2 БӨЛІМ. ЖЫЛЫТУ 2.1 тарау. Гидравликадан жалпы мәліметтер Гидравлика сұйықтықтардың тепе-теңдік (гидростатика) және қозғалыс
(гидродинамика) заңдарын зерттейді. Сұйықтықтағы күштердің әсерінен
гидростатикалық қысым пайда болады, ол бір ауданға (м
2
) әсер ететін күш
бірліктерінде (Н) өлшенеді. СИ-дегі қысым бірлігі үшін Паскаль (Па)
қабылданады. Санитарлық жүйелерде қысым үлкен сандық мәндерге жетеді,
сондықтан мегапаскальдарда (МПа) өлшенеді. I МПа шамамен 10 кгс / см
2
құрайды.
Гидростатикалық қысым келесі қасиеттермен сипатталады:
- әрекет ететін алаңға норма бойынша жіберілді;
- сұйықтықтың кез келген нүктесінде барлық бағыттар бойынша бірдей
әрекет етеді;
- ауырлық өрісіндегі сұйықтықтың кез-келген нүктесінде сұйықтықтың
бетіне әсер ететін күштерге және нүктенің үстіндегі сұйықтық бағанының
ауырлығына байланысты.
Бетіне тұрақты қысым кезінде біртекті сұйықтықтың гидростатикалық
қысымы нүктенің батыру тереңдігіне байланысты, сондықтан сұйықтықтың
параллель беттерінің кез-келген деңгейіндегі қысым бірдей. Бұл олардың
формасына қарамастан, бір-бірімен байланысқан ыдыстардағы судың бірдей
деңгейін анықтайды.
Санитарлық жүйелер сонымен қатар байланысатын ыдыстар болып
табылады, мысалы, резервуарлардағы су өлшегіш әйнектерді олардағы
сұйықтық деңгейін көрсететін еске түсіру жеткілікті.
Гидростатикалық қысым – су бағанасының өз табанына тигізер
әсерімен сипатталатын қысым; мөлшерлік көрсеткіші метрмен өлшенген су
бағанасының биіктігімен немесе атмосфера бірлігімен өрнектеледі. Ашық
контейнерде атмосфералық қысым сұйықтықтың бетіне әсер етеді,
санитарлық жүйелерде артық қысым қолданылады.
Гидростатикалық қысым атмосферадан аз болуы мүмкін-оны вакуум
деп атайды. Қысым жоғарыдан ашылған түтіктер болып табылатын
пьезометрлермен өлшенеді. Пьезометр сұйықтық бағанының биіктігін
анықтайды, содан кейін қысым формула бойынша есептеледі. Үлкен
қысымды өлшеу кезінде олар сынап және серіппелі манометрлерді
пайдаланады. Вакуум вакуумметрлермен өлшенеді.
Уақыт бірлігіне кез-келген диаметрлі құбыр арқылы белгілі бір
сұйықтық өтеді, оны ағын деп атайды. Қозғалыс кезінде құбырдың ұзындығы
мен бұрылыстарында, арматурада қысымның жоғалуы пайда болатындығын
ескеру қажет. Құбырларды жобалау кезіндегі бұл шығындар формулалар
бойынша есептеледі. Мұндай есептеу сұйықтықтың бір нүктеден екінші
нүктеге өтуін қамтамасыз ету үшін қажет-бастапқы нүктеде сұйықтықтың
қысымы шығындар мөлшерінен үлкен болуы керек, әйтпесе сұйықтық
құбырдың кедергісін жеңе алмай қозғалмайды. Жылыту жүйелерінде су
110
айналымы үшін қажет қысым құбырлардағы қысымның жоғалу
қосындысына тең.