БАҒдарламасы туризмнің белсінді түрлерінің техникасы мен тактикасы

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

2.1 Ходжанова Б.Х. – география магистрі, М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті, «География» кафедрасының оқытушысы

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің оқу-әдістемелік кеңес отырысында 20 жылғы «___» __________ №___ хаттама

мамандықтарының элективті пәндер каталогына сәйкес әзірленген

№39.2 жинақ туризм пәні бойынша типтік бағдарлама /университет және педагогикалық институт студенттері үшін/ Алматы 1997 ж негізінде жасалған және ҚР Білім министрлігі оқу-әдістемелік бірлестігі бекіткен.

жоғары оқу орнында, туризм саласында, өз қызметі үшін, қажетті квалификация алуды мақсат еткен студенттерге туризмді басқару, ұйымдастыру, оның құрлымын жетік білу, дайындық кезеңін, саяхаттарды ұйымдастырып өткізуді оқып үйренуі үшін қажет.

Оқыту барысында студенттер теориялық білімдер алады және туристік саяхаттар мен жорықтарда қажет болатын практикалық шеберлікке ие болады. Студенттер туристік маршрутты қалай дайындауды, жорыққа туристік құрал жабдықтардың қандай түрлерін алып жүруді, тамаққа қандай азық-түлік түрлерінің қажеттілігін, жергілікті жерде бағдарлау жағдайын жетік білуге, сонымен қатар жорық жағдайында жарақат және ауырып қалған серігіне алғашқы дәрігерлік жәрдем көмегін көрсетуге үйренуі тиіс.

педагогикалық институттың география факультетінің студенттеріне туристік ұйымдардың, мекемелердің, спорттық-коммерциялық туристік фирмалардың іс-әрекеті болып табылатын туризмнің әр түрлерірдегі белсенді саяхаттардың техникасы, тактикасы мен ұйымдастырудың негізгі түсініктерін қалыптастырады.Студенттер қоршаған ортаның табиғатын және оның бай тарихи мәдени мұра ескерткіштерін сақтауға байланысты мәселелерге қатысты білім жүйелігін де қалыптастырады.

Туризмнің кең тараған жаяу жүріс түрі техникасын терең меңгертуге, арнайы дайындық бөлімінде жаяу, тау, су және шаңғы туризмі бойынша да дайындық өтіледі. Әдебиеттерді пайдалана отырып, жергілікті жерді зерттеуге үйретуге, студенттерді өзіндік жұмыс жасауға және ізденуге үйретуге, мектеп ішілік туристік өлкетану жұмыстарын жоспарлау және ұйымдастыра білуге, жас ерекшелігіне байланысты топқа арналған туристік өлкетану жұмыстарының бағдарламасын жасау, жорықтарды ұйымдастыру, өткізу, маршрутын жасай білуге мектепте туристік кештер, слеттер, олимпиада, жарыстарды өткізуге үйретеді.
ПӘННІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ

№	Тақырып атаулары	Дәріс	практикалық сабақ	Емтихан	Рейтинг	ОСӨЖ	Барлығы
1	Туризм техникасы мен тактикасы, оның негзгі ұғымдары. Туристіктік жорықтың техникасы және тактикасы негізгі ұғымдардың сипаттамасы және олардың өзара байланысы.	1	1			1	3
2	Жорықтың мақсаты мен міндетін анықтау. Жорықтың мақсатымен міндетін анықтау: спорттық, рекреациялық, оқу. Жаңа ауданды зерттеу және игеру, көрнекті жерлерді ашу.	1	1			1	3
3	Акклиматизация мәселелері. Туристік жорықта адам организміне әсер ететін факторлар: атмосфералық қысым, температураның күрт өзгеруі, ауаның төмен абсолюттік ылғалдылығы, күн және ультракүлгін радиациясы. Организмнің сыртқы орта жағдайына үйрену реакциясы. Биіктік өзгеруіне байланысты климаттық факторлардың әсері.	1	1			1	3
4	Туристік жорықтың маршрутын жоспарлау. Туристік маршруттағы негізгі табиғи кедергілер:құлама асулар, өзендер арқылы өткелдер, аңғарлар мен каньондар бойынша қозғалу, мұздықтар, қар басқан және тасты учаскелер.	1	1			1	3
5	Қозғалысты ұйымдастыру. Топтың қозғалысын ұйымдастыру және оның тәртібі.	1	1			1	3
6	Маршруттың күрделі учаскелерінен өтудің техникасы мен тактикасы. Су өткелінің техникасы мен тактикасы.	1	1			1	3
7	Асулардан өту тактикасы. Асу қиындығын бағалау.Асу қиындығының категориялары.	1	1			1	3
8	Туристердің физикалық шынықтырылуы. Дене шынықтырылуға қойылатын жалпы талаптар.Дене шынықтыру процесіне қойылатын негізгі гигиеналық талаптар.	1	1		3	1	6
9	Туристік жорықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Туристік жорықта сақтандыру және өзін өзі сақтандырудың маңызы.Сақтандыру жабдықтары.	2	2			2	6
10	Туристік жорықта тамақтану. Туристік жорықта тамақтануды ұйымдастырудың ережелері.Жорықта организмнің энергиялық шығындары.	1	1			1	3
11	Дамылдау мен түнеулерді ұйымдастыру. Түнеуді ұйымдастыру үшін қажетті құрал-жабдықтар, олардың туризм түрлері мен жорық күрделілігі бойынша ерекшеліктері. Дамылдау мен түнеуді ұйымдастыру және орнын және уақытын таңдау.	1	1			1	3
12	Су туризмінің техникасы мен тактикасы. Су туризміндегі кедергілер түрлері.Жүзу құралдарының түрлері.	1	1			1	3
13	Жаяу жорық тактикасы мен техникасы. Жаяу жорықта туристік құрал жабдықты жинаудың техникасы мен тактикасының ережелері.	1	1			1	3
14	Шаңғы жорығы тактикасы мен техникасы. Шаңғы жорығы жабдықтарын таңдап алудың ерекшеліктері.	1	1		3	1	3
15	Емтихан			1			1
16	Рейтинг				6		6
17	ОСӨЖ
18	Барлығы	15	15	1	6	15	52

ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ

Тақырып-1. Кіріспе. Туризм техникасы мен тактикасы, оның негзгі ұғымдары.

Туристік жорық белгілі, нақты мақсат қойылып ұйымдастырылады, ол өз кезегінде жорық ұзақтылығына және қиындық дәрежесіне тәуелді емес. Мысалы: туған өлке табиғаты, тарихы т.б.. Туристік жорық маршруты қиындық дәрежесі және физикалық жүктемесі бойынша мүмкіндігі бар, туризм түріне байланысты қашықтық ұзындығы сәйкес болуы шарт. Мысалы: жаяу жүріс, велосипед, шаңғы, қайық. Туристік жорықты ұйымдастыруда туристік тактика және техника ұғымдары қолданылады.

Туристік жорықтың мақсаты турстік таңдаған тақырыптары бойынша анықталады. Олар өз кезегінде әртүрлі тақырыпта болады. Мысалы: табиғи, тарихи, әскери, әдеби, мәдениет т.б.. Туристің негізгі міндетіне жорық мақсатымен танысқан соң, маршрут таңдап, онымен танысу жүктеледі. Туризмді ұйымдастыру практикасында мақсатына қарай жорықтарды бірнеше түрге бөледі: спорттық, рекреациялық, оқу.

Акклиматизация ұғымы – латын және грек сөзінің бірігуінен шыққан. Акклиматизация деп - өсімдіктің, жануардың, адамның жаңа орта жағдайына бейімделу процесін айтады. Табиғатта акклиматизация процесі тірі организмдердің жергілікті жер ортасын ауыстырмай, бірақ тіршілік ету орта факторы өзгерісіне байланысты жүреді. Мысалы: ормандарды кесу, батпақты құрғату, суландыру т.б.. Ал туризмде туристтердің жорыққа шығу ортасына бейімделуімен байланысты айтылады. Туристік жорықта адам организміне әсер ететін факторларға: атмосфералық қысым, температураның күрт өзгеруі, ауаның төмен абсолюттік ылғалдылығы, күн және ультракүлгін радиация жатады.

Халықтың барлық жастық тобын қамтитын және ең қолайлы туризмнің түріне туристік жорық жатады. Жорықты дайындауда алдымен оның мақсаты анықталып, маршрут жасақталады. Жорыққа дайындалу бір апталық қарқынды дайындықты талап етеді. Жорық маршрутын жасақтаған кезде оқушының жасы, физикалық дайындығы, қызығушылығына көңіл бөлінеді. Жорықты алғаш ұйымдастыруда оның қашықтығы үлкен роль атқарады. Жорықтың өтілу бағдарламасына жергілікті жерде түрлі ойын түрлерін, туристік жарыстар, спорттық, музыкалық қойылым конкурстар, от басында тамақ дайындау сияқты жарыстар енгізіледі. Маршруттың жалпы ұзындығына жорыққа шыққаннан бастап, қайтар жолды да есепке алады.

Туристік жорық ұзақтылығы арнайы инструкция арқылы шектеледі. Мысалы: 6-7 класс оқушылары үшін 10 күннен аспауы керек, соның ішінде жүріс күні 5 күн; сол сияқты 8-9 калсс оқушылары үшін 20 күн, соның ішінде жүріс күні 10 күн; ал 10-11 класс оқушылары үшін 30 күн. Жорық кезінде көтерілетін жүктің нормасы оқушының жасы мен жорық қашықтығына байланысты анықталады, сонымен қатар ер балалар мен қыз балалардың физиологиялық ерекшелігі ескеріледі. Жаяу және таулы туризм кезінде маршрут немесе желіні ұйымдастыруда топ қозғалысын дұрыс ұйымдастыруға маңызды көңіл бөлінеді.

Маршруттың күрделі учаскелеріне су өткелі, тау өзендері, шөп басқан беткейлер, жартастар үстімен көтерілу және түсу, қар мен мұз үстімен қозғалу жатады. Оларды өтудің арнайы техникасы мен тактикасы болады.

Таулы аудандарда асулардан өту тактикасында тау өзені, өзіндік қауіпсіздік ережесі мен жорық қауіпсіздігі қаматамасыз етіледі. «Асулар қиындығын бағалау шкаласы» бойынша техникалық жағынан қиын маршруттар 1-4 категорияларға сәйкес келеді.

Туризмде де спорт түрлеріндегі сияқты жоғары дәрежелі дайындықты тұрақты физикалық дайындықты қажет етеді, сондықтан организмнің барлық мүмкіндіктерін жоғары деңгейде жаттықтыру қажет. Дайындықты жалпы және арнайы түрлеріне бөледі. Жалпы дайындылық: физикалық қабілеттілікті жан-жақты дамыту, денсаулықты нығайту, жұмысқа қабілеттілікті арттыру негіздерін тұратын болса, ал арнайы дайындық: арнаулы туризм түріне байланысты арнайы дайындықты, туристің дағдысын, сонымен бірге шыдамдылық, қайраттылық, ептілік, икемділік, жылдамдылыққа тәрбиелейді.

Туристік жорыққа қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету туристік шараны ұйымдастыру мекемесінің басты міндеті болып табылады. Туристік жорықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету ең алдымен «Туристік жорықтарды ұйымдастыру және өткізудің ережелері» нұсқауының басшылығына бағынады.

Жорықта туристерді қалыпты тамақтандыру жорық өткізудің басты шарты. Сол себепті жорыққа шықпай тұрып, қажетті өнімді есептеу, сатып алу және өнімді сақтау, орау, тасымалдау түрі жасақталады. Тамақтанудың рационы жорықтың неше күнге арналуымен және қиындық дәрежесімен анықталады.

Дамылдауды ұйымдастыру ең бірінші орынды анықтау қажет, ол үшін тегіс және құрғақ, ауыз су немесе бұлақ көзі жақын жер таңдалады. Жел күндері ық жерлер: орман іші, беткей жаны дамылдауға ыңғайлы болады. Қыста күн түсетін ашық жер, ал жазда көлеңке жер таңдалады. Дұрыс ұйымдастырылған түнеу туристердің қалыпты демалуын және ұйқысын қаматамасыз етеді.

Су туризмі туризм түрлері ішіндегі техникалық қиындығы бойынша күрделі түріне жатады. Сондықтан өзіндік ерекшеліктері арнайы дайындықты қажет етеді. Кез келген маршруттың жорық категориясымен жүзу құралдарының қажеттілігі анықталады. Су туризмі үшін жеңіл есілетін қайық түрлерін пайдалануға болады.

Жаяу жорық барлық территория аумағында жүріп өтуге болады. Жаяу жүріс жорығы қиындық категориясы бойынша 1-4 деңгейде сақталады. Мысалы: 4-ші деңгей биік тауға жаяу көтерілігенде сақталады. Жаяу жорық кезінде кездесетін табиғи кедергілер типі: қиын өтілетін орман, батпақ, өзендер, беткейлер.

Шаңғы жорығы жаяу жорық түріне жатады, екеуінде де жаяу жүрудің тиімді техникасы дайындылығын талап етеді. Шаңғы жорығына дайындық: шаңғымен жүріс, көтерілу, төмен түсу, бұрылу, тоқтау, рюкзакпен жүру сияқты жаттығулар техникасын игерумен жүргізіледі.

2.К.В.Бардин Азбука туризма М., 1981

3.В.А.Терещук Спутник туризма А.,1987

4.В.И.Симаков Туристские походы выходного дня М., 1983

5.Питание в туристском путешествии М.,1986

6.Физкультура и спорт. Малая энциклопедия М.,1982

7.А.Г.Маслов Полевые туристские лагеря. М.,1999

8.С.Р.Ердавлетов Казахстан туристский А., 1988

9.В.В.Титов Туристско-краеведческие кружки в школе М., 1978

10. К.А.Ли, В.П.Фомин Краеведение и развитие туризма в Приуралье У.1995

11. Путеводитель Приуралья У.,1991

12. Программа для внеклассной и внешкольной работы по туризму А., 1971