260
Абайдың адамгершілік туралы кейбір идеяларын қысқаша талдау
этика саласындағы оның көзқарастарының бүкіл тереңдігін анық және
айқын көрсетеді. Оның үстіне, оның адамгершілік ілімі қазақ
халқының философиялық жай-күйінен шығатынын ескеру қажет,
өйткені өз халқының философиялық ойлары ол үшін түпнегізді
айқындаушы болды. Бәлкім, бұл көрнекті ойшылдың адамгершілік
ілімін тұрпайы түсінуге әкелген, идеологияландырылған ресми
философияның негізгі постулаттарын оның дүниетанымының үстінен
жапсырудан шыққан, Абайдың этикалық ілімін зерттеудегі дәстүрлі
сыңаржақтылық осымен түсіндіріледі. Қазақ халқының атақты ұлы
бола отырып, Абай белгілі бір тарихи және геосаяси жағдайлардың
күшімен бүкіл адамзаттың рухани тәжірибесін ерекше синтездей алды
және адамгершілік ілімінің жеткілікті сымбатты жүйесін жасап
шығарды. Осындай ілімді құрап шығаруға, сондай субъектінің
танымдық әрекеті көркем әдебиет арқылы дүниенің рухани-
практикалық игерілуіне қиылысты еніп кеткен, қазақ халқының
рухани дамуының ерекшеліктері де себебін тигізді. Абаймен жүзеге
асырылған, атап айтқанда, шындықты көркем меңгеру органикадық
сипатта әлдебір түсініктер, болжамдар, ұстанымдар, суреттемелер
түрінде әлемнің ғылыми суретінің элементтерін өзіне енгізді.
Өмірге терең философиялық бойлауының қуатымен, өзі бейнелеп
тұрған объектілердің мәнін оған түсінуге мүмкіндік берген, әлемнің
айрықша суреттемесін Абай өнер құралдары арқылы білдірді.
Осындай объектілер көпсанды: адамның ішкі дүниесі, психологиялық
процестер, интуиция, тылсым сана және бейсана сияқты, адам
психикасының сондай қиын жетуге болатын қабаттары, рухани мен
тәндіктің, әлеуметтік пен табиғидың, адамдық пен ғарыштықтың
байланысы.
Абайдың рухани дүниесімен іштесу, жанда қайсыбір жаңғырық
қалдырмай, ізсіз өте шықпайды. Кездейсоқтық пен кеңеттілікке толы,
өткінші өмір, Абай ұрандаған «Адам бол!» дегенге, осы шақыруға
ілесе отырып, біздің әрқайсымызда рухани өсу мұқтаждығын басып
тастамайтындығы тамаша.
Достарыңызбен бөлісу: