Революцияға дейінгі Ресейде және Кеңес дәуіріндегі психодиагностика

Ресейде психодиагностиканың даму тарихы. 19 ғасырдың екінші жартысында отандық психодиагностиканың дамуындағы ерекшелік экспериментальды әдістердің енгізілуімен байланысты. Ол жоғары нерв жүйесінің физиологиясынан басталды Осы бағыттың бастамасында ғылымның екі атасы И.М.Сеченов (1829-1905) және И.П.Павлов еңбектері. Психодиагностикалық процедуралардың әр түрлі ғылыми мектептерде өңделуі (контент-талдау, проективті әдістер, психологиялық тест). Ақыл-ой тестерінің тарихы. 50-60 жылдары психологиялық зерттеулердің белсенді дамуы. А.Н.Леонтьев, А.Р.Лурия, П.Я.Гальперин еңбектері. Л.С.Выготскийдің психологиялық-педагогикалық диагностикаға қосқан үлесі.

Психодиагностиканың мәселелері және оны шешу жолдары. Психологиялық қызметегі психолог жұмысы, мұндағы психодиагностиканың алатын ролі. Психологиялық қызметті құру туралы қаулысының өзектілігі. Мектептегі психологиялық қызмет жүйесінің моделі. Ресей мен Қазақстан Республикасындағы психодиагностиканың қазіргі жағдайы.

Психодиагностикалық әдістердің жалпы сипаттамасы. Әдіс, әдістеме, әдістемелік негіз. Психодиагностикалық әдістерге сипаттама. Қатаң ережелі және қатаң ережесіз әдістер. Психодиагностикалық әдістерге қойылатын талаптар. Жарамдылық, сенімділік, объективтілік. Тест- психодиагностиканың негізгі құралы ретінде. Тестердің түрлері, оларды топтастыру негздері. Проективті әдістерге сипаттама.

1. 
   а) тәрелке; б) кесе; в) үстел; г) қазан; д) шәугім.
   
2. 
   а) жүру; б) секіру; в)билеу; г) отыру; д) жүгіру.
   
3. 
   а) биік; б) аласа; в) сымбатты; г) өсімтал; д) ергежейлі.
   
4. 
   а)қыл қалам; б) қаламсап; в) қалам; г) фламастер; д) сурет.
   
5. 
   а) алма; б) алмұрт; в) алхор; г) қарақат; д) шабдалы.
   
6. 
   а) шаршы; б) шеңбер; в) эллипс; г) доға; д) қисық.
   
7. 
   а) мұғалім; б) оқушы; в) жаттықтырушы; г) профессор; д) доцент.
   
8. 
   а) көру; б) есту; в) жазу; г) сезу; д) иіскеу.
   
9. 
   а) батыр; б) қорқақ; в) ержүрек; в) қабілетті; г) талантты; д) жасқаншақ.
   

10. 
    а) шекара; б) көпір; в) достық; г) ерлі-зайыптылық; д) бекіткіш.
    
11. 
    а) үқыптылық; б) жігер; в) тырысушылық; г) тазалық; д) адалдық.
    
12. 
    а) Арман; б) Үсен; в) Сәкен; г) Асанбаев; д) Жұман.
    
13. 
    а) ақ қайың; б) қарағай; в) емен; г) шырша; д) раушан.
    
14. 
    а) қара-қоңыр; б) ашық; в) көк; г) жарық; д) күңгірт.
    
15. 
    а) жақын арада; б) үнемі; в) шапшаң; г) асығыс; д) жылдам.
    

Орындау уақыты 6 минут.

Мысалы: Бақ:

Орындау уақыты 5 минут.

А) пішен сарай; б) жылқы; в) шатыр; г) мал; д) қабырғалар.

1. 
   Ұл - қыз.
   
2. 
   Повесть — кинофильм.
   
3. 
   Ысқырық - шу.
   
4. 
   Аштық - құрғақшылық.
   
5. 
   Автомобиль — ұшақ.
   
6. 
   құрбақа - жылан.
   
7. 
   Жаңбыр - бұршақ.
   
8. 
   Жаратылыстану — математика.
   
9. 
   Ертегі - аңыз.
   

10. 
    Бөлу - алу.
    
11. 
    Мұрын - құлақ.
    

Тестік нормалар және оларды тексеру. Нормалық таралу, акцесс, ассиметрия шығуы. Психологиялық шкалалар. Психодиагностикалық өлшеудің статистикалық қағидалары. Тест сенімділігі, оның түрлері. Валидтілік түрлері, критерилері. Валидтілік және сенімділіктің өзара байланысы.

Тестік номалар және олардың репрезентативтілігін тексеру. Психодиагностикалық әдістерді адаптациялау. Әдістерді адаптациялау технологиясы. Психодиагностикалық әдістерді адаптациялаудың кроссмәдени және тарихи жағдайлары.

1. 
   Әр топ өз тобына берілген тақырыпты дәлелдеуі.
   
2. 
   Топтардың бір-біріне бағыттау сұрақтары.
   

• 
  Психологическая диагностика. Под ред. Акимовой М.К, Гуреевича К.М. Минск,2007.
  
• 
  Бурлачук Л.Ф. Псходиагностика личности. Киев,1989.
  
• 
  Гуреевич К.М. Психологическая диагностика. М,1990.
  
• 
  Общая психодиагностика Под ред. Бодалева А.А, Столина В.В. М,1987.
  
• 
  Бурлачук Л.Ф., Морозов С.М. Словарь по психологической диагностике. Киев,1989.
  

• 
  Сәлеметсіңдер ме, студеттер! Бүгін сабақта кім жоқ? Оқу- құралдарыңды алып, үйге берілген тапсырмаға дайындалып отырыңдар.
  
• 
  Үйге қандай тапсырма берілді?
  
• 
  Семинар сабағы, тақырыбы: “Психодиагностикалық әдістерге қойылатын талаптар”.
  
• 
  Біз бүгін семинар сабағын пікірталас түрінде өткіземіз. Ол үшін сендер төрт топқа бөлінесіңдер. Үйге берілген семинар сұрақтары бойынша пікірталасымызды жүргіземіз.
  

“5” ұпай- егер жауаптарың толық, дәл, логикалық, бірізділікпен айтылса қойылады;

“4” ұпай- егер жауапты толық білсеңдер, бірақ болар-болмас кемшііліктер кетсе қойылады;

“3” ұпай- егер жауаптарың дұрыс, бірақ толық емес, айтылған жауапта кейбір проблемалар еске алынбаған жауапқа қоылады;

“2” ұпай- егер сендердің жауаптарыңда қателер, елеулі кемшіліктер бар болса қойылады;

“1” ұпай- егер жауаптарың тақырыпқа сай келмейтін болса, толып жатқан өрескел жауапқа қойылады.

1. 
   Жарамдылық және оның түрлері.
   
2. 
   Әдістемелердің сенімділігі.
   
3. 
   Әдістемелердің нақтылығы.
   
4. 
   Әдістемелердің бір мағыналылығы.
   

1. 
   –Пікірталасымыздың бірінші туры, яғни әр топ өз тобына берілген тақырыпты дәлелдеуі керек. Ал ендеше, пікірталасымызды бастайық!
   

“Валидность” –“жарамдылық” Еуропа тілінен шыққан, қазақ тіліне аударғанда “сай келу, жарамды” деген мағынаны білдіреді. Психодиагностикалық әдістемелердің жарамдылық сипаты, оның нақты психологиялық сапаны бағалау үшін жарамды және сай болатынын көрсетеді. Әдістемелердің жарамдылық мінездемесі өзіне берілген әдіс өлшемі туралы түсінік береді және оның қолданыс сферасындағы жағдайы туралы ақпарат береді.

1. 
   Өлшеу аспабының сапасы.
   
2. 
   Зерттеудің берілген нұсқасының дұрыс түсінілуі.
   
3. 
   Экспериментатордың мінез-құлқы.
   

2. 
   –Енді пікірталасымыздың екінші турына көшейік. Бұл турда әр топ кезекпен бір-біріне сұақтар бағыттайды. Егер қойылған сұрақтарға дұрыс жауап берсеңдер бұл ұпай болып есептеледі және ол бағаланады. Ал егер жауап бере алмай қалсаңдар,сұрақ қойған топ ұпайды өздерінің қанжығаларына байлайды. Сондықтан бір-бірлеріңе бүгінгі пікірталасымыздың тақырыбы бойынша сұрақтар қойып, дұрыс, әрі нақты жауап қайтаруға тырысыңдар!
   

• 
  І-ші топтың ІІ-ші топқа қойылатын сұрағы:
  

• 
  ІІ-ші топтың ІV-ші топқа бағытталған сұрағы:
  

• 
  IV-ші топтың ІІІ-ші топқа бағытталған сұрағы:
  

• 
  ІІІ-ші топтың І-ші топқа бағытталған сұрағы:
  

1. 
   Мінез-құлық көрсеткіші-реакция, әрекет және зерттелінушінің әр түрлі өмір жағдайындағы қадамы.
   
2. 
   Зерттелінушінің іс-әрекетінің әртүрлі түрлеріндегі жетістіктері-оқуда, еңбекте, шығармашылықта және,т.б.
   
3. 
   Әр түрлі бақыланатын тексеру және тапсырмалардан орындалуын көрсететін белгілер.
   
4. 
   Басқа әдістемелердің көмегімен алынатын олардың жарамдылығы және тексеріліп жатқан әдістемелерімен байланысы нақтыланған берілулер.
   

1. 
   Пиходиагностикалық әдістерге қандай талаптар қойылады?
   
2. 
   “Жарамдылық” термині қай тілден алынған және ол қандай мағына береді?
   
3. 
   Жарамдылықтың қандай түрлері бар?
   
4. 
   Теориялық жарамдылықты қалай түсінесіңдер?
   
5. 
   Эмпирикалық жарамдылық дегеніміз не?
   
6. 
   Ішкі жарамдылық дегеніміз не?
   
7. 
   Сыртқы жарамдылықта не туралы айтылады?
   
8. 
   Әдістеменің сенімділігі дегенді қалай түсінесіңдер?
   
9. 
   Психологиялық тесттік тексерудің нәтижесі қандай қиын бақыланатын факторларға байланыстырылады?
   
10. 
    Әдістеменің нақтылығы нені бейнелейді?
    
11. 
    Әдістеменің бір мағыналылығы нені бейнелейді?
    

Жалпы және арнайы қабілеттер туралы түсінік. Б.М.Теплова теориясы, С.Л.Рубинштейн зерттеулері. Қабілеттің факторлы теориясы (Ч.Спирмен, Дж.Гилфорд, Л.Терстоун). Психодиагностикада қабілеттерді қолдану аумақтары (білім бері жүйесі, кәсіби іріктеу). Қабілеттер тестісі. Қабілеттер мен тұлғаның кейпін иерархиялық топтастыру туралы статистикалық, механикалық көзқарастарын сынау. Конституционалды (темперамент) дара стилдік (характер) және тұлғаның құндылық мотивациялық кейпі.

Қабілеттің психологиялық диагностика жұмысындағы маңыздылығы біріншіден бұл проблеменың үлкен практикалық маңызы. Кәсіби кеңес беру, кәсіби таңдау, кадрларды жұмыс орындарына бөлу, шығармашылық оқыту үшін қабілет дамуын анықтайтын сапалы диагностика әдістерін жасау мен қолдануды талап етеді. Бұл әдістемелер сонымен қатар дарынды балалардың шығармашылық, музыкалық, т. б. қабілеттерін анықтау үшін қажет.

Топты үш топқа бөлу.

- Бүгінгі семинар сабағымыз үш турдан тұрады.

Бірінші турымыз « Таңғажайып алаң » ойыны ретінде өтеді. Бұнда сендерге сұрақтар қойылады, топ бойынша сұраққа жауап бересіңдер және бірінші жауап берген топқа әрбір сұраққа бір ұпайдан қойылады.

Екінші турымыз үш топ арасында бір – бірлеріне сұрақтар қоюдан тұрады. Қойылған сұрақтардың барлығына толық әрі нақты жауап берген топқа жоғары ұпай қойылады.

Үшінші турымызда үш топтың капитандарына осы тақырып бойынша сұрақтар қойылып, жарысады.

Бірінші тур: ( 30 минут; 1 сұраққа 1,5 минут беріледі)

Сұрақ:

1. 
   Отандық психологияның дамуына не себеп болды?
   

Жоғары жүйке жүйесінің физиологиясына байланысты эксперименттік зерттеу әдістері енгізілді және неміс ғалымы В. Вундтың лаборатоиясынан психолог – экспериментаторлар алғаш стажировкадан өткен.

2. 
   Ресейдегі психологиялық диагностиканың бастамасында қай ғалымдар зор үлестерін қосты?
   

Ресейдегі психологиялық диагностиканың бастамасында екі ұлы кемеңгерлердің маңызы зор: - олар И. М. Сеченов (1829 – 1905 ) және И. П. Павлов (1849 – 1936 ).

3. 
   В. М. Бехтеревтің ( 1885 ) лабораториясы қай қалада ашылды?
   

Петербург қаласындағы Психоневрологиялық институтта.

4. 
   Орыстың белгілі психиатры С. С. Корсаков қай жылы және қай қалада психологиялық лаборатория ашты?
   

1895 жылы Москва университетінің психиатриялық клиникасының ішінен ашады.

5. 
   Москва университетінің психиатриялық клиникасының ішіндегі психологиялық лабораторияны кім басқарды?
   

А. А. Токарский басшылық етті.

6. 
   Алғашқы отандық жұмыстарда психологиялық диагностика қай ғасырда пайда болды?
   

20 ғасырдың он жылдығында

7. 
   Отандық жұмыстарда алғашқы тестті қай невропатолог жасады және қай жылы?
   

Г. И. Россолимо, 1909 жылы

8. 
   Г. И. Россолимо жұмыстарының басты мақсаты?
   

Психикалық процестердің қалыпты және патологиялық жағдайдағы зерттеулердің көптеген әдістерін табу.

9. 
   Г. И. Россолимо психикалық процестерге жасаған әдісі негізінен неше топты құрайды?
   

Үш топты құрайды: зейін, ерік, қадылдау

10. 
    Г. И. Россолимоның методикасының жағымды жақтарын көрсеткен психолог?
    

П. П. Блонский.

11. 
    А. Ф. Лазурский осы уақытта қандай ғылыми еңбек атқарады?
    

Дифференциялдық психологияның ғылыми сипаттамасын ашады.

12. 
    Қызығушылықты тудыратын жаңа формадағы тесттердің бірі « Ақыл – ой шкаласын өлшеу » тестін кім және қай жылы енгізді?
    

А. П. Болтунова 1928 жылы.

13. 
    А. П. Болтунова қай психологтардың еңбектерін өзінің жұмысының негізі етіп алады?
    

Бине – Симон және П. П. Соколов

14. 
    Бине – Симон шкаласынан А. П. Болтунова шкаласының айырмашылығы қандай?
    

15. 
    Психологиялық диагностикадан алғаш конференциялар қай жылы және қай қалада өтті?
    

1970 жылы, Таллин қаласында өткізілді.

16. 
    Ақыл – ой әрекеттерінің дамуы әдістерін кімдер ұсынды?
    

П. Я. Гальперин мен Н. Ф. Талызина

17. 
    1982 жылы К. М. Гуревич пен В. И. Лубовскийдің редакциясымен А. Анастазидің қандай еңбегі аударылып шықты?
    

« Психологиялық тестілеу »

18. 
    Осы уақытта клиникалық психологиялық диагностикада психометрика бойынша қай психологтар жұмыс істеді?
    

В. С. Аванесов, В. М. Блейхер, В. К. Гайда, Ю. З. Гильбух, А. Г. Шмелев, Л. Т. Ямпольский.

19. 
    Ұжымдағы әлеуметтік – психологиялық қарым – қатынас жайында кім еңбек еткен?
    

А. В. Петровский және оның шәкірттері

20. 
    Батыс тесттерін бірінші енгізгендер?
    

Ф. Б. Березин, Л. Н. Собчик, И. Н. Гильяшева

Үш топ бір – бірлеріне сұрақтар қояды.

Үш топтың капитандарына сұрақтар қойылады, сұрақтың жауабын білген студент қолын бірінші болып көтереді, өз топтарына ұпай қосады.

Г. И. Челпанов, Корнилов, П. П. Блонский, В. М. Бехтерев, П. И. Ковалевский және т. б.

Г. И. Челпанов, 1915 жылы шықты

П. П. Блонский

Шартты рефлекстерді зерттей отырып, жануарлардың әрекеттерін қарастырды.

Жүйке жүйесі мен жан дүниесі ауыратын адамдарға арналған.

Л. А. Венгер, Д. Б. Богоявленская, Я. А. Пономорев және т. б

В. В. Давыдов, Д. Б. Эльконин

Ю. М. Орлов

В. В. Столин

П. Я. Гальперин

4. 
   Сонымен, бүгінгі семинар сабақты толықтырсақ:
   

1. 
   Ресейдегі психологиялық диагностиканың дамуы туралы қандай психологтардың еңбектерін айтуға болады?
   
2. 
   Бине – Симон шкаласын өзінің жұмыстарында негіз еткен кім?
   
3. 
   Психологиялық диагностикаға байланысты алғаш конференция қай жылы және қай қалада өткізілді?
   
4. 
   Психологиялық диагностиканың дамуына бастама болған кімдер?
   
5. 
   « Ғылыми психологияның очерктері » еңбегінің авторы кім?
   

1. 
   Олар бір адамды екінші бір адамнан ажыратады.
   
2. 
   Қандай да бір іс - әрекетінің нәтижелі орындарына әсер етеді.
   
3. 
   Қабілет білімге, іскерлікке, дағдыға байланысты емес, бірақ қабылдаудағы жылылық пен жеңілдікті түсіндіре алады.
   

Іс - әрекеттің барлық түріне ортақ фактордан басқа олардың әрқайсысы жүзеге асқанда өзгеше (спецификалық) фактор пайда болды. Ол тек қана берілген іс - әрекет түріне тән. Бұл S факторы. Сондықтан да Спирмен теориясы екі факторлы деп аталады.

Осыған байланысты психологиялық тесттік тексеруінің негізгі мақсаты – индивидтің g (жалпы) факторын өлшеу болып келеді. Егер бұл фактор зерттейтін психикалық функцияда көрінсе, ол индивидтің әртүрлі жағдайда өзін қалай көрсетуінің болжауының негізі болады.

Ал S факторын өлшеудің маңызы жоқ, себебі, бұл фактор тек бір ғана жағдайда көрінуі мүмкін.

Интеллект түсінігі және ақыл-ой коэффициенті. Жақын аралық даму зонасы мен өзекті деңгейлері. Ақыл-ойын дамуын диагностикалау мен жалпы қабілеттер. Эмоционалды және функционалдық күйлерін диагностикалау. Ақыл-ой дамуын диагностикалап зерттеу аумағы. Интелектіге әсер ететін факторлар тұқымқуалаушылық, жыныстық ерекшеліктер, тамақтануы, әлеуметтік мәдени орта, оқыту және т.б. Оқу көрсеткіші. Көпке танымал ақыл-ой тестісі.

Тұлғаның даму үрдісіндегі тұлға кейпінің өзара әрекеті. Тестер-сұрақнамалар, олардың түрлері, формалары, нәтижелерінің көрсеткіші. Тұлғалық қарым-қатынастар, эмоционалды ерік жігер сфералары, мінез-құлық, өзін-өзі бағалау. Көпке танымал әдістер: Миннесотты көпфакторлы тұлғалық сұрақнама (ММРІ) және түрлі түсті Люшер тесті. Сурет салуын байқау, жүргізу техникалары мен нәтижелерін талдау.

Тесттердің алдыңғы тарихы терең ғасырларға кетеді, ол әртүрлі қабілеттер, білімдер, дағды және әдеттерді сынаумен байланысты. Тарихи мағлұматтарға қарағанда , біздің дәуірімізге дейінгі үшінші мыңжылдықтың ортасында Ежелгі Вавилонда жазушылар дайындайтын жерде мектеп бітірушілерді сынақтан өткізу жүргізілген. Ол, яғни абитуриент немесе оқуға түсуші: төрт арифметикалық амалды білуге, алаңды өлшей алуға, рациондарды реттеуге, мүліктерді бөлуге, музыкалық аспаптарда ойнау және өлең айту өнерін игеруге тиіс болды. Сондай – ақ, маталарды, металдар мен өсімдіктерді ажырата алу дағдылары да тексерілді.

Ежелгі Египетте абыз өнеріне тек анықталған сынақтар жүйесінен өтуге қабілеттілерді ғана оқытқан. Алдымен абыз болуға, өзін ұсынушы сынақ кездесуінен өтті, танысу үрдісінде оның өмірбаяны туралы, білімінің деңгейі анықталады, сонымен қатар, түр сипаты, әңгімені жүргізе алу іскерлігі бағаланады. Бұл қатал сынақты белгілі ежелгі ғалым Пифагор бағындырды дейді.

Б. э. д екі жарым мың жыл бұрын Ежелгі Қытай елінде басқарушы чиновник қызметін атқарғысы келгендерге жеке қабілетті тексеру болыпты делінеді. Әр үш жыл сайын чиновниктер, императордың өзіне алты өнер бойынша экзамен қойылған: музыка, садақтан оқ ату, оқи білу, мерекелерді өткізу немесе салт – дәстүрді білу.

Ф. Гальтон мен Дж. Кеттелдің тесттік әдістері басқа елдердің ғалымдарының назарын өздеріне аудартты. Тесттің жақтастары да, қарсыластары да пайда болды. Жақтастар қатарына: Германиядан – Г. Мюнстерберг, С. Крепелин, В. Онри; Франциядан – А. Бине; АҚШ – тан – Дж. Гилберг және т. б. болды.

1. 
   Проективтік (жобалық) әдістер
   

Роршах бірінші болып жеке тұлғаның негізін қалаушысы мен фантазия образының арасындағы байланысты көрсетті.

Хольцманның сиядақтары әдісі үлкен стандартталғанымен және схемаланғандығымен ерекшеленеді, ол 45 карточкасы бар екі параллельді серия таблицасынан тұрады: әрбір карточкаға жауап беруші бір ғана жауап қайтарады.

Проективті әдістер адамның ішкі жан дүниесін білуге, субъективті алаң болушылық әлемін, сезімін, ойын күтуін ашып көрсетуге бағытталған.

2. 
   Контент – аналитикалық техникалар
   

Адамның дамуы және өз қабілеттерін қолдануы оның себептік сферасының ерекшеліктеріне, эмоциялық басқару деңгейіне, өзара жеке бастық қарым - қатынас сипатына, өзінде қалыптасқан өзі туралы ойларына, яғни өзіндік сапасына байланысты. Индивидтің өзі туралы көзқарасында оның жекелей сапалары және қабілеттіліктің өзара әсері анық көрінеді. Психологиялық диагностика индивидтің дамуы дамуға ықпал ететін жағдайлар туралы, жеке адамның құрылымы туралы, қалыптасу заңдары туралы білімсіз мүмкін емес. Сондықтан жеке адамның параметрлерін псхологиялық диагностикалау жалпы психологиялық диагностиканың маңызды бір бөлімін құрайды.

Адам жаратылыстану ғылымында объект ретінде қарастырылады. Мұнда 20 – ғасырдың басында « Жеке адам профилі » деп қабылданған параметрлер жиынтығы ретінде көрінеді. Әлеуметтік өмір жағдайларында адамның мінез – құлқын болжауға жеке адам профилін қолдануды әдетте бітістер деп атады. Әртүрлі жағдайларда индивидке қойылатын әртүрлі талаптар әртүрлі қасиеттерді белсендіреді. Ерекше ұқыптылық пен зейінділікті талап ететін жағдайларда зейінді, зейінсіз, ұқыпты, ұқыпсыздық қасиеттері көрінеді. Жеке тұлға түсінігіне әртүрлі анықтамалар беріледі. Мысалы: Олпорт 1949 жылы жеке адамға 50 әртүрлі анықтама береді. Көбінесе жеке адам терминін жеке адамды сипаттайтын психикалық қасиеттердің жиынтығы деп түсінеді. Жеке адамның көптеген және әртүрлі көрінулері жеке адамның құрылымына негізделген. Бұл құрылым өте бай, күрделі және сапалы көрінулерден тұрады. Мұндай жеке адамның жүйелі қалыптасқан параметрлеріне әртүрлі авторлар келесілерін жатқызады:

1. 
   себептілік, яғни мотивациялық сфера
   
2. 
   өзіндік сана
   
3. 
   өзара жеке бастық қарым – қатынас
   

Адам өзі туралы қандай көзқараста келеді? Осы кезде қандай ішкі әрекеттер жасайды? « Мен – бейне », « мен – концепция » қалай қалыптасады?, қазір барлық осы сұрақтар ғылыми зерттеулерде қарастырылады. Өзіндік сана деңгейлік құрылымда болады. Өзіндік сана және жеке адамның деңгейлік концепциясын Эриксон ұсынды. Адамның белсенділік негізінде өзіндік сананың деңгейлік құрылым концепциясын В. В. Столин жасаған. Өзіндік сана құрылымының маңызды сипаттамасы « Мен концепциясы » болып табылады. Бернс « Мен концепциясын » өзіне бағытталған құрылым жиыны ретінде қарастырады. Бұл құрылымға 3 компонент кіреді:

1. 
   « Мен – бейнесі » - индивидтің өзі жайлы көзқарасы
   
2. 
   өзіндік баға – осы көзқарастың бағасы және оның талдануы мен қабылдануы күшті эмоциялар тудыруы мүмкін.
   
3. 
   мүмкін болатын мінез – құлық реакциясы, яғни « мен – бейне » немесе өзіндік бағаны көрсететін нақты әрекеттер.
   

1. 
   Гохтың сын есімдер тізімі
   
2. 
   Стефенсонның Q классификациясы
   
3. 
   Озгудтың семантикалық диффренциал ( мағынасын ажырату )тесті
   
4. 
   Келлидің рольдік құрастыру тесті
   

Психологиялық диагностиканың ерекше бағыты жеке бас диагностикасының әртүрлі әдістерін жасаумен байланысты. Осы мақсатпен көбінесе тесттер емес, ал ерекше әдістер, яғни сұрақ – тапсырмалары және проективті техника. Сұрақ – тапсырмаларды жаратылыстану ғылымдарынан алып, ең бірінші Ч. Дарвин болды. Сұрақ – тапсырмалары бұл әдістер тобы, оның тапсырмалары сұрақ және бекітулер түрінде берілген, ал зерттелінушінің міндеті өзі жайлы кейбір мағлұматтарды жауап ретінде хабарлау. Алғашқы психологиялық диагностикалық сұрақ тапсырмалардың пайда болуы Гальтонның есімімен байланысты.

1. 
   « Мен – бейнесі» дегенді қалай түсінесіңдер?
   
2. 
   Анастази өзіндік сананы диагностикалауға неше әдістер қолданады?
   
3. 
   Сұрақ – тапсырмалар туралы не айтасыңдар?
   
4. 
   Проективті техника әдісі туралы не айтасыңдар?
   
5. 
   Жалпы жеке адам сапаларын зерттеуге байланысты қандай әдістерді айттық?
   

Мектеп жасына дейінгі балалардың психодиагностикалау ерекшеліктері.

Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық процестерінің психодиагностикасы. Мектеп жасына дейінгі балалардың тұлғасы мен жеке адамдық қарым-қатынасының психодиагностикасы.

Мектепке дейінгі балалық шақ танымдық іс-әрекеттің даму және қалыптасу кезеңімен сипатталса, алты жасқа қарай баланың сөздік қорының көбейетіні соншалық, ол күнделікті тұрмысқа қатысты және өзін қызықтырған нәрселер жайында екінші адаммен оп-оңай түсінісе алады. Егер қалыпты дамыған бала үш жасында 500-дей сөз қолданса , алты жасар бала 3000-нан 7000-ға дейін сөз қолдана береді. Алты жасар баланың сөздік қоры зат есім, етістік, есімдік,сын есім,сан есім, шылау сөздерден тұрады. Психикасы дұрыс қалыптасқан балаға тән нәрсе - оның білуге құштарлығы. Баланың білмекке құштарлығы үнемі айналадағы дүниені танып білуге және өз санасында осы дүниенің өзіндік бейнесін жасауға бағытталған. Бала ойын үстінде тәжірибе жасайды, себеп-салдарлық байланыстар мен тәуелділікті анықтауға тырысады.

Бала білуге талпынады, білімді меңгеру үстінде оны «не үшін», «қалай», «неліктен» деген сан алуан сұрақтар мазалайды. Ол білімге жүгінуге, жағдайға орай өзі білмейтін сұрақтарға қисынды жауап іздеуге тырысады. Алты жасар бала кейбір мәселелерді шын жағдайға орай шешудің жолдарын қарастырады, ол тіпті оларды ойша шешуі де мүмкін. Ол нақты жағдайды болжамдап, оны көз алдына елестетуге әрекетте жасайды. Үлкендер мен құрдастары тарапынан балаларға тигізілетін ықпал негізінен іс-әрекет барысында жүзеге асады.

Үлкендер балалардың іс-әрекетін ұйымдастыра отырып ойындар мен суреттердің сюжеті жайында кеңестер мен нұсқаулар береді, бейнелейтін адамдардың өзара қарым-қатынастарымен және амалдарымен балаларды таныстырады, балалардың өздерінің іс-әрекеттері мен құлықтарына белгілі талаптар қояды, оларға баға береді, іс-әрекеттер барысында пайда болатын қиындықтар мен жанжалдарды шешуге көмектеседі. Балалар қоғамының негізін және оның мүшелерінің жеке басын дамытуға көмектесетін бірлескен іс-әрекетті орындағанда ғана балалар бірігеді және өзара әр түрлі қарым-қатынасқа түседі.

Адамның жеке басының дамуы үшін ойынның неғұрлым маңызды мәні бар. Балалар өздері үлкендер ролін ала отырып, олардың іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарын елестетіп, үлкендер өздері еңбек және қоғамдық қызметте, өзара қарым-қатынаста жетекшілікке алып жүрген мінез-құлық ережелері мен қағидаларының өздері түсінген түрлерімен танысады. Мысалы, бала шеберханадағы жұмысшының ролін орындағанда ауруға деген қамқорлық пен ілтипаттылықты көрсете білуге тырысады.

Сөйтіп, біз жеті жаста балада келесі жас кезеңге-мектептік балалық шаққа өтуге байланысты алғышарттар бар екендігін көреміз.

Алты жасар баланың мектепте оқуға даярлау және мектепте оқуы барысында жоғарыда айтылған психологиялық даму заңдылықтарын есепке алу керек.

Бала оқушының жаңа әлеуметтік статусын меңгеруге даяр бола тұра, соған талпынысын білдіреді. Баланың ерік қасиеттері дамуының үлкен мәні бар, онсыз бала өзінің, мінез-құлқын саналы түрде реттеп, оны оқу міндеттерін шешуге бағындырып, сабақта өзін ұйымшыл түрде ұстай алмайды. Баланың тек сыртқы мінез-құлкы ғана емес, сонымен бірге ақыл-ой әрекеті де — оның зейіні, есі, ойнауы — ықтиярлы түрде басқарылуы тиіс. Баланың бақылай білуі, есте білуі, есте сақтай білуі және сондай-ақ мұғалім қойған міндеттерді орындай білуі қажет. Ең алдымен бала мектепке физиологиялық тұрғыдан даяр болу керек. Физиологиялық қасиеттердің ішінен ең маңыздысы бұл төзімділік. Ол кез-келген істің сәтті болуын, сонымен қатар мектеп бағдарламасын сәтті меңгеруге қажетті жұмысқа қабілеттілікпен тығыз байланысты.

Бала мектепке барған кезде біз бала организмінің пісіп-жетілуі аяқталмаған, функционалды ерекшеліктері қалыптасып болмағандығын ескеруіміз керек.

Психологиялық даярлықтың нақты мазмұны тұрақты болмайды, ол өзгеріп, байытылып отырады. Ғылым және техниканың қазіргі кезде жоғары деңгейде дамуы, қоғамның дамуы мектепте оқыту мазмұнының және әдістерінің өзгеруін талап етеді.

Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, мақсатты бағытталған педагогикалық іс-әрекет баланың психикалық дамуын анықтаушы фактор екендігі анықталды.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1. 
   Бастауыш сынып оқушыларының психологиялық даму ерекшеліктері қандай ?
   
2. 
   Оқушыларды кәсіптік бағдарлау жұмысындағы педагогикалық диагностиканың алатын ролін қалай анықтай аламыз ?.
   

Әдебиеттер:

1. Фридман Л.М., Пушкина Т.А., Каплунович И.Я. Изучение личности учащегося и ученических коллективов: Кн. Для учителя.- М.: Просвещение, 1988. 100, 101, 102, беттер.
Сынып ұжымының тәрбиелік мүмкіндігінің диагностикасы.

Ата-аналардың мінез-құлық бағыттылығы мен педагогикалық мәдениетін, оның мүшелерінің бірлескен іс-әрекетке даярлығын, ұйымдасқандығын және психологиялық коммуникативтігін сипаттайтын критерилер бойынша бағалауға болады.

2.Сізге көмектесіп жүріп балаңыз вазаны сындырып алды. Сіздің реакцияңыз:

Егер ондай жауап сізде жартысы болса, онда сізге біраз өзіңізге қарау керек.

Әдебиеттер:

1. 
   Немов Р.С. Психология. Кн.3. М., 1995. 256 бет.
   
2. 
   Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога. Т.1. Владос, 2001. 50 бет.
   

Бастауыш сынып оқушыларының оқу қызығұшылықтарын анықтау. Бастауыш сынып орқушыларының танымдық қызығушылықтары. Оқу үлгермеушілігінің себептері.

Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетінің мотивін сұрақ-сауал әдісімен анықтау.

Сынып оқушыларына келесі нұсқау беріледі: «Сұрақ-сауалды дейінмен оқыңдар және сенің тілегің мен бағытыңа сәйкес келетін бөлімдерді сызыңдар. Сауалнаманы толықтыруларыңа болады. Аты-жөндеріңді жазбауларыңа болады».

1. 
   
   жүктеу/скачать 1,07 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: