарады, өйткені оның негізінде ата-аналық құндылықтар мен идеалдар сіңеді. Жақын адамынан айырылу кезінде, аза тұту кезінде механизм жаңартылады. Интроекцияның көмегімен сүйіспеншілік объектілері мен жеке тұлға арасындағы айырмашылықтар жойылады. Кейде басқа адамдарға ашуланудың немесе агрессияның орнына, айыпталушыны ішке кіргізгендіктен, кемсітушілік импульстар өзін-өзі сынауға, өзін-өзі бағалауға айналады. Бұл депрессияда жиі кездеседі. Сластенин В.А., Каширин В.П. Психология және педагогика: Жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы. - М.: Академия, 2001 ж. 5. Рационализация. Бұл іс жүзінде қабылданбайтын ойларды, сезімдерді, мінез-құлықтарды ақтайтын қорғаныс механизмі. Рационализация ең кең таралған психологиялық қорғаныс механизмі болып табылады, өйткені біздің мінез-құлқымыз көптеген факторлармен анықталады және біз оны өзімізге ең қолайлы мотивтермен түсіндіргенде, біз рационализациялаймыз. Рационализацияның бейсаналық механизмін қасақана өтірікпен, алдаумен немесе жалаңаштықпен шатастыруға болмайды. Рационализация өзін-өзі құрметтеуге, жауапкершілік пен кінәдан аулақ болуға көмектеседі. Әрбір рационализацияда ақиқаттың ең аз мөлшері бар, бірақ ол өзін-өзі алдауды көбірек қамтиды, сондықтан ол қауіпті. 6. Интеллектуализация. Бұл қорғаныс механизмі эмоционалды тәжірибелер мен сезімдерді жою үшін интеллектуалдық ресурстарды асыра пайдалануды қамтиды. Интеллектуализация рационализациямен тығыз байланысты және олар туралы ойлау арқылы сезім тәжірибесін алмастырады. 7. Өтемақы. Бұл нақты және ойдан шығарылған кемшіліктерді жеңуге бағытталған бейсаналық әрекет. Компенсаторлық мінез-құлық әмбебап болып табылады, өйткені мәртебеге жету барлық адамдар үшін маңызды қажеттілік болып табылады. 8. Ағынның пайда болуы. Бұл қорғаныс механизмі хабардар болу үшін қолайсыз шақыруларды гипертрофияланған, қарама-қарсы тенденциялармен алмастырады. Қорғау екі кезеңнен тұрады. Біріншіден, қабылданбайтын тілек басылады, содан кейін оның антитезасы күшейеді. 9. Бас тарту. Бұл саналы деңгейде қабылданбайтын ойларды, сезімдерді, тілектерді, қажеттіліктерді немесе шындықты қабылдамау механизмі. Мінез-құлық мәселе жоқ сияқты. Теріскеудің қарабайыр механизмі балаларға көбірек тән. Ересектер дағдарыс кезінде бас тартуды жиі қолданады. 10. Офсет. Бұл эмоцияларды бір нысаннан неғұрлым қолайлы ауыстыруға бағыттау механизмі. Ауыстыру бейсаналықта жасырылған конфликттен туындаған алаңдаушылық сыртқы объектке ауысқан кезде фобтық реакцияларда көрінеді. Біздің денеміз өзін-өзі реттейтін жүйе. Қақтығыстар кезінде, әсіресе жеке тұлға ішінде жағдайды тұрақтандыру үшін біздің психикамыз психологиялық қорғаныс механизмдерін ойлап тапты. Механизмді қосудың мақсаты - жанжал кезінде туындаған алаңдаушылық пен сезімдерді азайту. Бұл жақсы ма, әлде жаман ба? Онымен күресу керек пе, жоқ па? Оны анықтап көрейік. Шаршау - ішкі тұрақсыздықтың негізі. Сіз ұзақ уақыт бойы жағдайға оң көзқараспен қарауға, жанжалдың алдын алуға болатынын байқадыңыз, бірақ осы уақытта жағымсыз факторлардың әсері, сондай-ақ шаршау жинақталуын жалғастыруда. Сонда кез келген ұсақ-түйек тепе-теңдікті бұзуы мүмкін. Бізді шаршатады және қақтығыстарға осал етеді? Физикалық немесе интеллектуалдық белсенділіктің артық немесе жетіспеушілігі. Артық тамақтану немесе аштық. Тым аз немесе тым көп ұйықтау. Монотонды немесе керісінше өзгермелі белсенділік. Бір нәрсе туралы шатасу және алаңдаушылықтың жоғарылауы. Ең көп энергияны неге жұмсайтыныңызды түсіну үшін бүкіл күніңізді жазып көріңіз. Содан кейін сізді ренжітеді деп ойлайтын нәрсені түзетіңіз. Сонымен бірге адамдарға көмектесуді ережеге айналдырыңыз, бірақ өзіңізге зиян тигізбеңіз. Авторегуляцияны меңгеріңіз және психологиялық қорғаныс механизмдерін басқаруды үйреніңіз. Қорғаныс механизмі дегеніміз не Қорғаныс механизмі - адамның психикалық бұзылуларының алдын алу тұтқасы. Дегенмен, қорғаныс механизмдері екі жақты. Бір жағынан, олар тұрақтандырады, яғни адамның өзімен қарым-қатынасын орнатады, ал екінші жағынан сыртқы әлеммен қарым-қатынасын бұзуы мүмкін. Қорғаудың мақсаты – алдын алу. Міндет - күшті жағымсыз эмоциямен күресу және жеке тұлғаның өзін-өзі бағалауын сақтау. Ол үшін тұлғаның ішінде құндылықтар жүйесін (иерархиясын) қайта құрылымдау жүреді. Бұл мидың кіріс мәселелерін шешудің резервтік әдістері. Олар негізгі қалыпты әдістер сәтсіз болған кезде қосылады және мәселені адамның өзі мойындамайды. Қорғау түрлері Эмоционалды қарқындылықтың сыни жағдайында біздің миымыз алдыңғы тәжірибеге сүйене отырып, сол немесе басқа механизмді қосады. Айтпақшы, адам өз қорғанысын басқаруды үйрене алады. Қандай психологиялық қорғаныс механизмдері бар? сыртқа шығару Қайшылықты ойларды басқа хоббилермен, әрекеттермен, ойлармен және эмоциялармен ауыстыру. Соның салдарынан жанжал мен оның себебі ұмытылады немесе танылмайды. Адам қажетсіз ақпаратты, шынайы мотивтерді шынымен ұмытады. Бірақ сонымен бірге ол қобалжығыш, ұялшақ, тұйық, ұялшақ болады. Біртіндеп төмендейді. Рационализация Құндылықтарды қайта қарау, қадір-қасиетті сақтау үшін жағдайға деген көзқарасты өзгерту («ол мені тастап кетті, бірақ кімнің бақыттырақ екені әлі белгісіз»). Регрессия Бұл пассивті-қорғаныс тактикасы, өзін-өзі бағалауды қауіпті бағаламау. Ерте жастағы мінез-құлық үлгілеріне қайта оралуды болжайды. Бұл дәрменсіздік, сенімсіздік, таңданыс, көз жасы. Нәтижесінде тұлға инфантильді болып, дамуы тоқтайды. Мұндай адам жанжалдарды өз бетінше және конструктивті түрде шеше алмайды. Ескерту Сын айтқанның қадірін кетіру («кім айтар!»). Монетаның екінші жағы - идеализация. Бірте-бірте адам бірінші және екінші кезектесіп ауысады. Бұл қарым-қатынастағы қауіпті тұрақсыздық. Терістеу Жағымсыз эмоцияларды тежеу, күтпеген нәтижеге және өзгерістерге үміттеніп, соңғысына дейін бас тарту - бұл механизмнің мәні. Ол жеке тұлғаның мотивтері мен сыртқы жағдайлар (ақпарат, сенім, талаптар) арасындағы қайшылық жағдайларына кіреді. Осы механизмнің арқасында өзін және қоршаған ортаны адекватты емес түсіну дамиды. Адам оптимистік болады, бірақ шындықпен байланысы жоқ. Қауіпті сезінудің төмендеуіне байланысты ол қиындыққа тап болуы мүмкін. Мұндай адам өзімшіл, бірақ сонымен бірге көпшіл. Оқшаулау «Мен бұл туралы ойлағым да келмейді». Яғни, жағдайды және ықтимал салдарларды елемеу, эмоционалды иеліктен шығару. Адам сыртқы әлемнен, тұлғааралық қарым-қатынастардан алшақтап, өз әлеміне көшеді. Басқалар үшін ол эмоциясыз оғаш көрінеді, бірақ шын мәнінде оның эмпатиясы жоғары дамыған. Ал стереотиптерден бас тарту әлемді қораптан тыс көруге мүмкіндік береді. Суретшілер, ақындар, философтар осылай туады. Өтемақы немесе ауыстыру Басқа салада, адамдар тобында өзін-өзі анықтауға және табысқа ұмтылу. Қолжетімсіз нысаннан қол жетімді нысанға тасымалдау. Гипер компенсация Артық, жағымсыз мінез-құлыққа қарама-қарсы. Мұндай адамдарға тұрақсыздық, екіұштылық тән. Сіз олар туралы айта аласыз: «махаббаттан жек көру - бір қадам». Агрессия Сын айтқанға шабуыл жасайды. «Ең жақсы қорғаныс – шабуыл». Сызат Адамның ішкі әлемін құру үшін өз тәжірибесімен бөлісуі. Періште мен шайтан, балама тұлғалар (кейде аттары беріледі), бейнелер адамның сау болуына көмектеседі. Бірақ екінші жағынан, олар оны басқа адам ретінде көреді. Олар мұндай адамдар туралы: «Иә, ол, иә, сен қандайсың ?! Ол мұны істей алмады! Сен өтірікшісің! Және тағы да, қақтығыстар үшін тамаша негіз. Сәйкестендіру Өзінің қажетсіз сезімдерін, ойларын, қасиеттерін, тілектерін басқаларға беру, бұл көбінесе агрессияға әкеледі. Сонымен қатар, адам бірте-бірте өзіне көбірек жағымды қасиеттерді қосады. Қақтығыстар тұрғысынан бұл ең қолайсыз қорғаныс. Сублимация Материалды және күнделікті дерексіз және шығармашылық деңгейге көшу. Бұл рахат пен қуаныш әкеледі. Бұл психологиялық қорғаудың ең жақсы және қауіпсіз нұсқасы. Бірте-бірте тұлға шығармашылықпен өзін-өзі жүзеге асырады және белгісіздік сияқты қорғаныс өздігінен жойылады. Кез келген қанағаттандырылмаған қажеттілікті шығармашылыққа айналдыруға болады. Бұл психологиялық қорғаныстың ең сау түрі. Өзін-өзі реттеуді бұзу механизмдері Кейде біздің денеміз сәтсіздікке ұшырайды, бейсаналық механизмдер өшіріледі, саналы механизмдер жеткілікті түрде игерілмейді, бұл конфликтке (мәселеге), терең сезімдерге және жағдайды барабар шешудің мүмкін еместігіне байланысты көрінеді. Бұл механизмдер қандай? Интроекция. Қажет емес үлгілерді тұлғаның жеке категориясына бөлу, оны адамның өзі қабылдамайды. Рефлексия. Сыртқы ортаға бағытталған қажеттіліктерді қанағаттандырудың мүмкін еместігі энергияны өзіне қайта бағыттау арқылы көрінеді. Ауысу. Бұл жақын тұлғааралық өзара әрекеттестіктен үстіртке кету: әңгімелесу, сөйлеп кету, конвенциялар. Біріктіру. Ол сыртқы және ішкі дүние арасындағы шекараларды жоюды қамтиды. Осы бұзушылықтардың әрқайсысының нәтижесінде адам өзінің «менінің» бір бөлігінен бас тартады немесе өзінің даралығын толығымен жоғалтады. Өзіңді қайтару Мінез-құлықты түзету кезінде адам бірнеше кезеңдерден өтеді: суреттегі ойын; өзінің өтірігін (қорқынышты) сезіну; белгісіздік (таныстықты жоғалту және анықтамалық нүктелердің болмауы); жағдайдың шынайы сұмдығын сезіну (өзін басып, өзін шектеді); өзіңізді және эмоцияларыңызды қалпына келтіру. Өкінішке орай, бұл жолмен өз бетіңізше бару мүмкін емес. Мен маманға хабарласуды ұсынамын. Жағдайға байланысты психологтар гештальттерапияны, арт-терапияны, психодраманы, жеке кеңес беруді немесе психокоррекцияның басқа әдісін қалайды. Ал сіз өз бетіңізше саналы түрде не істей аласыз? Психологиялық қорғаныс механизмдері бейсаналық деңгейде іске қосылады, яғни адамның өзі жанжалдарды шешудің басқа әдістерін қолдана алады. Ең алдымен, ақпаратты түрлендірудің ерекшелігін білу маңызды, шын мәнінде, неліктен көп қақтығыстар бар (төмендегі сурет). Қарым-қатынас кезінде ақпаратты түрлендіру Осылайша, эмоцияларды жақсы басқару, сезімдерді мүмкіндігінше дәл анықтау маңызды. Бірақ мұнымен бірге сіз осы сезімдерді қалай білдіруді үйренуіңіз керек, яғни қарым-қатынас дағдыларын және өзін-өзі бақылауды дамыту керек. Мен сізді өзін-өзі реттеудің және психикалық жағдайды оңтайландырудың кейбір әдістерімен танысуды ұсынамын. Өздігінен массаж жасау Стресстен құтылу үшін өте қолайлы. Қолдарыңыздың артқы жағын маңдайыңыздан аяғыңызға дейін денеңіздің үстінде өткізіңіз. Сіз бұлшық еттерді босаңсытасыз, соның арқасында алаңдаушылық пен стресс төмендейді, ал қозу азаяды. Демалыс Денеңізді босаңсуға және ойларыңызды босатуға күніне 15 минут бөліңіз. Сабақты көмескі жарықта, креслода, киімнен және басқа керек-жарақтардан (контактілі линзаларды қоса) мүмкіндігінше босатып өткізу ұсынылады. Әрбір бұлшықет тобын 2 рет 5 секундқа тартыңыз. Кейбір әрекеттерді орындаңыз, мысалы, аяғыңызды мүмкіндігінше жоғары көтеріп, содан кейін босатыңыз. Тынысыңызды біркелкі ұстаңыз. Тыныс алу жаттығулары Мүмкіндігінше терең дем шығарыңыз, бөлмедегі барлық ауаны баяу жұтыңыз, 5 секундқа созыңыз. Енді баяу дем шығарыңыз. Сіз сана мен ойдың өзгеруін сезінесіз бе? Жаттығуды қайталаңыз. Бірнеше қайталаудан кейін тынышталыңыз, онға дейін санаңыз, әрбір санау арқылы санаңыздың қаншалықты анық болатынын сезініңіз. Мазасыздыққа арналған нейро-лингвистикалық бағдарламалау NLP (Neuro Linguistic Programming) - сананы түзету психологиясындағы танымал бағыт. Мен сізге өте маңызды әдісті ұсынамын, өйткені бұл қорғаныс механизмдерін белсендірудің хабаршысы. Мазасыздықты егжей-тегжейлі сипаттаңыз: оның мәні, формасы, мазмұны немесе тіпті сыртқы түрі. Күніне неше рет (апта, ай) және қанша уақыт бересіз? Мазасыздық сізге ешқашан келмейтін жер мен уақытты анықтаңыз. Осы кезде миға «уайымдаймыз» ойынды ойынын ұсыныңыз. Иә, осылай, сына сынасы. Тек теріс ойлаңыз, бірақ осы уақытта және осы жерде. Бірте-бірте сіз өзіңіздің алаңдаушылығыңызды сонда блоктайсыз. Ақырында, ақылыңызға рахмет: «Рахмет, миым, біз жақсы жұмыс жасадық. Мен сенің мені ренжітпейтініңді білдім». Осындай жүйелі сабақтардың нәтижесінде сіздің күйзеліске төзімділігіңіз артып, сәтсіздікке деген көзқарасыңыз өзгереді. Сіз оларды бұрынғыдай эмоционалды және ауыр бастан өткермейсіз. NLP техникасы оған мамандар мен клиенттердің біржақты көзқарасы жоқ, біреу оны күмәнді деп санайды, біреу сананы түзетудің ең жақсы әдісі деп санайды. Менің ойымша, әдістің өзі жаман емес, бірақ бәріне жарамайды. Imaginarium Қазіргі уақытта өзіңіздің ең күшті және маңызды жағымсыз сезіміңізді немесе одан құтылғыңыз келетін нәрсені елестетіңіз. Өзіңізді мультфильм (фильм) кейіпкері ретінде елестетіңіз. Өзіңізді шектемеңіз. Сіз онымен ортақ нәрсе болуы керек - бұл эмоциялар мен сезімдер, ал қалғаны сізге байланысты. Қазір айналаңызға қараңыз. Сіз нені және/немесе кімді көріп тұрсыз? Енді кейіпкеріңіздің эмоциялары жақсы жаққа өзгеретін сюжетті елестетіп көріңіз. Өзіңізді шындықпен шектемеңіз. Қиялда бәрі мүмкін. Бұл жаттығу сіздің ішкі резервтеріңізді ашады, жауаптар ұсынады, сезіміңізді сезіну және білдіру қабілетін дамытады. Жанжалды жағдайлардан тәуелсіз және сау еңсеру үшін мен сізге бірқатар қарапайым қағидалар мен ережелерді меңгеруді ұсынамын. Сынды қабылдауды және одан пайда табуды үйреніңіз. Әрқашан есіңізде болсын, олар сізді емес, сіздің әрекеттеріңізді немесе жеке ерекшеліктеріңізді сынап жатыр, тіпті олар өз ойларын дұрыс тұжырымдамаса да. Өз әрекеттеріңіз үшін жауапкершілікті алуды біліңіз. Сөйлесуден тартынбаңыз. Кейінгі сөз Психологиялық қорғаныс – бұл жанжал жағдайына адамның реакциясы. Оның үстіне адам өзінің I-реалды мен Мен-идеалының қарама-қайшылығын сезінбеген кезде психологиялық қорғаныс механизмдері іске қосылады. Механизм қосылады, бірақ өзін-өзі дамыту және тұлғалық өзгерістер болмайды. Жеке адамның мінез-құлқы мен оның (немесе басқа адамдардың, бірақ ол үшін маңызды) сенімдерінің арасындағы сәйкессіздік санаға келгенде, өзін-өзі реттеу жолы басталады. Саналы және бейсаналықты қосудағы бұл айырмашылық әдетте өзін-өзі қабылдау мен өзін-өзі бағалауға байланысты. Адамның жалпы өзіне деген көзқарасы оң болса, ол жеке жағымсыз әрекеттерді немесе қасиеттерді байқайды. Егер оның өзіне деген көзқарасы әдетте теріс болса, онда ол бұл «мұхиттағы тамшыны» байқамайды. Қорытынды: сау болу және өз эмоцияларыңызды басқару үшін сізде адекватты өзін-өзі бағалау және өзін-өзі қабылдау қажет. Ал сіз сананы өзіңіз бақылауыңыз керек, өйткені психологиялық қорғаныс қажетті нәтиже бермейді және ішкі жанжалдарды қоспағанда, жанжалдарды болдырмайды (ерекшелік - сублимация әдісі). Психологиялық механизмдер сирек және төтенше жағдайларда жақсы, бірақ жиі қосылғанда олар тұлғаны зақымдайды. Сондықтан кез-келген кішкентай нәрсені психика сыни жағдай және резервтік қуатты қосуға шақыру ретінде қабылдамауы үшін стресске төзімділікпен жұмыс істеу маңызды. Тақырып бойынша әдебиеттер Қорытындылай келе, мен сіздерге Вадим Евгеньевич Левкиннің «Конфликттік тәуелсіздікке тренинг: оқу құралы» кітабын ұсынамын. Бұл өзіңізді, мінез-құлқыңызды және қорғаныс механизмдеріңізді (саналы және бейсаналық) өзгертуге арналған практикалық нұсқаулық. Материал күнделікті тілде жазылған, мысалдармен дәлелденген, барлық ұсыныстар нүкте бойынша берілген. Өмірдің нағыз нұсқаушысы. 2. психологиялық қорғаныс механизмдері Қорғау мінез-құлқы адамға өзін әлі шеше алмайтын мәселелерден қорғауға мүмкіндік береді, алаңдаушылықты жоюға, «қауіпті шындықтан аулақ болуға» мүмкіндік береді. «Мұндай механизмдер психиканы «қорғайды», оны шамадан тыс жүктемеден «қорғайды» 2 . Қорғаныс механизмдерінің өзі жиі барған сайын жаңа проблемаларды тудырады және адам өзінің нақты мәселесін жасырып, оны жаңа «псевдопроблемалармен» ауыстырады. Психоаналитиктер Кальвин Холл және Гарднер Линдсей қорғаныс механизмдерінің екі негізгі сипаттамасын анықтады: шындықты жоққа шығару немесе бұрмалау, бейсаналық деңгейде әрекет - бұл олардың әртүрлі мінез-құлық стратегияларынан, соның ішінде манипуляциялық стратегиялардан айырмашылығы. Ішкі ғана емес, сонымен қатар сыртқы шындықты қабылдау бұрмалауға және теріске шығаруға ұшырайды: «Мен» белгілі бір қажеттіліктер мен инстинкттердің бар екенін білмеу арқылы да, сыртқы объектілердің бар екендігін білмеу арқылы да өзін қорғай алады. Көбінесе адамдар қорғаныс механизмдерін бір уақытта емес, біріктіріп қолданады. Сонымен қатар, адамдардың көпшілігі кейбір қорғаныстарды басқаларға қарағанда «артықшылыққа» бейім, олардың қолданылуы әдетке айналғандай. 2.1. Қорғаныс механизмдерінің түрлері. Психиканың қорғаныс механизмдерінің жалпыға бірдей қабылданған жіктелуі жоқ, дегенмен көптеген авторлар өздерін жариялады. Классификациялардың көпшілігіне қатысты негізгі шағымдар не жеткіліксіз толықтық, не шамадан тыс толықтық болып табылады. Жеке қорғаныс механизмдерін анықтау қажеттілігі психологтардың бейсаналық қорғаныс процестерінің ең әмбебаптарын анықтау және сипаттау практикалық қажеттілігімен байланысты. Қазіргі заманғы психологтардың көпшілігі қорғаныс механизмдерінің белгілі бір жиынтығын таниды, олардың атаулары дерлік әмбебап болды. Негізгі психологиялық қорғаныс механизмдерін қарастырыңыз. Шығу. З.Фрейд бұл механизмді ырқына қарсы тұра алмайтын сәби «Менін» қорғаудың негізгі жолы деп есептеді. «Репрессия» – адам үшін қолайсыз, қобалжу тудыратын тілек, ой, сезім импульстары «санадан қуылып», бейсаналық сфераға өтетін қорғаныс механизмі. Сонымен бірге олар жеке тұлғаның мінез-құлқына әсер етіп, алаңдаушылық, қорқыныш және т.б. түрінде көрінеді. «Бұл құбылысты сипаттай отырып, 3. Фрейд К.Дарвиннің қызықты бір пікірін келтіреді: «Көп жылдар бойы, - деп жазады К.Дарвин өзінің өмірбаянында, «Мен алтын ережені ұстандым; атап айтқанда: менің зерттеуімнің негізгі нәтижелеріне қайшы келетін жарияланған фактіге, бақылауға немесе идеяға кезіккенде, мен оны дереу қағазға түсірдім; Мен тәжірибемнен байқадым, мұндай фактілер мен идеялар жадтан қолайлыға қарағанда әлдеқайда оңай. Травматикалық сезімдер мен естеліктерді қасақана басу сирек емес, бірақ бұл репрессия емес. репрессия қасақана емес. Кейде қиындықтар травматикалық оқиға туралы естеліктермен ғана емес, сонымен бірге онымен байланысты бейтарап оқиғалармен бірге жүреді, содан кейін репрессия деп аталады. ынталандырылған ұмыту. Ауыстыру. Бұл психологиялық қорғаныстың кең таралған түрі және оны кейде «ауысым» деп те атайды. Ол әрекетті қол жетпейтін объектіден қолжетімді объектіге ауыстырумен байланысты. Мазалайтын объектіге бағытталған сезімдер «қауіпті» емес, қол жетімді басқасына ауысады. Мысалы, «басшыларға агрессия кейде жұмысшының отбасы мүшелеріне де тән» Ауыстырудың тағы бір түрі бар, бір сезім керісінше ауыстырылады. «Футбол матчтарын теледидардан көрсетуде қақпаны өткізіп алған шабуылшының қатты соққымен және кез келген бағытқа серпілген допты қалай жіберетінін жиі көреміз. Осылайша жиналған энергия разрядталады» Сәйкестендіру. Бұл адамның басқа біреумен сәйкестендіретін қорғаныс механизмі. Сәйкестендіру процесінде бір адам бейсаналық түрде екіншісіне ұқсайды. Сәйкестендіру басқа адамның әрекеттері мен тәжірибесіне еліктеуге әкеледі. Идентификацияның да жағымды жағы бар: оның көмегімен жеке адам әлеуметтік тәжірибені игереді, оған жаңа қасиеттер мен қасиеттерді игереді. «Тәрбие тәжірибесінде отбасында ұл өзін әкесіне, қызы анасына ұқсайтыны байқалады.Еңбек қарым-қатынасында жас маман өзіне үлгі, көңіл бөлетін үлгі табады. , кәсіби шеберлікті меңгеруге ұмтылу» 7 . Терістеу. Бұл жағымсыз, алаңдаушылық тудыратын жағдайларды жою, елемеу процесі. Әдетте, бұл механизмнің әрекеті сыртқы шындықтың басқаларға түсінікті бола отырып, қабылданбайтын, адамның өзі мойындамайтын аспектілерін теріске шығаруда көрінеді. Бұл механизм «түйеқұс позициясы» ретінде белгілі. «Дәрігерден ауыр ауру туралы білген науқастың алғашқы реакциясы: «Мен сенбеймін, олай болуы мүмкін емес!». « сегіз . Психиканың осы қорғаныш реакциясының әрекеті жағдайында адамның қабылдау аймағында ол үшін қандай да бір жағымсыз ақпарат пайда болса, ол оның бар болуын бейсаналық түрде жоққа шығарады. Болжам. Проекциялау кезінде адам өзінің жағымсыз қасиеттерін басқаларға жатқызады және осылайша өз бойындағы осы белгілерді сезінуден қорғайды. «Осылайша, біреуді ұнатпау және біреуге жамандық тілеу, адам проекциялық механизмнің көмегімен оған қарсы бір жамандық жоспарлап отыр деп шын жүректен ойлана бастайды» 9 . «Сараң, әдетте, басқа адамдарда ең алдымен сараңдықты көреді ... ал агрессивті тұлға айналасындағылардың барлығын қатыгез деп санайды» 10 . Екіжүзділіктің мысалдары белгілі, егер адам үнемі өзінің азғын ұмтылыстарын басқаларға жатқызады. Кейде проекцияның басқа түрі бар, онда жағымды ойлар немесе әрекеттер көтермелеуге қабілетті маңызды адамдарға жатады. Рационализация. Бұл ішкі жайлылықты қамтамасыз ету, өзіндік оң бейнесін жасау үшін субъектінің санасынан оның іс-әрекеттерінің, ойлары мен сезімдерінің шынайы мотивтерін бүркемелейтін қорғаныс механизмі. Көбінесе бұл механизмді адам кінәні немесе ұят сезімін болдырмау үшін пайдаланады. Адам бейсаналық мотивтерден туындаған кейбір әрекеттерді немесе әрекеттерді орындағаннан кейін оларды түсінуге, ұтымды түсіндіруге тырысады, оларға неғұрлым асыл ниеттерді жатқызады. Мұндай әрекеттер басқаларға немесе өзіне ақталу ретінде қабылдануы мүмкін. Регрессия. Регрессияда адам невротикалық қақтығысты болдырмау үшін санасыз түрде өткен кезеңге, сол кезеңде сәтті болған ерте, бала мінез-құлық түрлеріне қайта оралады. Яғни, регрессия «тұлғаның мінез-құлықтың жоғары түрінен төменгі түріне қайта оралуы» Осылайша, қиын жағдайдағы ересек адам ішкі алаңдаушылықтан, өзін-өзі бағалауды жоғалтудан аулақ болуға тырысады. Мен жиі регрессияны жағымсыз жеке механизм ретінде бағалаймын (мысалы, инфантилизм). «Нәрестелік – психологияда адамның психикалық құрылымының ерекшелігі ретінде түсініледі, онда тұрақсыздық, пайымдаулардың жетілмегендігі, капризділік, бағыныштылық, дербестіктің жоқтығы сияқты ерте жаста болатын белгілер кездеседі» Реактивті түзілімдер. Бұл қорғаныс реакциясы жағдайында адам бейсаналық түрде бір психикалық күйдің екіншісіне айналуын аударады (мысалы, жек көру махаббатқа және керісінше). Бұл механизм өте қызық, өйткені адамның нақты іс-әрекеттері маңызды емес екенін көрсетеді, өйткені олар тек оның шынайы қалауларының жасырын бұрмалануының нәтижесі болуы мүмкін. Мысалы, басқа жағдайларда шамадан тыс ашу - бұл қызығушылық пен жақсы табиғатты жасыруға бейсаналық әрекет, ал көрнекі өшпенділік - оны бейсаналық түрде жасыруға шешім қабылдаған адамды жағымсыздықты ашық шашырату әрекетінің артына қорқытқан сүйіспеншіліктің нәтижесі. Психологиялық қорғаныс механизмдері жеке тұлғаның адекватты өзін-өзі бағалауы үшін қолданылады, бірақ олар тек кәсіби психотерапевттерге ғана қажет емес. Оларды барлық дерлік адамдар бейсаналық түрде пайдаланады. Психологиялық қорғаныс механизмдерін білу өз санасымен жұмыс істеуге, басқа адамдардың мінез-құлқы мен санасын түсінуге көмектеседі, сонымен қатар өзінің іс-әрекеті мен іс-әрекетін түзетуге және түзетуге тырысады. ҚОРЫТЫНДЫ «Психологиялық қорғаныс» ұғымын З.Фрейд «Меннің» азапты ойларға қарсы күресін білдіру үшін енгізген. Қорғаныс механизмдерінің көмегімен адам психиканы жағымсыз эмоциялар мен тәжірибелерден қорғайды. Қорғаныс механизмдерінің 2 сипаты бар: теріске шығару және бейсаналық деңгейде әрекет. Негізгі түрлерімеханизмдері мыналар: репрессия – жағымсыз ойларды санадан «шығару» механизмі; алмастыру – эмоциялардың бір объектіден неғұрлым қолайлы ауыстыруға ауысуы; сәйкестендіру – өзін басқа біреумен сәйкестендіру; жоққа шығару – бар жағымсыз ақпаратты санасыз теріске шығару; проекция – өзінің қажетсіз қасиеттерін басқа адамдарға жатқызу; рационализация – адамның өзінің сәтсіздіктерін түсіндіру үшін бейсаналық түрде логикалық пайымдаулар мен қорытындыларды ойлап табу процесі; регрессия - бұл механизмнің әрекеті адамның жанжалдан аулақ болу үшін, бейсаналық түрде, өзімен бәрі жақсы болған өткен кезеңге оралуында жатыр; реактивті формациялар - бұл механизмнің әрекеті бір психикалық күйдің екінші психикалық күйге бейсаналық түрленуі. Көбінесе адамдар қорғаныс механизмдерін бір уақытта емес, біріктіріп қолданады. ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Аверченко Л.К., Андрюшина Т.В. Психология және педагогика. - М.: ИНФРА-М, 1999 ж. Годфрой Дж. Психология дегеніміз не. 2-том. – М.: Мир, 1992 ж. Дубровина И.В. Психология: Оқушыларға арналған оқулық. орт. пед. оқулық мекемелер. - М.: Сфера, 2005. S. 464. Лейбин В.М. Психоанализ. 2-ші басылым. - Санкт-Петербург: Петр, 2008 ж. Мещерякова Б.Г., Зинченко В.П. Үлкен психологиялық сөздік. – М.: Prime-Eurosign, 2003 ж. Фрейд А. Психология I және қорғаныс механизмдері. - М .: Педагогика, 1993 ж. Фрейд. З. Бейсаналық психология. - Санкт-Петербург: Петр, 2008 ж. жүктеу/скачать 115,49 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|