Қазақстанның табиғи ресурстарының түрлері, жіктелуі

1. 
   Қазақстанның табиғи ресурстарының түрлері, жіктелуі
   

Тектоникалық құрылымның әртүрлілігі және геологиялық дамудың күрделілігі, Қазақстан аумағының кеңдігі көптеген табиғи ресурстардың қалыптасуына жағдай жасады. Мәселен, Қазақстанның кең даласында органикалық және бейорганикалық текті қазбалардың бай кен орындары, отын-энергетикалық, климаттық және басқа да ресурстар барланған және зерттелген. Мұнай және газ (көмірсутек шикізаты), фосфориттер, уран, түсті және сирек металдар қорлары бойынша біздің республика әлемде бірінші орындардың бірін алады.

Адамзат қоғамының өмір сүруінің табиғи жағдайларының жиынтығы әдетте табиғи орта деп аталады. Оның байлығын пайдалану қоғамның материалдық өмірі мен экономикалық дамуының негізі болып табылады.

Қазақстанның табиғи ресурстары қорлары, генезисі, жаңару жағдайлары және басқа да қасиеттері бойынша әртүрлі топтар мен түрлерден тұрады.

Адамзат қоғамының өмір сүруінің табиғи жағдайларының жиынтығы әдетте табиғи орта деп аталады. Оның байлығын пайдалану қоғамның материалдық өмірі мен экономикалық дамуының негізі болып табылады. Адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өндіріске қатысатын және оның шикізат пен энергия базасын құрайтын табиғаттың барлық элементтері табиғи ресурстар деп аталады. Оларды ұтымды пайдаланудың негізгі принциптеріндегі айырмашылықтарға сәйкес барлық табиғи ресурстар таусылмайтын және таусылмайтын болып бөлінеді. Өз кезегінде таусылатын ресурстар жаңғыртылатын (орны толмайтын) жаңартылмайтын (орны толмайтын) ресурстардан тұрады.

Жаңартылғандар тобын оларды пайдалану процесінде толықтырылуы мүмкін ресурстар құрайды. Оларға жануарлар мен өсімдіктердің биологиялық ресурстары, көлдер мен теңіз көлдерінде тез өсетін кейбір тұздар жатады. Алайда, биологиялық ресурстың кез-келген түрін оны толығымен жойғаннан кейін қайта құру мүмкін емес екенін есте ұстаған жөн. Мысалы, ақбөкендердің кішкентай табынын сақтай отырып, оны коммерциялық мөлшерге дейін толтыруға қол жеткізілді. Егер барлық ақбөкендер жойылса, оларды ешқандай шара қолданбас еді.

Геологиялық тұрғыдан ұзақ мерзімде пайда болатын барлық пайдалы қазбалар жаңартылмайтын (қалпына келтірілмейтін) Табиғи ресурстар тобына жатады. Энергия ресурстарының бір бөлігі (күн, геотермалдық, толқын, болашақта термоядролық, гелий-сутегі), су мен ауа таусылмайтын болып табылады. Өндіргіш күштердің дамуының осы деңгейінде адамзат қоғамының өмірі мен қызметіне әсер ететін, бірақ материалдық өндіріске қатыспайтын табиғи ортаның барлық элементтері табиғи жағдайлар деп аталады.

Табиғи ресурстардың жіктелуі

Табиғат ресурстарын бірнеше белгілері бойына жіктейді. Олар атмосфералық су, өсімдіктер, жануарлар, топырақ, қазба байлықтар, энергетикалық және т.б. болып бөлінеді. Ең жиі қолда-нылатын жіктелу ресурстардың сарқыту жылдамдығы немесе қалпына келуіне байланысты Сарқылуына байланысты табиғат ресурстарының жіктелуі

Ресурстардың сарқылуы бойынша жіктелуінің маңызы — ол адамды қолданылуы анағұрлым приоритетті ресурстарды пайдалануға бағыттайды. Оларға ең алдымен сарқылмайтын ресурстар.Біріншіден бұл ресурстарды пайдаланудың қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсері айтарлықтай болмайды. Оларды толық пайдалануға мүмкіндік беретін жолдарын жасауы қажет. Екіншіден, қалпына келетін ресурстарды пайдаланудың болашағы бар. Мысалы өсімдіктер, жануарлар.

Сарқылатын ресурстарға жақын кезеңде немесе болашақта табиғат қорының сарқылу қаупі төніп тұрған заттар жатады. Бұларға ең алдымен қазба байлықтар мен тірі табиғат ресурстары жатады. Ресурстардың сарқылуы салыстырмалы ұғым.

Сарқылмайтын ресурстарға шексіз ұзақ уақыт пайдалануға болатын ресурстар жатады. Мысалы, күн энергиясы, жел, теңіздің толуы мен қайту энергиялары. Бұл жағдайда да сарқылмайтын ұғымы мен салыстырмалы түрде айтылады. Себебі, әрбір ресурс үшін пайдаланудың шегі болады. Мысалы, белгілі бір мөлшерден артық күн энергиясын пайдалану жер маңындағы кеңістіктің температурасының артуына әкеліп, термодинамикалық дағдарысты туғызуы мүмкін.

2. 
   
   
   жүктеу/скачать 59,02 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: