Бахишева с. М
|
Бахишева С.М (2)
| 1
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІ БАСҚАРУДАҒЫ ЖОБАЛАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ- ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1 Жалпығылымдык жүйетану мен күрделі жүйелерді зерттеудін философиялык-әдіснамалык негіздері Философияда дүниетаным мен эдіс бір - бірінен бөлек қарастырылады, яғни дүниеге көзқарас оны зерттеу тұрғысынан ажыратып көрсетіледі жэне осыған байланысты философияның дүниетанымдық жэне әдіснамалык қызметтерін, олардың арасындағы байланыстарды да айқындайды [1-8]. Бұл байланыстар зерттеудің бағытын аныктай отырып эдіснамалық кызметті де атқарады. Осы айтылган мәселелерге көз жеткізу үшін философия мен әдіснама мэселесін қазіргі ғылым түрғысынан қарастыру кажеттігі пайда болды. И.В. Блауберг, М.С. Каган, Кедров Б.М, Э.Г. Юдин сиякты белгілі философтармен қатар Ж.Әбділдин бастаған казақстандық кәсіби философиялық мектебі де 'өткен ғасырдың 60-жылдарынан бастап диалектикал ық логика мен жаратылыстану ғылымының әдіснамасымен терең айналысты [9, 10, 11]. Олардың түжырымына сай, диалектика эрі таным теориясы, эрі логикасы, әрі қазіргі гылымның әдіснамасы деп деп қарастырылды. Дүниеге философиялык тұрғыдан қарау аркылы ғылым дегеніміз не, ол қалай дүниеге келген жэне қалай дамиды, ол каншалықты сенімді, оған не түсінікті екендігі жөнінде барынша анык ұғым бере алады. Философ В.С.Степиннің еңбегінде ғылымнын әлеуметтік кызметі ашып көрсетілген. Автор өз еңбегінде «кез келген идея дүниенің ғылыми бейнесінің қағидасына, немесе, ғылыми танымнын нормативіне мен жаңа идеяларын білдіретін принципі болуы үшін, ең алдымен, философиялық негізделуі тиіс» деп көрсеткен [12]. Сонымен қатар, отандық ғалымдар М.Ж. Жолдасбеков, Г.М Шалахметов және Д.А.Әубәкірлердің зерттеу еңбектерінде де бұл мәселе талданып, бүгінгі замандағы адам қызметінің барлық салаларындағы ғаламдық ақпараттандыру парадигмасына сай философия ғылымында қалыптасқан тэжірибені түгел қарастыруды қажет ететіні айтылған. «Философиялық эдіснама басқа да жаратылыстанымдық ғылым мен танымдық—гуманитарлык пәндердін әдіснамасымен толықтырылуы тиіс, соның ішінде, кибернетика мен синергетика, экология мен космология, интеллект пен информатика ғылымдарының интерграциясын қажет етеді» дейді авторлар [13]. Ғылым туралы түсінікті күрделі екі жақты логикалық жэне қоғамдық жүйе ретінде негіздей отырып, алдымен оның зерттеу объектісін дэл аныктау және оның көлемін, мәнін, ерекшелігін, құрылымын, қызметін, сол сияқты қарастырылып отырған мәселеге сай - ғылымды «жүйе» ұғымынын қалыптасуына мағына берілетіндігін де көрсетудің қажеттігі туындауда. Жалпы таным да, элеуметтік жүйелерді ғылыми тану да тек танымдык үрдістің өзі үшін емес, олар негізінен адамзат тэжірибесі үшін, табиғи және қоғамдық процестерді саналы түрде гылыми басцару қажеттігін жүзеге асыру максатында жүргізіледі. Кез келген түрлі жүйелерді зерттеуде төмендегі элементтер болуы аса қажет: жүйелі ғылыми білімнін негізі болып табылатын объективті түрде бар жүйе (жүйе - объект); объективті түрде бар жүйеге берілетін теориялық ғылыми жүйе; аталған теориялық жүйенің объективті түрде бар жүйеге бірте-бірте бағытталуы; тәжірибе - танымның негізгі пункті және оның ақикаттығының өлшемі, сонымен катар, ол -жүйе туралы білімдерді қолдану ерісі [14]. Жүйетану туралы зерттеулерді неміс философтары Гегель, Кант, Шеллингтердің жүйені бөліктердің тұтастығы, органикалық бірлігі туралы көзқарастарына байланысты XIX ғасырлардын бастау апады дейтін көзқарастар бар [15]. Сонымен қатар, Л.Берталанфи, М.С.Каганның жүйелік түрғыдан қарастыру - объектіні бірнеше бөліктерге бөлу аркылы, күрамындағы түрлі байланыстар барын аныктау және танымдық эрекеттердің ортак принциптері негізінде оларды біріктіре отырып тұтас жүйе құру - туралы зерттеулерінің пайда болуына орай XX ғасыр ортасында философиялык көзқарастардың дамуынан басталды деп карастырушылар да бар екені белгілі [16]. Жүйелік танымның қалыптасуы объектінің түтастык табиғатын ғана терең қарастыруга емес, объектіні жүйелі түрде зерттеу үшін арнайы зерттеу жолдарын кұрастыруға байланысты екені көптеген зерттеулерден белгілі болды. Осыған карап, жүйелік таным зерттеудің әдіснамалык стратегиясына, ғылымішілік рефлексияға байланысты пайда болды деуге толық негіз бар. Сондықтан, Людвиг фон Берталанфидің «жүйетанымның эскизі» деп танылган еңбегі «жүйе» түсінігінін гносеологиялык мәнін жасақтауға жэне осы негізде зертгеу әдіснамасының түрліше нұсқаларын кұрастыруға арналған көптеген зертгеулердің пайда болуына ықпал етті [17]. В.Н.Садовский қазіргі заманғы жүйетанымға негіз болатын, бір - біріне тәуелсіз төрт жұмысты атайды [18, 6.65], олар: А.А.Богдановтың «Жалпы -уйымдастыру ғылымы» туралы еңбегі (1913-1917 жж.); Людвиг фон Берталанфидің «Жүйелердің жалпы теориясы» еңбегі (1945 ж.); Норберт Винердің кибернетика туралы (1948 ж.); Тадеуш Котарбиньскийдің праксеология туралы (XX ғасырдың 30-40 жж.) еңбектері. Күрделі жүйелерді танудың маңызы мен құралдары туралы мәселелер философтар мен жаратылыстанушылардың назар аударуы Аристотель заманынан басталады. Сонымен қатар, Шыгыс ойшылдары Әл -Фараби мен Қожа Ахмет Иасауи шығармаларында да әлемді ұшы киыры жок түтастык, тым күрделі ғалам деп бағалау, «адам - үлы ғаламньщ бөлшегі» деген түсінік орын алғаны белгілі [19]. Бірақ тұтас жүйені тану үшін оның компоненттері мен бөліктері, олардың арақатынастары туралы белгілі бір түсініктер болуы қажет болғандықтан оның тереңірек зерттелуі кейін жүзеге асырылды. Тұтас жүйелер мен онын бөліктерін зерттеуде Гегель тұтастықты абсолюттендіре қарастырған, өйткені, оның ойынша, түтастық әлемдік рухтың біртұтас көрінісі болып табылады. Осыған орай, Гегель заттар мен құбылыстардын біртүтастыгын ондағы компоненттердің бірлігі, өзара қатынасы ретінде емес, тұтастык туралы түсінікті тану тұрғысынан бағалайды. 9 В.Дильтейдің айтуынша, таным барысында адамдар тұтастыкты түсіне отырып, оның бөліктерін білуге мүмкіндік алады, түтастык байланыстар аркылы адам бөлек эрекеттерді, бейнелерді түсіне апады деп есептейді [20]. Неміс классикалық философтарының басты жетістігі -ғылыми танымнын элементарлық- механикалық сипатын сынға алып, диалектикалык ойлау тәсілін танымнын жаңа принципі ретінде үсынулары болды. Олардын айтуынша, элементарлык принцип те, немесе оған карама-кайшы түтастык принципі де, сонымен қатар осы дихотомияға сай ойлау амалдары да таным үшін жеткіліксіз болып табылады. Бұл түсінік басқа философтарға қарағанда И.Канттын таным теориясында терең қарастырылды. Ол түтас жүйелерді танудың жолы «түтастықтан - бөліктерге қарай» дейді, сөйтіп, «бүгінге дейін орын алып келген кемшіліктер метафизикадағы бөліктерден -түтастыкка қарай карастыруға ұмтылудан» деп есептеген. Оның ойынша «философиялык эдістер архитектоникалық түрде, яғни, «бүтіннен-бөліктерге карай» болады». Кант таным болмыстың жай көрінісін ғана білдірмейді деп, оны танымдык процесс түрлерін кұрастыратын жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|