Үштілділік саясатын жүзеге асыру

Бұл мақсатқа жету үшін білім беру ұйымдары үш тілді оқытуды жүзеге асырады.

1-сыныптан қазақ, орыс және ағылшын тілдерін оқыту арқылы жүзеге асырады.

Үштілді оқу оқушының сөйлеу әрекетінің (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым) түрлерін дамыту арқылы қазақша еркін және сауатты сөйлеу, жазу коммуникативтік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған.

Мектептердің үштілді оқыту бағыты тілдерді оқыту әдіс-тәсілдерін, тілдік пәндердің және өзге пән мұғалімдерінің рөлдерін анықтайды.

Үштілді оқыту бағытының жүзеге асырылуы «Қазақ тілі» пәні бағдарламасының келесі тармақтарында көрсетілген:

• 
  «Қазақ тілі» пәнін оқытуда қолданылатын педагогикалық әдіс-тәсілдер» тармағында (5-тармақ), мұғалімнің пәнді меңгертуге қажетті тілдік білім мен дағдыларды қалай жетілдіретіндігі анықталған.
  
• 
  «Оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту» тармағында (8-тармақ), мұғалімдердің, пән арқылы сөйлеу әрекетінің тыңдалым, айтылым, оқылым және жазылым түрлерін жоғары деңгейде қалай дамытатыны сипатталған.
  
• 
  «Оқушылардың оқу жетістігін бағалау туралы» тармағында (9-тармақ) бағалау тілі белгіленген.
  

4 «Қазақ тілі» пәнін оқыту үдерісін ұйымдастыруға қойылатын талаптар

Бағдарлама бойынша әр сыныптағы сағат саны:

• 
  шектеусіз интернет;
  
• 
  компьютерлер немесе ноутбуктер;
  
• 
  құлаққаптар;
  
• 
  жылжымалы тақта;
  
• 
  интерактивті тақта;
  
• 
  флип-чарт;
  
• 
  маркерлер;
  
• 
  ламинатор;
  
• 
  есту-бейне материалдары ;
  
• 
  дидактикалық материалдар;
  
• 
  шағын және көлемді жеке суретті кітаптар;
  
• 
  сөздіктер (аударма, түсіндірмелі, орфографиялық, орфоэпиялық т.б.);
  
• 
  оқушыларға арналған энциклопедиялар;
  
• 
  жас ерекшелігіне сай әдебиеттер, қазақ ауыз әдебиеті материалдары;
  
• 
  жас ерекшелігіне сай журналдар;
  
• 
  шағын және орта көлемді сюжетті кітаптар;
  
• 
  бастауыш мектепке арналған көркем әдебиеттер қоры;
  
• 
  постерлер;
  
• 
  ұлттық киімдегі қуыршақтар (сахналық көріністер үшін);
  
• 
  ұлттық киімдер, сахналық киімдер, декорациялар;
  

• 
  ұлттық ойынға қажетті жабдықтар.
  

5 «Қазақ тілі» пәнін оқытуда қолданылатын педагогикалық әдіс-тәсілдер

ҚР білім беру ұйымдары (мектеп, гимназия, лицей т.б.) оқу үдерісінде «білім алу жолдарын білетін», өздігінен білім алуға, шешім қабылдауға қабілетті ынталы, қызығушылығы жоғары, өзіне сенімді, жауапкершілігі жоғары, өзінің және өзгенің іс-әрекетіне талдау жасай алатын жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған қағиданы ұстанады.

• 
  мұғалім мен оқушының «субъект-субъектілік» дидактикалық қатынаста білім іздеу үдерісіне бірдей енуі;
  
• 
  оқу проблемаларын шешу барысында мұғалім мен оқушының ынтымақтасқан шығармашылық ізденіс әдістерін қолдану;
  
• 
  оқу проблемаларын шешудің әдіс-тәсілдерін оқушыларға дамыта оқыту ұстанымына сай жолмен құру және көрсету;
  
• 
  оқушының жеке пікірін тыңдау, олардың бұрын меңгерген білімдері мен қалыптасқан түсініктерін әрі қарай дамыту үшін оны қолданудың маңыздылығын мойындау, соның негізінде білім беру мен білім алу үдерісін ынтымақтасқан білім алмасу үдерісіне айналдыру;
  
• 
  өмірдің түрлі салаларына байланысты тілдік және сөйлеу жағдаяттары мұқият іріктелген тапсырмалар мен оқу іс-әрекет түрлерінің көмегімен оқушыны қазақ тілін өз бетімен үйренуге ынталандыру;
  
• 
  оқу ойындарын қолдану;
  
• 
  ойын және зерттеу әдісі;
  
• 
  қазақ ұлттық салт-дәстүрлерінен, қазақ фольклорынан театрландырылған үзінділер бойынша рөлдік ойындарды қолдану;
  
• 
  қоғамдық ресурстарды (кездесулер, саяхатқа шығу) үйлесімді пайдалану;
  
• 
  оқушылардың білім алуына «Оқыту үшін бағалау» арқылы қолдау көрсету;
  
• 
  жоба әдісі негізінде оқушылардың зерттеу жұмыстарын жүргізуіне және зерттеу әдіс-тәсілдеріне негізделген белсенді оқуын марапаттау;
  
• 
  сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту;
  
• 
  жеке және жұптық, топтық, ұжымдық жұмыстарды өзара үйлесімділікпен қолдану.
  
• 
  ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (интерактивтік тақта, компьютер, телефон, теледидар т.б.) орнымен қолдану арқылы оқушылардың қазақ тілін үйренуге деген қызығушылығын үнемі арттырып отыруды қамту .
  
• 
  «Қазақ тілі» пәнін оқытуда басшылыққа алынатын ұстанымдар:
  
• 
  қазақ тілінен оқушылардың ауызша сөйлеу және жазу бойынша функционалдық сауаттылығын қалыптастыру;
  
• 
  оқушының қатесі үшін жазалап оқытуға болмайды, қателерін түзету үшін оқыту керек;
  
• 
  оқушы мен мұғалім арасында сыйластық әрі ынтымақтастық қарым-қатынас қалыптастыру;
  
• 
  оқушылардың жеке ерекшелігін ескере отырып, коммуникативтік іс-әрекет түрлерін меңгертуде арнайы деңгейлік тапсырмалар жүйесін қолдану;
  
• 
  жоба әдісін қолдана отырып, топтық жұмысқа жағдай туғызу, топта өзге топ мүшелерімен еркін жұмыс жасауға баулу (мысалы: әр балаға топтың белсенді мүшесі, кейде топ басшысы болуға мүмкіндік жасау);
  
• 
  өз ойларын еркін айтуға, жеке шешім қабылдауға мүмкіндік беру;
  
• 
  тапсырмаларды өмірлік шынайы жағдаяттармен байланыстыра отырып қолдану және өз бетінше білімін жетілдіруге баулу;
  
• 
  түрлі белсенді шығармашылық, практикалық жұмыстарды қамтитын оқу дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  өзіндік ізденіс пен қосымша материал пайдалануды қажет ететін тапсырмаларды орындау;
  
• 
  «Не білемін? Не білгім келеді? Нені үйрендім?» түріндегі кері байланысты жүзеге асыру; рефлексиялық жаттығулар орындату;
  
• 
  оқушылардың біліміне жүйелі мониторинг жүргізу;
  
• 
  оқушының өз білімін жетілдіру және бағалауға ынталандыратын мүмкіндіктер жасау;
  
• 
  оқушыға алған білімін өмірде қолдана білуге үйрету.
  

ҚР білім беру ұйымдары (мектеп, гимназия, лицей т.б.) қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде оқытатын мұғалімдер үш тілді оқытуды жүзеге асыруда тілді деңгейлеп меңгерту арқылы жеке тұлғалық, әлеуметтік және білімдік мақсаттардың орындалуын қамтамасыз етеді.

Қазақ тілі пәнін оқытуда әрбір жаңа тақырыпты үш тілді оқыту аясындағы ағылшын және орыс тілдерінің фонетикалық, лексикалық, грамматикалық деңгейлердегі ұқсастығы мен айырмашылықтарын салыстыра отырып меңгертуге басты назар аудару керек. Мұғалім осылай, оқу үдерісінде оқушылардың үш тілді тең дәрежеде қатар үйренуіне әдістемелік тұрғыдан мүмкіндік туғызады. Қазіргі кездегі қазақстандық ортада пайда болып жатқан көптеген жаңа құбылыстар, жаңалықтардың көпшілігі көне латын тілінде, ағылшын тілінде аталатыны белгілі. Осы тұста мұғалім оны үштілділік бағытта тануға пайдалана алуы тиіс. Оқушылардың компьютерді, телефонды, интернетті еркін пайдалануы – қазақ тілі сабақтары үшін тек мол ақпарат алу мақсатында ғана емес, үш тілді үйренудегі ортақ нүктені табуға, тиімді қолдануға да тірек болуы керек.

Басқа пәндердің мазмұнын меңгертуде мемлекеттік тілді дұрыс қолдану пәнаралық байланыс арқылы жүзеге асырылады. Мысалы, жыл мезгіліне байланысты бір тақырыпты жан-жақты талдау, себеп-салдарын түсіндіру, фактілер мен көзқарасты ажырату, қарама-қайшы тақырыпты талқылау кезінде оқушылар қазақша өз ойын жүйелеуге, түрлі ақпарат ресурстарынан алған мәліметтерін бағалауға, өзгелерге өзі білетін ақпаратты анық, түсінікті жеткізуге дағдылануы керек. Бұл оқушылардың басқа пәндер бойынша да қазақ тілімен қатар ағылшын және орыс тілдерін меңгеруде жетістікке жетуін қамтамасыз етеді.

Ал қазақ тілі мұғалімі басқа пәндер мазмұнына сәйкес тақырыптарды, мәтіндерді, тапсырмаларды пайдалану арқылы пәнаралық байланысты дамытады. Қазақ тілі мен басқа пәндер мұғалімдері арасында пайдаланатын мәтіндер мен тапсырмаларды орындату негізінде оқушылар арасында өзара ынтымақтастық қарым-қатынас орнатылады. Сонымен қатар, тіл мұғалімдері үш тілді үйренудегі басқа да қосымша қажеттіліктерді анықтау үшін барлық пән мұғалімдерімен тығыз байланыста болады.

6 Түрлі мәдениет пен көзқарастарға құрмет сезімін қалыптастыру

Түрлі мәдениет пен көзқарастарға құрмет сезімін қалыптастыру жеке тұлғалық, тұлғааралық және мәдениетаралық құзыреттіліктерді қажет етеді. Бұл құзыреттіліктер оқушылардың әлеуметтік және кәсіби ортада, көпмәдениетті қоғамда тиімді әрі конструктивті әрекет етуіне мүмкіндік береді.

«Қазақ тілі» пәні бойынша оқу бағдарламасында мыналар қамтылған:

• 
  Қазақстан Республикасы үшін, Отаны үшін мақтаныш пен жауапкершілік сезімін қалыптастыру;
  
• 
  Қазақстанның бас қаласы – Астана қаласы туралы білімін кеңейту;
  
• 
  қазақ тілі арқылы қазақ халқының тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне құрмет сезімін қалыптастыру;
  
• 
  Қазақстанда тұратын өзге ұлт өкілдерінің салт-дәстүріне және әдет-ғұрпына құрметпен қарай білу және ұлттық мәдениеттерді құрметтей білуге үйрету;
  

• 
  өзгенің пікіріне, көзқарасына, наным-сенімі мен әдет-ғұрпына, идеяларына сыйластық пен төзімділік көрсету қасиетін қалыптастыру;
  
• 
  оқушының көптілді, көпмәдениетті қоғамда өзін еркін сезінуі, өз пікірі мен өзгелердің пікірін, өз көзқарасы мен өзгелердің көзқарасын салыстыра отырып, өз ойын ашық жеткізе білу дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  Қазақстан халқының келісімі мен ұлтаралық бірлікті сақтауды қолдау;
  
• 
  көп ұлтты қоғамда өмір сүру қабілетін қалыптастыру.
  

7 Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану құзыреттілігі

Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (әрі қарай – АКТ) қолдану құзыреттілігі оқушылардың тілдік дағдыларын қалыптастыруда, өз бетімен іздену және зерттеу жұмыстарында сандық технологияларды жұмыс барысында орынды қолдана білуге үйретеді. Бұл құзыреттілік АКТ-ны қолданудың негізгі дағдылары арқылы қалыптасады.

Бастауыш мектепте АКТ-ны қолдану дағдылары ақпарат іздеу және дайындау, ақпаратпен алмасу, өз жұмысын бағалау және жетілдіру, алуан түрлі жабдықтар мен бағдарламалық қосымшаларды пайдалану арқылы дамытады.

«Қазақ тілі» оқу бағдарламасында ол төмендегідей жұмыстар негізінде іске асырылады:

• 
  қазақ тілі сабақтарында және сабақтан тыс кезде интернет ресурстарымен жұмыс (мысалы, веб-сайттағы ақпаратты оқу, керекті материалды іріктеу, жеке құжат немесе файл ретінде көшіру және сақтау);
  
• 
  онлайн сабақтарында инновациялық әдістер мен ақпараттық технологияларды жүйелі түрде қолдану;
  
• 
  мәтін және слайдтармен жұмыс істеу үшін қарапайым бағдарламадан күрделірек бағдарламаға көшу (Word, PowerPoint, электрондық тренажерлер, электрондық оқу құралдары, электрондық тестілеу т.б.);
  
• 
  ақпаратты өңдеп, баспа және электронды түрде сақтау үшін жабдықтарды (принтер, сканер, сандық фотоаппарат) пайдалану;
  
• 
  электронды оқулықтарды пайдалану;
  
• 
  «подкаст» жасау;
  
• 
  тақырыпқа байланысты медиақұралдарды қолдану;
  
• 
  ақпаратты саралау, зерттеу.
  

8 Оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту

ҚР білім беру ұйымдарына (мектеп, гимназия, лицей т.б.) арналған қазақ тілі пәні бойынша кіріктірілген оқу бағдарламасы мақсаттарының бірі – түрлі қауымдастықта тиімді қарым-қатынас жасауға қабілетті әлеуметтенген тұлғаны, азаматты, қазақша тілдік тұлғаны тәрбиелеу. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін қазақша сөйлеу-сөйлесу, жазу түріндегі қарым-қатынас дағдыларын дамытатын табиғи тілдік орта құру қажет. Мұндай ортада оқушының тілдік тұлғасы өз ойын қазақ тілінде ауызша және жазбаша түрде еркін білдіре алатындай болуы үшін түрлі формадағы қатысым түрлерін үйрету маңызды болып табылады. Оқу бағдарламасы оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамытуды көздейді.

Бағдарлама оқушылардың сыныптастарымен, мұғалімдермен және көпшілікпен қазақша қарым-қатынас жасау барысында қазақ тілінде ауызша және жазбаша сөйлеу түрлерін сауатты пайдалануын қамтамасыз етеді.

«Қазақ тілі» пәнін оқыту үдерісінде оқушылардың тыңдалым мен айтылым әрекеттерін дамытуға ықпал ететін тапсырма үлгілері:

• 
  тыңдалған мәтін негізінде сұрақтар қоя білу;
  
• 
  таныс немесе оқушыларға қызықты тақырыптар бойынша анық, түсінікті сөйлеу;
  
• 
  алдын ала құрастырылған сұрақтар арқылы біреумен сұхбат жүргізу (мысалы, мұғалімнен бір күні жөнінде сұхбат алу) және алынған жауаптар бойынша ауызша есеп беру;
  
• 
  белгіленген тақырып бойынша пікірталасқа түсу\дәйектеу (мысалы, «Уақытты тиімді пайдаланып жүрміз бе?)
  
• 
  бір оқиғаны ым-ишарат қолдану арқылы жұпта немесе топта жазуға дайындалу;
  
• 
  ауызша айтылғандарды түсіну және соған сәйкес сұрақтарға жауап бере білу;
  
• 
  берілген тақырыпқа диалог құрастыру;
  
• 
  экскурсия бойынша күтілетін нәтижені талқылау (мысалы, кітапханаға барғанда алған әсерлері туралы ой бөлісу).
  

• 
  көз жүгірте оқу, шолу жасай отырып оқу, мағынасы мен бөлімдерін анықтай отырып оқу, ақпаратты алу үшін оқу, қызыға оқу және өз көзқарасын айту үшін оқу;
  
• 
  мәтіннің басы немесе тақырыбы бойынша оқиғаның дамуын болжау;
  
• 
  интернет ресурстарымен жұмыс (тақырып мазмұны бойынша презентациялар дайындау);
  
• 
  әдебиетпен жұмыс (сұхбатқа арналған сұрақтар мен жауаптар дайындау);
  

• 
  қысқаша хабарлама жазу;
  
• 
  тыңдалған\ оқыған мәтін мазмұнын қысқаша жазу, көрген фильмі немесе оқыған кітабынан алған әсерін сипаттап жазу;
  
• 
  белгіленген суреттер, диаграмма түрінде ақпарат ұсыну;
  
• 
  сұхбат нәтижесінің қысқаша есебін жазу;
  
• 
  сұхбатқа сұрақтар дайындау.
  

9 Оқушылардың оқу жетістігін бағалау туралы

«Қазақ тілі» пәнін оқып үйренудің нәтижелерін бағалау критериалды бағалау жүйесін қолданумен жүзеге асырылады.

Критериалды бағалау – нақты анықталған, ұжымдасып жасалған критерийлермен оқушылардың оқудағы жетістіктерін салыстыруға негізделген және (оқушылар, мектеп әкімшілігі, педагогикалық қызметкерлер, ата-аналар және басқа заңды өкілдер) және оқушылардың оқу-танымдық қабілеттерін қалыптастыруға көмектесетін бастауыш білім беру мазмұны мен мақсаттарына сәйкес келетін бағалау үрдісі.

Критериалды бағалау білім беру, оқыту және бағалаумен тығыз байланысқа негізделген. Оның нәтижелері білім беру үрдісін тиімді ұйымдастыру үшін пайдаланылады.

Бастауыш мектептегі критериалды бағалау жүйесі қалыптастырушы (ағымдық) бағалау (ҚБ) және ішкі жиынтық бағалауды (ІЖБ) қамтиды.

Қалыптастырушы бағалау - бұл оқушылардың жаңа материалды меңгеру кезенде тапсырманы орындау мен оқу мақсаттарына қаншалықты дұрыс жеткендігін түсінуге мүмкіндік беретін және күнделікті сабақта және/немесе үйде жұмыс жасау дағдылары мен білімдерінің ағымдағы меңгеру деңгейін анықтайтын және оқу барысында мұғалім мен оқушы арасындағы жедел өзара байланысты жүзеге асыратын бағалау.

2-сыныпта ішкі жиынтық бағалау енгізіледі. Тоқсандық баға 1-4 тоқсан кезінде қалыптастырушы бағалау нәтижесі бойынша қойылады. Ішкі жиынтық бағалау жыл соңында бір рет өткізіледі және жылдық баға қалыптастырушы мен ішкі жиынтық бағалаудың белгілі пайыздық үлесіне байланысты қойылады.

3-4 сыныптарда оқушылардың оқу нәтижесі төмендегідей түрде көрсетіледі:

- қалыптастырушы және ішкі жиынтық бағалаудың нәтижесі бойынша тағайындалған пайыздық арақатынастың есебімен әр тоқсанның соңында қойылатын тоқсандық баға түрінде;

- төрт тоқсандағы қалыптастырушы және ішкі жиынтық бағалаудың нәтижесі бойынша тағайындалған пайыздық арақатынастың есебімен пән бойынша қойылатын жылдық баға түрінде.

ІІ «Қазақ тілі» пәні мазмұны және оқу мақсаттарының жүйесі

1. «Қазақ тілі» пәні мазмұны

Бағдарлама «Біз пән бойынша не білеміз және білімді қалай меңгереміз?» деген негізгі қағидаларды қарастырады. Пән бойынша білімді меңгеру оқу бөлімдерінде тілдік дағдыларды қалыптастыру бойынша ұйымдастырылған. Оқу бөлімдері жинақталған білім мен түсінік және дағдыларды қалыптастыру мақсаттарын көздейтін бөлімшелерге бөлінген. Оқытудың мақсаттары әр бөлімше ішіндегі сабақтастықты айқындайды. Мұғалім мен оқушыға болашақ қадамдары жөнінде өзара ой бөлісуге, оларды жоспарлау мен бағалауға мүмкіндік береді.

Бағдарламада оқу мақсаттары төрт саннан тұратын кодтық белгімен белгіленді. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан бөлімше ретін, төртінші сан оқу мақсатының реттік номерін көрсетеді. Мысалы, 1.2.1.1. кодында «1» - сынып, «2.1» - екінші бөлімнің бірінші бөлімшесі, «1» - оқу мақсатының реттік саны.

1. 
   Айтылым
   

2. 
   Оқылым
   

3. 
   Жазылым