Қазақстанда Зияткерлік көлік жүйесінің қолдану перспективалары
жүктеу/скачать 29,16 Kb.
|
1 2
Байланысты:Реферат (2)
|
Қазақстанда Зияткерлік көлік жүйесінің қолдану перспективалары ITS құру саласы салыстырмалы түрде жаңа жəне Қазақстанда дайындалған мамандар іс жүзінде жоқ. Елде ITS нұсқасын енгізу сирек кездеседі. Бұл нұсқалар талқыланатын саланың практикалық артықшылықтарының мəні əлі түсінілмеген мемлекеттік инвестициялардың батылдығына сілтеме жасайды. ТМД елдерінде ITS секторында ГОСТ Р ИСО 14813-1 стандарты «ITS секторы үшін ұсынылған архитектура үлгісі» қолданылады. Орысша Википедия ағылшын тілінен ITS анықтамасының аудармасын ұсынады, біз оны қолданамыз: ITS – көлік жүйелерін модельдеу жəне көлік ағындарын реттеуде инновациялық əзірлемелерді қолданатын, соңғы пайдаланушыларға үлкен ақпарат мазмұны мен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін интеллектуалды жүйе, сонымен қатар кəдімгі көлік жүйелерімен салыстырғанда қозғалысқа қатысушылардың өзара əрекеттесу деңгейін сапалы түрде арттыру. Интеллектуалды көлік жүйелері жол көлігі саласы мен АКТ саласының байланыс нүктесі болып табылады жəне екі тұжырымдамаға негізделген: көлік жүйелерін модельдеу жəне көлік ағындарын реттеу. ITS анықтамасы мақсатқа жетудің белгіленген мақсаты туралы түсінік береді: ақпараттық мазмұн, логистикалық қауіпсіздік жəне қозғалыс ағынындағы жол пайдаланушылар арасындағы ақпараттық өзара əрекеттестіктің жаңа деңгейі. Жоғарыдағы анықтамада талқыланатын мəселені дұрыс түсіну үшін қажеттінің бəрі бар. Шет елдердегі инженер ең алдымен жүйенің қалай жұмыс істеуі керектігін ойлайды. Инженердің біздің отандық ой-пікірімізде дүниенің объективті тұжырымдамасы берілген, т.б. Отандық инженер үшін нақты нысандар маңызды: ол ең алдымен жүйенің қалай жұмыс істейтінін ойлайды. Шетелдік инженер үшін «сервер» ұғымы қызметтер мен қызметтерді ұсынатын нəрсені білдіреді, яғни. функциясы. Біздің инженер үшін «сервер» - бұл, ең алдымен, электр шамдары бар «темір жəшік», яғни объект. Нысанға мағына беру үшін инженер əртүрлі синонимдерді пайдаланады: серверлік қосымша, пошта сервері, кезек сервері жəне т.б. Инженер үшін «пошта сервері» түсінігі əлі де поштаны жіберетін шамдары бар қорап ретінде көрінеді. Ал ITS-те «логистикалық менеджмент» түсінігі əдетте мүлдем шатастыратын ұғым болып табылады. Көлік жүйесіндегі ақпараттық жүйелерді жобалаудағы ең ауыр мəселелердің бірі – объектілер мен құралдардың функционалдылықтан басым болуы. Көптеген тұтынушылар ақпараттық жүйелер проблемаларды шешетініне шын жүректен сенеді. Шындығында, ақпараттық жүйелер проблемаларды шешуге мүмкіндік береді. Инженерді кейбір ұғымдармен таныстыру процесін жалғастырайық. Біздің инженер «электрлік бұрғы тесікті бұрғылайды» деген сөзді тура мағынасында түсінеді. Бұрғылау шын мəнінде тесікті бұрғылауға мүмкіндік береді. Нəтижесінде біз электрлік бұрғыны сатып алу қабырғадағы тесікті сатып алуға тең деп есептей аламыз. Сосын бұрғыны қалай пайдалану керектігін, бұрғыға электр қуатын қажет ететінін, белгілі диаметрдегі шыңдалған бұрғыны қажет ететінін, шу мен шаң болатынын т.б. Ал егер бұрғымен мысалда біз жұмыс процесін шамамен елестететін болсақ жəне құралды сатып алудан басқа не қажет екенін болжай алатын болсақ, онда күрделірек жүйелер жағдайында біз тек жобаның соңына дейін иллюзияларды елестете аламыз. Енді ITS түсінігіне оралайық жəне оны оның шетелдік түсінігінде қарастырайық. Осылайша, ITS көлік жүйелерін модельдеуге жəне қозғалыс ағындарын реттеуге негізделген. Біздің жобаны жүзеге асыру жөніндегі маман анықтамамен танысып, бірден мынадай қорытындыға келеді: көлікті модельдеу жүйесі жəне көлік ағынын реттеу құралдары. Мұндай маман техникалық сипаттаманы жаза бастайды, онда ол модельдеу жүйесіне жəне көлік ағындарын реттеу құралдарына қойылатын толық талаптарды сипаттайды. Ол нарықта бар жүйелерді мұқият зерттеп, оларды егжей-тегжейлі сипаттай алады. Бұл жүйелер, мүмкін, уақытында жеткізіледі, орналастырылады жəне қосылады. Бұл шешім ITS іске асырылуы ма? Біздің маман міндетті түрде «иə» деп жауап береді. Батыстық адам міндетті түрде «жоқ» деп жауап береді. Өйткені біздің инженер жабдықтың бар-жоғын, ал батыс инженері тиісті функциялардың орындалуын бағалайды. Біздің инженерден ол сатып алған жабдық мақсаттарға жетуге қалай ықпал ететінін нақты сұраңыз (ITS анықтамасына қатысты): ақпараттық мазмұнды, қауіпсіздікті арттыру жəне ақпараттық өзара əрекеттесуді жақсарту? Жауап болмайтын шығар. Өйткені жауап функционалдық ыдырау аймағында жатыр, ол бір мезгілде байланысты салалардан қажеттінің бəрін ұстап, алға қойылған мақсаттардан болашақ жүйелердің функцияларына өтуге мүмкіндік береді. Əсіресе, қалада ITS-тің белгілі бір элементтерін пайдалану мəселесі алға қойылған мақсаттарға жетудің нақты қалай жоспарланғанын түсінумен тығыз байланысты. Ал проблемаларды шешудің негізгі жолдары анықталғаннан кейін ғана жабдықтың техникалық сипаттамаларына көшу керек. ITS анықтамасына қайта оралсақ, біз ITS көлік жүйелерін модельдеу жəне көлік ағындарын реттеуде инновациялық əзірлемелерді пайдаланатын интеллектуалды жүйе деп есептейміз. «Көлік жүйелерін модельдеудегі инновациялық əзірлемелер» деген сөз кез келген нəрсені жасыра алады. Бірақ егер сіз логика мен техникалық білімге сүйенсеңіз, біз не туралы айтып жатқанымызды болжай аласыз. ITS толығымен қолданылатын кез келген автоматтандырылған басқару жүйесі (АБЖ) бір қарапайым əрекетті орындайды: ол басқару объектісі туралы ақпаратты жинайды, оны талдайды жəне осы объектіге тікелей немесе жанама басқару əсерін көрсетеді. ITS үшін басқару объектісі «көлік ағындары» болып табылады. Басқару объектісі туралы ақпарат көзі жолдағы сенсорлар мен детекторлар, байланысты ақпараттық жүйелер жəне оператордың мəліметтерді енгізуі болып табылады. Бірақ басқару объектісі туралы ақпаратты талдау үшін жүйеге модель деп аталатын осы объектінің көрінісін енгізу қажет. Үлгінің егжей-тегжейлілігі мен дəлдігі тек ITS алдында тұрған міндеттермен анықталады. Транспорттық модельдер болып бөлінеді: математикалық жəне модельдеу. Біріншілері формулалар мен теңдеулер жүйесі түрінде берілген көлік қозғалысының белгілі заңдарымен əрекет етеді. Соңғысы жеке көліктердің қозғалысын, жүргізушілердің мінез-құлқын жəне бағдаршамның жұмысын имитациялайды. Сондықтан тəжірибеде математикалық жəне имитациялық модельдердің белгілі бір қоспасы жиі қолданылады. Мысалы, макродеңгейдегі көлікті модельдеу жүйелері (ел, қала, шағын аудан) демографиялық деректермен, «жол графигі», «тартымды аймақ», «көліктік сұраныс пен ұсыныс» ұғымдарымен жұмыс істейді . Оларда тұрғындардың көлікті пайдалану пайызы, көшелердің сыйымдылығы, сауда орталықтарындағы автотұрақтардың саны туралы деректер бар. Макромодель негізінен математикалық модельдеу əдістерін қолданады жəне «бəрі не үшін жəне қайда бара жатыр?», «бəріне қызмет көрсетуге көше сыйымдылығы жеткілікті ме?», «егер бұл көше жабылса не болады?» деген сұрақтарға жауап беруге тырысады. 2-суретте ITS (PTV Visum) макромодельдеу интерфейсінің жұмыс істеу мысалы көрсетілген. Микромодельдер «нақты əлемнен» нақты объектілермен жұмыс істейді - басқарылатын қиылыс, көлік қиылысы, көше желісі, автомобиль. Сонымен бірге микромодель қозғалыс жолақтарының санын, көтерілу мен құлдыраудың болуын, автомобиль қозғалтқыштарының сипаттамаларын (олар қаншалықты жылдам іске қосылатынын) жəне қозғалу жəне тоқтату ережелерін «біледі». Егер макродеңгейдегі деректер дұрыс болса, онда микро деңгей нақты трафик ағынын жоғары дəлдікпен модельдей алады.Көлік модельдерінің негізгі мақсаты – эксперименттер жүргізу. Жол қозғалысын ұйымдастырудағы кейбір өзгерістер трафикке қалай əсер ететінін тексеруге болады. Бағдаршам орнату, көшені кеңейту, бұрылыстарға тыйым салу немесе рұқсат беру, бір жақты қозғалысты ұйымдастыру туралы шешім қабылдау қажет. Модель ірі іс-шаралар – жарыстар, көше шерулері кезеңінде қозғалысты ұйымдастырудың уақытша жоспарларын жасауға көмектеседі. Қала деңгейінде көліктік модельдеу басқа сауда орталығы немесе жаңа шағын аудан құрылысының көліктік жағдайына салдары туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Яғни, көлік моделі – қаланы ауыр салдарсыз көркейтудің таптырмас құралы. Модельді жаңартып отыру – персоналдың біліктілігіне, ішкі процестерді ұйымдастыруға, ақпараттық арналардың сапасы мен тұрақтылығына жоғары талаптар қоятын еңбекті көп қажет ететін жəне жауапты процесс. Сондықтан біз бастапқыда ITS жұмысы туралы ойламадық жəне көлік жүйелерін модельдеуде модельдің əзірлеу нұсқасын қарастырмадық. Өйткені, мұндай деңгейдегі үдерісті ұйымдастыру, жобалаушы мамандарды дайындау, олардың еңбегіне ақы төлеу, əртүрлі бөлімдермен сапалы бастапқы мəліметтерді беруді келісу ТМД елдерінде азаматтық ерлікпен пара-пар. Бұл, əрине, компьютерде модельдеу жүйесін сатып алу жəне орнатумен бірдей емес.Əрине, сұрақты мұндай тұжырымдауда ITS қажеттілігі мүлдем анық емес. Қозғалысты басқарудың қолда бар техникалық құралдарын сауатты пайдалану арқылы көптеген проблемаларды шешуге болатын шығар. Бірақ қолда бар техникалық құралдар жеткіліксіз болған кезде ITS пайдалану мəселесі туындайды. Мұндай жүйе тек «реттеудің инновациялық құралы» ғана емес, сонымен қатар «түпкі тұтынушыларға үлкен ақпарат пен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін» жүйе болып табылады. Қалада «инновациялық реттеу құралдары» көбінесе бағдаршамдарды («ақылды бағдаршамдар» деп аталатын) желілік үйлестірілген басқаруды жəне жол айрықтарында цифрлық ақпараттық тақталарды орналастыруды білдіреді. Ақпараттық құралдарға сондай-ақ сапарды жоспарлауға арналған интернет-сайттар (мысалы, белгілі Яндекс кептелісі қызметі) жəне саяхат кезінде жүргізушілер үшін ақпараттық қолдау қызметтері (əртүрлі навигациялық қызметтер) кіреді. Бұлардың барлығы да шын мəнінде ITS ішкі жүйелері, ал шет елдерде олар біртұтас ақпараттық кеңістіктің бөлігі болып табылады. Мысалы, біздің заманымыздағы электрониканың арзандығын ескере отырып, желілік бағдаршамдардың өзі анық жəне пайдалы. Егер сізде көшедегі бейнебақылау жүйесі болса, бұл ең болмағанда бағдаршамды қолмен реттеуге, жылы кабинетте отыруға жəне қашықтан басқару пульті бар лас жолдың бойында тұрмауға мүмкіндік береді. Жол қиылысында көлік детекторлары жүйесі орнатылған болса, орталықта арнайы алгоритм жұмыс істей бастаса, бағдаршамдар «ақылдырақ» болады. «Ақылды» бағдаршамның қажеттілігі, сондай-ақ басқару алгоритмінің параметрлері басқару циклінің бастапқы параметрлерін есептеуге мүмкіндік беретін көлік моделі мен арнайы «бағдаршам» модулінің көмегімен анықталады. жүктеу/скачать 29,16 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2