Бахишева с. М

Осылайша, педагогикалык жүйені дамытудагы проблеманы аныктау, 
максат кою, шешу жолдары мен қүралдарын таңдау, жобалауды мазмулдык 
қамтамасыз ету шараларыньщ жиынтыгы жобалау кызметінін қүрылымы мен 
алгоритмін қалыптастырады. Орындалатын іс - әрекеттер жүйесі жоғарыда 
берілген бөлікте жобалау қызметін жүзеге асырудың логикалык жүйесін 
көрсетеді. Жобалау жэне жобаны жүзеге асыру ойлау әрекетінің екі бағытын 
көрсетеді, бірақ, оны баскарушы жобалау қызметінің тікелей орындалатын 
алгоритмін ғана емес, оны жүзеге асырудың логикасын ойша түрде «кері 
карай» күрастыру арқылы түпкілікті нәтижені модельдеу, ол үшін жоспарланып 
отырған эдіс - тәсілдердің тиімділігін, ресурстарының жеткіліктілігін есептей 
алуы қажет [320].
Жобалауға қажетті ресурстардың анықталуы оның орындалу мүмкіндігін 
көрсетеді. 
Ресурс (
франц. 
ressource - қосымша құрал),
қаржылар, 
күндылықтар, мүмкіндіктер және 
бюджеттің кіріс бөлігі. Ресурстар 
экономикалық (материалдық, қаржылық); 
экімшілік 
(қүқықтық, биліктік); 
психологиялық 
(интеллектуалдық, 
эмоционалдық, 
түлғалық); 
табиғат 
(климаттық) жэне басқалар болып бөлінеді. Белгілі бір әрекетті орындауда 
пайдалануға болатын нәрселердің барлығы да ресурстарға жатқызылады.
Педагогикалык жүйелерді басқарудағы жобалауга қажетті ресурстары 
қатарында білімдік, ақпаратгық, материалдық-техникалык, қаржылық және 
адам ресурстары жатқызылады. Осыған сэйкес кез деңгейдегі педагогикалык 
жүйе аталған ресурстардың біріне жауап беретін, басқаратын белгілі бір 
бөлімшелер, немесе бөлімдерден қ^ралады.
Мысалдар келтіре қарасгырсақ, қалыптасқан тәжірибеде жоғары оқу 
орнының проректорлары оқу және эдістеме жүмыстары, ғылыми - з ерггеу 
жұмыстары, тәрбие беру жэне жастар ісі багыттарындағы салалардың кызметі 
үшін, кадр бөлімі профессорлық - оқытушылық кұрамдағы, басқару - экімшілік 
қызметкерлерден тұратын адам ресурстары үшін, 
есеп бөлімі қаржылық- 
экономикалық ресурстар үшін, шаруашылык бөлімі материалдық-техникалық 
ресурстар үшін жауап береді. Осыған ұксас тэртіп мектептер мен орга кэсіби 
оқу орындарында да қалыптасып, директордың орынбасарларынын, бөлім 
басшыларыньщ эрқайсысы жауап беретін салалары белгіленген. Олардын 
әрқайсысының қүзырлылыгы өз саласы үшін жауапкершілікпен ғана шектеледі, 
олар өз жоспарларына сэйкес ез ресурстарын дамыта отырып, бір-бірімен 
қатар, көлденең түрдегі қарым қатынаста қызмет етеді.
Бүл жағдайда жүйе басшысыкың (ректор, директор, т.б.) міндеті — барлык 
бөлімдердің өз бағытында қызмет етуіне қолайлы жағдайлар жасау. Сонымен 
қатар, ол 
ортақ м ақсатш орындау қажет болғанда 
барлык 
кұрылымдық 
бөлімдердің қызметін бір - бірімен байланыстыру арқылы ұйымдастырады
Педагогикалык жүйелерді басқарудың 
осы 
классикалык, 
с и п а т ы н д а
бершген ортақ мақсатгы орындауга қажетті барлық ресурстарды жүйені 
басқарушы тікелей өзі ұйымдастырып, сала басщыларының атқаратын 
міндеттерін бөліп береді, ресурстардың жүмсалуын өзі қадағалайды. Төменде 
15 - суретте осы жағдайдың көрінісі бейнеленген.
132

Енд, 
осы мәселеге 
басқарудағы жобалау қызметін ¥йымдастыпу 
Ч р т сы т н
келегш 
болсак, бүл
қ
ұрыльш взінің мэні
жагыяан 
дзстү
Л
басқарудың құрыльшды
к-қызметгік иерархиясына қарама- қарсы тавғанм» 
көруге болады. Төменде сурегген көршіп т¥ргандай, ресурстар легі жүйені
133

баскарушының айналасына емес, нақты мақсатқа карай бағытгалып, сол 
нүктеге шоғырландырьулған. Бұдан жобалау кызметінің барлық ресурстар легі 
мен олардың қозғалыс бағыты күтілетін нәтиже - мақсатқа қатысты 
анықталатын 
басқарудың 
ерекіие цызметі
екенін анықтауга болады. Осы 
өзгеріп отыратын мақсаттар нүктесі
белгіленген мақсатты жүзеге асыруға 
барлық ресурстарды жоспарлы түрде белгілі бір тәртіппен жұмылдырылады. 
Жүйені басқаушынын міндеті - мақсаттарды 
ұйым мүшелерімен бірге 
нактылай отырып, оны жүзеге асыруға жүйенің барлық компоненттерін 
жұмылдыру, оларды ресурстармен жеткіліктілік жэне қажетгілік принциптері 
негізінде қамтамасыз ету.
Айта кету керек, басқару теориясы туралы 
еңбектердің көпшілігі 
классикалық 
басқару 
жағдайында түрлі 
ресурстармен 
қызмет ететін 
бөлімдердің өзара қатынасы проблемасына арналған, солай бола тұра, бүгінгі 
күні осы түрлі міндетгер атқаратын бөлімдердін қызметін, өзара байланысын 
тиімді ұйымдастыру проблемасын шешу жолдары көптеген зертгеушілер үшін 
өзекті мэселе болып қалуда. Біздің ойымызша, аталған проблеманы шешу 
жолдарының бірі — осы жобалау қызметін ұйымдастыру.
Жобалау қызметін ұйымдастыруда педагогикалық жүйелерді дамыту іс - 
әрекеттері белгіленгеннен кейінгі мэселе — уақыт ресурсын белгілеу, жумыс 
кестесін құрастыру, оған жататындар:
- жобалау кезеңцерін анықтау (дайындық кезеңі, жүзеге асыруды бастау, 
жұмыс барысын бекіту, келісімдер жасау кезеңі, жобалау барысының 
кезеңдерін бақылау, қорытындылау, т.б.);
~ жалпы кететін уақытты бағалау;
- адамдарды жұмыспен қамтамасыз ету;
- жұмыс кестелерін жасау;
~ тэуекелді жоспарлау мен резервтерін даярлау
Тэжірибе көрсетіп отырғандай, материалдық жэне каржылық ресурстар 
қаншалықгы маңызды болғанымен, 
ең басты ресурстар адамдар және оларды
уйымдастыру
болады. Жобалау қызметін ұйымдастыру, оны жүзеге асыру 
адамдар тобын, шағын топтарды — командаларды құру аркылы ғана 
орындалады. К. Фоппель «Команда. Кеңес беру жэне ұйымдардағы тренинггер» 
ең егінде команда туралы «ортақ міндеттерді шешетін жэне өзара бірін бірі 
толықтыратын сапалар мен қасиеттерге ие пікірлес адамдардың шагын тобы.
лаР өздері жауап беретін жұмыстарынын мақсаты мен стратегияларын өздер' 
бірлесіп кұрастьірады» деп анықтаған [321].
Командалардың өзге адамдар тобынан айырмашылығын төмендегідей 
көрсетуге болады:
олар келісіп істеуді жэне басқаруды қажет ететін нақты мақсатгы шешу 
үшін кұрылады;
_ олаР кажет жағдайда жеңіске жету үшін кұрылады; 
команда мүшелерінің қызметі өзара алдын ала бөлінеді;
_ шағын т°птар кұрамы негізінен уақытша сипатта болады; 
кандай басқару стилі болса да шағын топтар иерархиялык кұрылымда
134

Осылайша, бір жагынан, 
жобалау цызметі
басқарудың кұралы болады, 
келесі жагынан, 
жобалаудың өзі басқаруды қажет
етеді. Осы түргыдан 
жобалаудагы үйымдастырушылар, немесе басцарушылардың қузыреттілігі
туралы
проблема пайда болады.
Мақсатты әрекет ретіндегі жобалау қызметінің мақсаты 
педагогикалық 
жүйелердегі өзгерістерді басқару идеясымен тікелей байланысты. Осы 
тұрғыдан алғанда жалпы жобалау қызметінің де, нақты жобалардын да ауқымы 
жобалау кызметін жүзеге асыру нэтижесінде болатын өзгерістер деңгейіне 
қатысты өлшенеді. Сондыктан, нэтижесінде 
наңты жобалар 
ц ұ р а с т ы р ы л а т ы н
(басқарушыларды 
оқыту 
бағдарламасы, тренингтер, 
семинарлар, 
жаңа 
оқулықтар, белгілі бір педагогикалык зерттеу нәтижесі ретіндегі өнім, т.б.) 
жобалау қызметі децгейі
мен сол нәтижелердің педагогтар мен білім 
алушыларды, баскарушыларды, 
үйымды, немесе, 
жалпы жуйені дамытуга
жасайтын ьщпалын
айыра білу жэне оны пайдалана білудін манызы зор.
Жобалау қызметін педагогикалык инновация түрғысынан карастырсақ, 
жобалаудың өзі шын мэніндегі инновация болып табылады. Өйткені, ол 
жобалау идеясьі жүзеге асырылып жаткан педагогикалык жүйенін дамуы мен 
ондагы 
өзгерістердің 
инновациялық 
механизмін 
жасайды. 
Ондагы 
үйымдастыру және басқару мэселелері 
1
) жобалардың ішкі мазмүны, қызметін
2
) жобалауды қүрастыру мен үйымдастыру жолдарын және 3) жобалау қызметі 
нәтижесінде берілген жүйенің дамуына ықпал ету жолдарын қамтиды (сурет 
17).
С у р е т 1 7 - Б а с қ а р у д а ғ ы ж о б а л а у н ә т и ж е л е р і н щ ж а л п ы ж ү й е н і д а м ы т у
е т е т ін с т р а т е г и я л ы қ қ ы з м е т і
е к і т о п т а ғ ы м ә с е л с л с р
С о ғ а н о р а й , ұ й ы м д а с т ы р у ш ы л а р н а з а р ы н д а Ү 
_
о р ы н д а л а т ы н
т ү р у ы т и і с ,
о л а р : 
1 ) ж о б а л а у
қ ы з м е т ін ұ й ы

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: