ipiHe  m e c in , у й ге ту н д е ж е г п м . Б у р ы н к о л х о з д ы н к е н се с1 б о л г а н у з ы н ш а Kipnim

к у ш ш ш то л ы п , э к е м н щ к а т к ы л са к а л д ы , к у с у й е к ж а гы н а
м андайы м ды т1ред1м де е к с ш ж1берд1м.
С ол к е з д е бары п т о р д е п молда:
— К о й , к а р а г ы м , ж ы л а м а . А м а н - с а у к е л д щ , э к е щ и
кер дщ . Е н д т д э м -т у з д ы 6ip ал ланы н Q3i бшед1, — деп ж уба- 
ту айтты.
— Ж ы л а м а , а й н а л а й ы н , — дед1 ж иен агам. — Э к е н н щ ,
м ш ек и , ар м ан ы о р ы н д а л д ы . CeHi к е р с е м , ри зам ы н д е ге н ... 
Корд1 гой ...
— Ж ы л а м а , — дед1 о к е м зор га се й л еп . С е й т п де е з
1
к е м - 
се н д еп к о я б е р д ь М а ц а й д а гы л а р енд1 э к е м е б а с у айтып 
жатты. «О сы 6ip ж ам ан бол м аса, со н ш ам а ж ерден клм 1здеп 
кел ер ед1», « А р т ы н д а , к у д а й га ш у ю р , т у я к бар», «Б а л а н
к е л с е , к у а н ы ш т а н ж а зы л ы п к е т е т ш 6ip э д е т щ бар ед1 гой».
Э к е м б а с ы л ы п , MeHi ымдап е з ш е карай ш а к ы р д ы да 
м а н д ай ы м н ан ш скед1. С о д а н к е ш н барып уй -imiMeH ам ан - 
д ы к б а с т а л д ы . М о л д а н ы ц , а г а м н ы н к о л ы н алды м. Апам 
бет1мнен с у й д ь
— Э л г ш д е г а н а м аш и на ДYpiлдeгeндe е ц п м е кып отыр 
е д ж . T e p i3 i с о н ы м е н к е л д щ го й ? — дед1 молда аят о к ы г а н -
дай 6ip с а з б е н .
— Ио, — дед1м эл1 де е к с т м д 1 б аса алмай.
А гам к а л а д а н к а ш а н ш ы к к а н ы м д ы , а у д а н н а н м аш ина- 
н ы н калай т а б ы л г а н ы н , одан к е ш н к ал адагы 03i та н и ты н
б1рл1-жарымды адам дар дьщ а м а н д ы г ы н су рад ы . Т е л е г р а м -
маны 03i с а л г а н ы н , eKi с е з д щ б а с ы н к о с а ал м ай ты н пош- 
т а ш ы Т а й ш ы к т а н н е к а й ы р , ж а м а н о р ы с ш а с ы м е н ©3i 
ж азы п ш ы к к а н ы н , о г а н 1 сом 30 ти ы н т о л е г е ш н е ц п м е
кы л ды .
— Б а г а н а eK eci С а й л а у д ы э ц п м е к ы л г а н ы м ы з д а е с ж т щ
с ы р т ы н д а тур гой д е г е н ж о к па, — дeдi апам с е з г е арала- 
сып.
— А, иэ, — дед1 агам да е с ш е Tycipin.
— С а й л а у е с ж т щ с ы р т ы н д а тур дед1 гой 6i3re...
— Б ш п тур гой , — дед1 молда e3i 6 i л1п ту р гандай м а ц ы з- 
да н а се й л е п . — К у д а й со н д а оган к е р с е т ш тур. К у д а й д ь щ
OMipi KymTi ем ес пе!..
М е н э к е м н щ ж алп ы ж агд ай ы н , д ер 1гер дщ не ай т к а н ы н
сурады м .
— Дор1гер не д е с ш , — деп к у м ш ж в д агам да, — д э р к ш
6ep in ж аты р. Э р н э р с е н щ сэт1 болады да ©3i.
— Д вр1гер карам ай тур гой , — деп е к п е айтты апам. — 
С ол б а л а н ы н e3i а ур уд ы алалап карай ты н с е к ш д ь Бы л ты р
7

е з ш щ н а г а ш ы с ы Ж а р м а г а м б е т п кал ай е м д ед ь А у д а н г а да, 
о б л ы с к а да апарды .
— О лай д е м е , бэй б1ш е, — дед1 м олда. — К у д а й быед1 
д е щ з ... К у д а й д ы н ж а з у ы ка л а й б о л с а , а у д а н г а , о б л ы с к а
а п а р га н н а н е ш т е н е е з г е р м е й д ь Й е м е н е , м ы н а с е н щ б ал ан
апара алмай ма? Е р т е н - а к А л м а т ы д а н
6ip-aK 
ш ы г а р с ы н ... 
BipaK 
дэм б ш е д ь Ы р ы з д ы к - н е с 1 б е елшеул1 гой G3i.
— М ш е к и , т е р т к у н б ол ды , — дед1 агам м аган карап. — 
О сы л а й к у з е т т о т ы р а м ы з. К е ш е К а у м е н шал мен Е р е к е ц
к е л ш е д ь Е р е к е ц у л к е й г е н адам гой , к а ж ы п к а л д ы . Б у п н
м1не, м о л д е к е ц к е л ш , ж а к с ы бол ды .
М о л д е к е ц 93iH in келу1 у л к е н мэселелерд1 ш еш е тш д ей
т а м а г ы н к е н е п , ж е т ю р ш ш к ой ды .
Т ун ортасы ауа шай Ш л д ь Ш айдан кеш н:
— С е н ж аты п дем ал, — дед1 агам. — Ж о л д а н к е л д щ , жол 
к а ж ы т а д ы гой адам ды .
Э к е м т ы н ы ш у й ы к т а п ж а т ы р е к е н . А у з ы а ш ы к . 
Bip 
к а л ы п т ы с ы р ы л д а г а н д ы б ы с ш ы гад ы . О рта б е л м е д е п к е -
р е у е т к е к е л ш ж а тты м . М о л д а мен агам нын, к у н п р л е г е н
д а у ы с т а р ы е с т ы ш тур. ¥ з а к ж атты м , 
6ipaK 
у й ы к т а й ал м а- 
ды м . К а й т а б а с ы м а н еш е турл1 ойлар к е л ш , у й к ы м шайдай 
аш ы л ды . А п ы р -а у , в к е м е л ш к а л с а , не к т е й м ш ? ! Экемд1 
6ip 
риза к ы л а т ы н д а й ж а к с ы л ы к ж асап керд1м бе ? О сы л а й
т у к к е р м е й , ж а л г ы з б а л а с ы н а е к п е л е г е н к у ш н д е д у н и е д е н
а ттан ы п к е т е б е р м ек пе?!
М е н э к е м н щ б а с ы н а н к е ш к е н у з ы н т а р и х к а ой ш а к е з
ж1берд1м. 0 з
OMipi 
ту р а л ы м аган коп ай туш ы е д ь К и ы н -
ш ы л ы к т ы , б е й н е г п к е п к е р г е н адам гой...
* * *
— К о я н ж ы л ы а зга н та й м алы м ы з кы р ы л ы п к ал ды да, т у -
ы с та р д ы са га л а п , жер а я гы к у р г а с ы м е н Ж ы л а н д ы г а к е ш ш
к е т п к , — деп б астар ед1 к е п в н п м е с ш щ 6ipiH. — Ж ы л а н д ы
бой ы ол к е з д е к о л д ы н са л а с ы н д а й Т1з1лген ел. М а л д ы б а й - 
д ы н е ю бал асы — Е с т е р е , В е с т е р е штат болы п, б о л ы с т ы к к а
т а л асы п , ар ал ар ы н да адам е л ш , 
Kici 
к у н ы д а у л а н ы п , тал а- 
сы п, ы р у -т ы р у болып ж атыр е к е н . Э й т е у
1
р, а г а й ы н н ы н аты 
агай ы н , 6 ip -6 ip л а к т а н , эл1 ж е т к е ш с а у л ы к кой б е л ш 6ep in, 
о н ь щ с ы р т ы н д а ерул1к в к е л ш , б1рден ел к а т а р ы н а к о с ы -
лып к е т а к . 03iM i3 б е с а га й ы н д ы б ол ды к. Ш еш ем 1зд щ кай - 
т ы с б о л га н кез1. К ы з д а р д ы н 6opi ту р м ы с к ур ы п к е т к е н . 
Э п с а т т а р , К а п са тта р , Н у р ж ан — yuieyi де б е л е к уй. Д у й с е н

де уйленген, 6ipaK, окейдщ шанырагында. М енщ салт бас, 
сабау камшы кез1м.
Б1збен 6ipre Айтыбайлар да кеш ш келген. У лк ен бала- 
сы Айдархан екеум1з Е ст е р е н щ жылкысын багатын бол- 
дык. Досым баласында Естереден бай ешюм болган жок 
кой. 0 3 i де, кудай са ктасы н , тэкэппар едг Кыста мойыл- 
дай кап-кара, атакты бэйге каракаскасы н, ал жер карайы- 
сымен жумырткадай аппак жоргасын мшетш. Bipece орыс- 
ша, 6ipece казакша — неше турл1 кубылып кш нед ь Ж ан 
баласына такымы толмайды.
K o m in к е л г е н н щ к e л e c i ж ы л ы н д а А й т е к е н к е л ж
т у с
1
ргенде Естере Дуан жакта болды да, артынан койын 
сойып, тамагын вз1рлеп койып шакырганда, ит-ай, келмед1 
гой. Дэмнен улкен емес шыгар деп, eKi рет адам ж1бергенде 
«бара алмаймын» д егеннен басканы айтпапты.
Bip жылдын imiHfle шаруашылыгымыз т у з е л т калды. 
Капсаттар кыстауды neci3 калдырмаймын деп ойга Keinin 
кетт1. С ол ж ы л ы ш а б ы н д ы к та мол б о л ы п , Е с т о р е , 
Вестерелердщ даулары ботуага келш, айгай-сурпн басыл- 
ган болатын. 
B i p a K
ой жактан адам келген сайын «патша 
кулапты, уюмет жанарыпты, ак, кызыл деген шыгыпты» 
деген неше турл1 хабарларды ecTin жатамыз. Келес1 жаз- 
ды н ортасында атты казак деген боле шыкты. Волен жерде 
буюл 6ip ауылды атып KeTinTi, шауып кетшт1, ойелдерд1 
маскаралапты дегещц ест1генде тула бойын турцпгедь «Е, 
е, заманнын 6eTi жаман боп барады. Елге тускен ауыртпа- 
лык кой. Былтыр кузде куннщ тутылганынан коркып ед1м»,
— деп отыратын экем жарыктык.
Bip кун1 б1здерге карай атты казактар келе жатыр деген 
хабар алдык. Зоре калмады. Кыз-кыркындардын 6epiH Шош- 
ка к е л д щ к а л ы н к о п а с ы н а апар ы п , ты гы п т а с т а д ы к . 
Нуржан ожет едг Ауылдагы бар азаматты жинап алып, атты 
казактардан 6i3re кайыр жок, елдщ канын агызып келе 
ж аткан ж а у ы з д а р д ы н р е т ш тауы п , к е з ш кур ту к е р е к
дегещц айтты. Мал десе жаны кала ма, жы лкы нын жауы 
екен дегещи ест1ген сон, Естере де 6i3re косылды. С оны - 
мен букш ауыл болып атты казактарды eлтipyгe корыдык. 
Керегелердщ бастарын TymcTipin 6ipHeme кос т т л д ь Ж е- 
рошак казылып, алдын-ала сойылатын койлар да дайын- 
далып койылды.
Туе кезшде кырдан 6ip топ салт атты к е р ш д г Ж акы н - 
даганда кер дж — иыктарында шошайган мылтыктары бар, 
ескерше кш нген орыстар. «Ал келд1 атты казактар» деп
9

жатты. Iprere келгенде Sip-а к б ы д ж — экеши айдап келе 
жатыр екен. Малда журген болатын. Т а я к жеген сею л дь 
Ш е к е с ш д е к а н бар. И т т е р д щ
T y c i
с у ы к е к е н . Аты п 
ж1бермегенше myKip десейш
1
. Нуржан ет кызуымен оды- 
рандагысы келш ед1, экей e3i басып тастады. Экемд1 узап 
к е т к е н у ш -т е р т ж ы л к ы с ы н а у ы л га айдап келе ж аткан 
жершен устапты. Бул айткан ceздepiнe тусш беген. Ымда- 
рына Караганда жылкы тауып бер дейтш секш д ь Экем:
— Б1з кедей адамбыз. Мол жылкы болмайды. Азгантай 
уш уйл1 жанга б1ткен бар туягы мы з осы, - депт1 казакша- 
лап.
Атты казактар жылкыларынды тыгып отырсыцдар деп 
сенбеген болулары керек, окемд1 
e Ki - у ш
рет мылтыктын 
дум1мен тушп жiбepiптi. Акы ры жылкы тауып бермесен, 
атамыз деп ауылга алып келген.
Д уй сен н 1н а зд аган о р ы сш а сы бар. Э к е м к1шкентай 
кез1нде А й са га epTin ж1бер1п, 6ip жыл калада о кы ган . 
Орыстар ат уст1нде состиып-состиып тура калганда Дуйсен 
жандарына барып, орысша сойлест1. Аналар код1мг1дей 
куан ы п калды. Д у й сен елд1н одей1 к у т ш ш оты рганы н, 
кон агасы н ьщ болатынын, ^лектер1н1н булжымай орында- 
латынын айткан болу керек, оскерлер каукылдасып мэз 
болып, аттары нан тусе бастады . BipaK оздер1 са к екен. 
Bipeyi мылтыгын устап, аттарынын жанында калды. 1ш1нде 
жуан карын 6ipey бар. Басты гы гой деймш, «К осты н imiHe 
к1рмейм1з. Т е з жылкы екеп берщдер» деп турып алды. Не 
керек, акыры Kipfli-ay. Кымыз берд1к. 0здер1мен 6ipre алып 
ж урген арактары бар ек ен. Аздап арак iuiTi. Сырттагы 
Ky3eTmici де уйге KipreH. Одан ет келд1. Мен табак тасып 
журм1н.
— Ka3ip «сорпа окел» деген кезде бастаймыз, Дуйсенге 
айт, костан ш ыксын, — деп сыбыр ете калды Нуржан.
Табакты алдарына койып жатып:
— Саган ш ыксын деп жатыр, — дед1м Дуйсенге акырын 
гана.
Ж уан карын секем алып калды. Дуйсенге карап, б1рдене 
деп шYлдipлeп жатыр. Д уй сен н щ не айтканын б1лмед1м, 
костан шыгып кетт1м. Апырмай, Дуйсенд1 устап калар ма 
екен деп зеремнщ ушканын корсен. Ш ы кты -ау 6ip мезплде 
костан. Сол кезде «сорпа экел» деген айгай шыкты. Сол- 
ак екен керегелерге байланган арканды тартып-тартып 
калганда косты н 6opi 6ip сэтте жалп етш, етке енд1 колда- 
рын соза берген атты казактарды басты да калды. «Ио,
10

а р у а к !» , — деп у м ты лы п кеп б е р д ж . Н у р ж а н да к ар у л ы е д ь
ау. К о л ы ы ж к е н ж ер ден э л п л е р д
1
костын, а с т ы н а н с у ы -
рып алады . С о й ы л м е н т е б е д е н

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: