Байланыс түрлері, байланыстардың электрондық табиғаты
Химиялық түрленулердің табиғаты бойынша жіктелуі
жүктеу/скачать 0,8 Mb.
|
органика сөж
| Химиялық түрленулердің табиғаты бойынша жіктелуі:
Орынбасу реакциялары Қосылу реакциялары Элиминация реакциясы (бөліну) Изомерлену реакциясы және қайта орналасу Тотығу реакциялары Конденсация және поликонденсация реакциялары Ыдырау реакциялары Орынбасу реакциялары Орынбасу реакциялары кезінде бастапқы молекуладағы бір атом немесе атомдар тобы басқа атомдармен немесе атомдар тобымен ауыстырылып, жаңа молекула түзіледі. Әдетте, мұндай реакциялар қаныққан және ароматты көмірсутектерге тән, мысалы: Қосылу реакциялары Қосылу реакциялары барысында екі немесе одан да көп заттардың молекулаларынан жаңа қосылыстардың бір молекуласы түзіледі. Мұндай реакциялар қанықпаған қосылыстарға тән. Гидрлеу (тотықсыздану), галогендеу, гидрогалогендеу, гидратация, полимерлену және т.б. реакциялар бар: Гидрогенизация – сутегі молекуласының қосылуы: Галогендеу - галоген молекуласының қосылуы: Гидрогалогендеу – галогенсутек молекуласының қосылуы: Гидратация– су молекуласының қосылуы: гидратация Полимерлену – төмен молекулалы қосылысты қайталап қосу арқылы жоғары молекулалық қосылыс түзу, мысалы: Элиминация реакциясы (бөліну) Бөліну реакцияларының нәтижесінде органикалық молекулалар атомдарын немесе атомдар тобын жоғалтады, бір немесе бірнеше көп байланыстары бар жаңа зат түзіледі. Элиминация реакцияларына дегидрлеу, сусыздандыру, дегидрогалогендеу және т.б. реакциялар жатады: Дегидрлеу – сутегі молекуласының жойылуы: дегидрлеу Дегидратация – су молекуласының бөлінуі: сусыздану Дегидрогалогендеу – галогенсутек молекуласын жою: дегидрогалогендеу Изомерлену реакциялары және қайта орналасу Мұндай реакциялар барысында молекулаішілік қайта құрылымдау жүреді, яғни. реакцияға қатысатын заттың молекулалық формуласын өзгертпей атомдардың немесе атомдар топтарының молекуланың бір бөлігінен екінші бөлігіне ауысуы, мысалы: қайта орналасу Тотығу реакциялары Тотықтырғыш реагенттің әрекеті нәтижесінде органикалық атомда, молекулада немесе ионда көміртектің тотығу дәрежесінің жоғарылауы электрондардың берілуіне байланысты болады, нәтижесінде жаңа қосылыс түзіледі: тотығу Конденсация және поликонденсация реакциялары Олар бірнеше (екі немесе одан да көп) органикалық қосылыстардың жаңа С-С байланыстарының және төмен молекулалық қосылыстардың түзілуімен әрекеттесуінен тұрады: Поликонденсация – құрамында функционалды топтары бар мономерлерден төмен молекулалық қосылыс бөлініп, полимер молекуласының түзілуі. Поликонденсация реакцияларының нәтижесінде мономерге ұқсас құрамға ие полимерге әкелетін полимерлену реакциясынан айырмашылығы, түзілген полимердің құрамы оның мономерінен ерекшеленеді: Ыдырау реакциялары Бұл күрделі органикалық қосылыстарды күрделі емес немесе қарапайым заттарға бөлу процесі: Ковалентті байланыс Ковалентті байланыс екі бейметалл атом арасында ортақтасқан электрондары болатын байланыс түрі. Химиялық байланыстың түзілуін электртерістілік ұғымын қолданып түсіндіруге болады. Электртерістіліктері бірдей элемент атомдарының арасында (Н2, О2, N2, С12) байланыста болатын сутек молекуласының түзілу мысалында қарастырайык. Сутек атомының электрондық формуласы 1s1. Сутектің электротерістілігі 2,1. Sэлектрондарының электрон бұлттары сфера (шар) тәрізді, олардың өзара әсерлесуін былай көрсетуге болады: Cонда s электрондарының бұлттары өзара қабысып, екі электрон екі ядроға да ортақ, олардан бірдей қашықтықта орналасады. Бірдей атомдардың арасындағы байланыс полюссіз ковалентті байланыс деп аталады. Электрон бұлттары қабысуы нәтижесінде энергия бөлініп, молекула түзіледі. Бұл энергия шамасы молекуладағы байланыс беріктілігін сипаттайды, олай болса молекула жеке атомдарға қарағанда тұрақты жүйе болғаны. Полюссіз ковалентті байланыста байланыстырушы электрон жұбының бұлты ядролардан бірдей қашықтықта орналасады. Молекулалардың құрылымдық формулаларында бір электрон жұбына бір сызықшаға ( - ) сейкес келеді. Сутек атомдарының валенттіліктері I, себебі валенттілік байланыс түзуге жұмсалған электрондар санымен анықталады. Сутегі молекуласындағы элементтердің тотығу дәрежелері нөлге тең, себебі атомдардың электртерістіліктері бірдей, электрондар жұптары екі элемент ядросынан бірдей қашықтықта орналасады. Енді оттегі молекуласындағы байланыстың түзілуін қарастырайық. Оттек атомының электрондық формуласы 1s22s22p4, валенттілік электрондары 2s22p4, электртерістілігі 3,5. Электронды-графикалық формуласын қарасақ, валенттілік электрондар саны 6, оның екеуі дара күйінде, міне, осы электрондар екінші оттек атомындағы дәл осындай электрондармен екі жұп түзеді, яғни байланыс саны екі. Енді әр атом ядросын 8 электроннан айналатын болады. Сөйтіп, бұл мысалдан да көретініміз молекула түзілгенде аяқталған 8 электронды қабаттың пайда болуы. Оттек атомдарының тотығу дәрежелері нөлге тең, валенттіліктері ІІ-ге тең болады. Еселі байланыс дара байланысқа қарағанда беріктеу болады. Электрондардың электрон бұлттарының формаларын қолданып байланыстың түзілуін көрсетсек: α - байланыс дегеніміз электрон бұлттарының қабысу ауданы ядролардың қосылу сызығының бойында жатқанда түзілетін байланыс (а). Ал pi-байланыс — электрон бұлттарының қабысу ауданы ядроларды қосатын сызықтың екі жағында орналасқанда түзіледі (ә). Оттегі молекуласында атомдар бір-бірімен екі байланыспен байланысқан, оның бірі - α болса, екіншісінің - пи –байланыс екендігін байқайсыңдар. Олай болса пи -байланыс, тек қайталанған байланыстарда болса, α -байланыс дара байланыс кезінде түзіледі. Полюсті коваленттік байланыс дегеніміз байланыстырушы электрон жұбының бұлты электртерістігі басым элемент атомына қарай ығыса орналасқан байланыс. Ковалентті Химиялық байланыста — әрекеттесуші атомдарға ортақ электрондар жұбы пайда болып, олардың санына қарай бір немесе бірнеше еселенген байланыстар түзіледі. Мысалы, сутек молекуласы атомдары арасында бір (Н:Н), оттек молекуласында қос (:О::О:), азот молекуласында үш (:N:::N:) еселенген ковалентті Химиялық байланыс бар. Ковалентті Химиялық байланыстар электрон жұбының атомдардың арасында орналасуына қарай полюсті және полюссіз деп екіге бөлінеді. Полюсті молекулада Химиялық байланыс түзетін ортақ электрондар электр терістілігі күшті атомға ығыса орналасады. Молекуланың полюстілігі диполь моменті арқылы көрсетіледі. Полюстік молекулалардың қайнау және балқу температурасы төмен, полюсті еріткіштерде үйектеліп иондарға ыдырайды. Полюссіз ковалентті Химиялық байланысты молекулада электрон жұбы атомға ауыспай, симметриялы түрде ортада орналасқан. Полюссіз Химиялық байланыстағы қосылыстардың қайнау және балқу температуралары төмен, полюсті еріткіштерде иондар түзбейді, электр тоғын өткізбейді. Ортақтаспаған электрон қосағынан және электронсыз бос орбитасы бар атомдардан (донар-акцепторлы) түзілетін сутектік және металдық Химиялық байланыстар координациялық байланыс деп аталады. Сутекті Химиялық байланыс — екі не бір молекуладағы атомдар арасында сутек атомының оң заряды арқылы түзіледі. жүктеу/скачать 0,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|